Πώς η Κίνα προσεγγίζει τις μεσαίες Δυνάμεις

Στις 01/07/2021 το Κομμουνιστικό Κόμμα Κίνας (ΚΚΚ) γιόρτασε τα 100^α του γενέθλια με ομιλίες και εκδηλώσεις γεμάτες συμβολισμό. Ο Πρόεδρος Xi Jinping παρουσίασε με πιο λεπτομερή τρόπο το αφήγημά του για την ιστορία του Κομμουνιστικού Κόμματος και καταδίκασε τον «ιστορικό μηδενισμό». Σε σχέση με ανάλογες αναθεωρήσεις της ιστορίας του ΚΚΚ τις εποχές του Μάο και του Ντενγκ, ο Xi παρουσίασε μια απολύτως θετική εικόνα για την ιστορία του Κομμουνιστικού Κόμματος και πρόβαλε μια βαθιά αισιοδοξία και αυτοπεποίθηση για το μέλλον της Κίνας.

Ο Xi Jinping θέλει η δική του εποχή, που άρχισε το 2012 και συνεχίζεται στις μέρες μας να χαρακτηριστεί από την εμφάνιση της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας ως μιας “ισχυρής” χώρας, όχι μόνο οικονομικά, αλλά με ολιστικό τρόπο, δηλαδή ισχυρή και στρατιωτικά, πολιτιστικά και πολιτικά. Αυτή η εικόνα της ισχυρής Κίνας περιλαμβάνει και την εικόνα της Κίνας με ηγετικούς ρόλους στο διεθνές σύστημα.

Προκειμένου να ενισχυθεί το ηγετικό προφίλ της Κίