Νέο Βιετνάμ για τις ΗΠΑ το Αφγανιστάν – Γιατί νίκησαν οι Ταλιμπάν

Η φύση των αμερικανικών υπερπόντιων στρατιωτικών επιχειρήσεων αλλάζει και πάλι. Αυτή τη φορά μακριά από τις επιχειρήσεις αντιτρομοκρατίας και αντιανταρτικές επιχειρήσεις, προς μια εποχή στρατηγικού ανταγωνισμού και επιχειρήσεων μεγάλης κλίμακας. Μετά από σχεδόν δύο δεκαετίες σημαντικών επιχειρήσεων στη Μέση Ανατολή και στο Αφγανιστάν, είναι λίγοι αυτοί που παίρνουν θέσεις κατά της αλλαγής ή στηρίζουν τους δαπανηρούς “συνεχείς πόλεμους”. Ωστόσο, η συναίνεση για το τί δεν θα κάνουν πια οι ΗΠΑ δεν λέει τίποτα για το τί πρέπει να κάνουν.

Μετά από 20 χρόνια πολέμου οι ΗΠΑ φεύγουν από το Αφγανιστάν κατά τρόπο που θυμίζει την φυγή τους από την Ινδοκίνα το 1973. Τώρα, όπως και τότε, η πανίσχυρη Αμερική προσπάθησε να εδραιώσει ένα δυτικότροπο καθεστώς ενάντια σε έναν αδιάφορο ή εχθρικό πληθυσμό χωρίς αποτέλεσμα. Και στις δύο αυτές συρράξεις οι ΗΠΑ μπήκαν χωρίς κάποιο απώτερο σχέδιο ή σκοπό.

Τότε οι ΗΠΑ αντιμετώπισαν τους αντάρτες του Νοτίου Βιετνάμ και τον στρατό του Βορείου Βιετνάμ με όλη τη στρατιωτική τους ισχύ, ενώ οι εχθροί τους λάμβαναν την υποστήριξη των κομουνιστικών κρατών. Μετά από ατελέσφορες προσπάθειες, στις οποίες καταστράφηκε το μεγαλύτερο ποσοστό των υποδομών σε όλη την Ινδοκίνα, αποχώρησαν αφήνοντας έκθετους τους πρώην συνεργάτες τους.

Κάτι αντίστοιχο συμβαίνει στο Αφγανιστάν. Η απόσυρση των ΗΠΑ ανακοινώνεται από την αρχή του πολέμου εδώ και δύο δεκαετίες. Ο πόλεμος εκεί ήταν δαπανηρός, εξαντλητικός και ολοένα και πιο αντιδημοφιλής. Τον διεξήγαγαν ανεπιτυχώς  η μια αμερικανική κυβέρνηση μετά την άλλη. Συνεχίστηκε παρά τις υποσχέσεις των Ομπάμα και Τραμπ να τον τερματίσουν.

Έτσι, η ανακοίνωση του προέδρου Μπάιντεν στα μέσα Απριλίου για τον τερματισμό του «μακρύτερου πολέμου της Αμερικής» με πλήρη απόσυρση έως τις 11 Σεπτεμβρίου, υποστηρίχθηκε από τον αμερικανικό λαό. Στη διάρκεια αυτών των δύο δεκαετιών, οι ΗΠΑ ξόδεψαν πάνω από 2 τρισ. δολάρια (και άλλα 2 τρισ. σε τόκους μέχρι το 2030). Από τότε που οι Ταλιμπάν ξεκίνησαν την επίθεσή τους, μετά την ανακοίνωση του προέδρου Μπάιντεν, έχουν υπερδιπλασιάσει τον αριθμό των περιοχών που ελέγχουν, από 73 σε 221. Πολλές από τις περιοχές που δεν ελέγχουν βρίσκονται στο Βορρά και τη Δύση.

Δόγμα ανταρτοπολέμου

Για κάποιους είναι αδιανόητο ότι οι ΗΠΑ έχασαν και πάλι έναν πόλεμο εναντίον φτωχά εξοπλισμένων ανταρτών σε μια χώρα που σε σχεδόν μεσαιωνική κατάσταση. Κι όμως, οι σκληραγωγημένοι και φανατικοί Ταλιμπάν δεν δίστασαν να αντιμετωπίσουν την υπερδύναμη, έχοντας ένα σαφέστατο αντικειμενικό σκοπό, την ανακατάληψη της εξουσίας, χωρίς συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα. Βασικός παράγοντας στη στρατηγική των ανταρτών είναι μια παρατεταμένη σύγκρουση που καταστρέφει τη βούληση των αντιπάλων. Οι δημοκρατίες είναι ευάλωτες στον παράγοντα “χρόνο”. Το ανυπόμονο αίτημα των πολιτών για νίκη και η εστίαση των κυβερνήσεων στον εκλογικό κύκλο εξυπηρετούν τη στρατηγική των ανταρτών.

Η στρατιωτική ηγεσία των ΗΠΑ, πιεζόμενη από το πολιτικό κατεστημένο να περιορίσει τις απώλειες στρατιωτών προτιμούσε την απομόνωση των Ταλιμπάν σε οχυρωμένα αστικά κέντρα και ενισχυμένα φυλάκια, εκτελώντας βραχυπρόθεσμες επιχειρήσεις. Οι Αμερικανοί και οι σύμμαχοί τους επέλεγαν να νικούν επί του πεδίου με την ακαταμάχητη ισχύ πυρός που διέθεταν, φοβούμενοι τις απώλειες.

Οι Ταλιμπάν υποχωρούσαν και χάνονταν, όπως προστάζει το δόγμα ανταρτοπολέμου. Από την πλευρά τους οι αμερικανικές δυνάμεις, όταν αποσπούσαν τον έλεγχο εδαφικής έκτασης από τους Ταλιμπάν, δεν παρέμεναν εκεί, αλλά υποχωρούσαν στις οχυρωμένες θέσεις από τις οποίες εξέδραμαν, αφήνοντας το πεδίο ελεύθερο για την επάνοδο των ανταρτών. Σταδιακά οι αμερικανικές δυνάμεις περιορίζονταν όλο και περισσότερο, καθώς μεγάλα εξοπλισμένα drones ανέλαβαν να περιπολούν, ψάχνοντας για στόχους ευκαιρίας στο έδαφος. Αλλά η κατοχή εδάφους είχε πλέον καταστεί αδύνατη.

Αποτυχίες και απώλειες στο Αφγανιστάν

Ταυτόχρονα, το Πεντάγωνο ήταν διχασμένο. Από την μια πολεμούσε σ’ έναν πόλεμο “χαμηλής έντασης”, ο οποίος απορροφούσε τεράστια κονδύλια για να μπορεί να λειτουργεί στοιχειωδώς το Αφγανιστάν, ώστε να στεριώσει μια διεφθαρμένη και κατακερματισμένη κυβέρνηση. Από την άλλη προσπαθούσε να διατηρεί τις τεράστιες συμβατικές και πυρηνικές δυνάμεις σε καλή κατάσταση, πράγμα που επίσης κόστιζε πολύ στην αμερικανική οικονομία.

Οι προσπάθειες να βρεθεί τρόπος να κερδηθεί ο πόλεμος στο Αφγανιστάν με το ελάχιστο κόστος σε αμερικανικές ζωές οδηγούσε την πολεμική βιομηχανία να σχεδιάζει και κατασκευάζει χιλιάδες οχήματα για αντιανταρτικές επιχειρήσεις, τα οποία είναι ελάχιστα ικανά για συμβατικό πόλεμο. Αυτό προκάλεσε οπισθοδρόμηση στην ανάπτυξη οπλικών συστημάτων για συμβατικό πόλεμο. Εν μέρει, αυτή η κληρονομιά συνέβαλε σε σειρά σχεδιαστικών αποτυχιών στον αεροπορικό και ναυπηγικό τομέα.

Για άλλη μια φορά οι ΗΠΑ διεξήγαγαν πόλεμο σε μια άγνωστη γι’ αυτούς περιοχή. Οι προσπάθειες κατανόησης οδήγησαν στην δημιουργία μονάδων, στις οποίες εμφυτεύονταν κοινωνικοί επιστήμονες οι οποίοι προσπαθούσαν να συλλέξουν στοιχεία, εν μέσω επιχειρήσεων, που θα επέτρεπαν την κατανόηση των δυναμικών μέσα στην φυλετικά και γλωσσικά πολύπλοκη αφγανική κοινωνία. Οι προσπάθειες, όχι μόνον απέτυχαν, αλλά δημιούργησαν επιπλέον επιχειρησιακά προβλήματα και περιέπλεξαν το θέμα της κατανόησης.

Η ανθεκτικότητα των Ταλιμπάν

Εν τω μεταξύ, οι Ταλιμπάν εδραιώνονταν, χάριν των στενών δεσμών τους με τις φυλές, οι οποίες ζούσαν πολιτικά σε φεουδαρχικές καταστάσεις, και στους συγγενείς τους (πολλές φορές κυριολεκτικά) στην άλλη πλευρά των συνόρων, στις αποκαλούμενες “Φυλετικές Περιοχές” του δυτικού Πακιστάν. Οι δεσμοί αυτοί ενισχύονταν, όσο παρατεινόταν η παρουσία των Δυτικών. Κατά την αποχώρηση και των τελευταίων Αμερικανών, τουλάχιστον το ένα τρίτο των επαρχιών του Αφγανιστάν είναι στα χέρια των Ταλιμπάν, ενώ απειλούνται άμεσα όλα τα περιφερειακά διοικητικά κέντρα.

Νωρίτερα φέτος, κορυφαίος στρατιωτικός ηγέτης των Ταλιμπάν στο ανατολικό Αφγανιστάν αναγνώρισε ότι έχουν υποστεί καταστροφικές απώλειες από αμερικανικές επιθέσεις κατά την τελευταία δεκαετία. Αλλά αυτές οι απώλειες έχουν αλλάξει ελάχιστα την κατάσταση στο έδαφος: Οι Ταλιμπάν συνεχίζουν να αντικαθιστούν τους νεκρούς και τους τραυματίες τους και συνεχίζουν τις επιθέσεις τους.

Οι Ταλιμπάν κατάφεραν να εκδιώξουν μια υπερδύναμη μετά από σχεδόν 20 χρόνια πολέμου, την δεύτερη μετά την Σοβιετική Ένωση. Συνεντεύξεις με αξιωματούχους και μαχητές Ταλιμπάν δείχνουν τη συγχώνευση παλαιών και νέων αντιλήψεων και την συνέχεια γενεών που τους βοήθησαν να το επιτύχουν. Μετά το 2001, αναδιοργανώθηκαν σε ένα αποκεντρωμένο δίκτυο μαχητών. Χαμηλόβαθμοι διοικητές εξουσιοδοτήθηκαν να στρατολογούν και να βρίσκουν πόρους τοπικά, ενώ η ηγεσία παρέμεινε προστατευμένη στο Πακιστάν.

Οι Ταλιμπάν ενστερνίστηκαν ένα σύστημα τρομοκρατικών επιθέσεων που κράτησε την αφγανική κυβέρνηση υπό πίεση. Επίσης, επέκτειναν τον μηχανισμό παράνομης χρηματοδότησης από τα ναρκωτικά παρά την αυστηρή ισλαμική ιδεολογία τους. Έτσι, έχουν τώρα 50.000-60.000 ενεργούς μαχητές και δεκάδες χιλιάδες ένοπλους και οπαδούς μερικής απασχόλησης, σύμφωνα με αμερικανικές εκτιμήσεις.

Δεν είναι, ωστόσο, μια μονολιθική οργάνωση. Η ηγεσία δημιούργησε μια πολεμική μηχανή από διαφορετικά και απομακρυσμένα μεταξύ τους μέλη και ώθησε κάθε τοπικό πυρήνα να είναι αυτάρκης. Σε περιοχές που ελέγχουν, ή τουλάχιστον επηρεάζουν, οι Ταλιμπάν προσφέρουν ορισμένες υπηρεσίες και επιλύουν διαφορές, λειτουργώντας σαν σκιώδης κυβέρνηση.

Αρωγός το Πακιστάν

Η ανασυγκρότηση των Ταλιμπάν υποστηρίχθηκε από την πακιστανική υπηρεσία πληροφοριών Inter-Services Intelligence. Την ίδια υπηρεσία είχαν χρησιμοποιήσει οι ΗΠΑ για να δημιουργήσουν τους Ταλιμπάν ως οργάνωση αντίστασης στους Σοβιετικούς, αλλά ποτέ δεν κατάφεραν να ποδηγετήσουν τη συμμαχική τους χώρα στο θέμα αυτό. Το Πακιστάν παίζει συνεχώς σε δύο ταμπλό.

Με την σταδιακή απεμπλοκή συμμαχικών στρατευμάτων από το Αφγανιστάν, οι Ταλιμπάν μπόρεσαν να ανασυγκροτηθούν και να επανακάμψουν στις περισσότερες επαρχίες. Η ασφάλεια στο Αφγανιστάν «παραμένει τόσο τεταμένη και απαιτητική όσο οποιαδήποτε στιγμή στην πρόσφατη ιστορία», προειδοποιεί έκθεση του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ που κυκλοφόρησε την 1η Ιουνίου.

Η έκθεση προειδοποιεί ότι «τα μηνύματα των Ταλιμπάν παραμένουν ασυμβίβαστα» και «δεν δείχνουν καμία διάθεση μείωσης του επιπέδου βίας… για τη διευκόλυνση των ειρηνευτικών διαπραγματεύσεων». Τονίζει επίσης ότι το Αφγανιστάν εξακολουθεί να φιλοξενεί ξένους μαχητές της Αλ Κάιντα και του ISIS κι ότι το Δίκτυο Χακάνι των Ταλιμπάν διατηρεί στενούς δεσμούς με την Αλ Κάιντα.

Τα πράγματα στο Αφγανιστάν συνεχίζουν να επιδεινώνονται και τίποτα καλό δεν διαφαίνεται στον ορίζοντα. Όσοι συνεργάστηκαν με τις ΗΠΑ και την κυβέρνηση της Καμπούλ βρίσκονται σε άμεσο κίνδυνο. Σε αυτό το κρανίου τόπο θέλουν τώρα να επέμβουν οι Τούρκοι, θεωρώντας (ίσως) ότι θα πετύχουν να τα βρουν με τους Ταλιμπάν. Προφανώς, ελπίζουν ότι θα τους βοηθήσουν οι Πακιστανοί σύμμαχοί τους πολύ περισσότερο απ’ ό,τι τους Αμερικανούς.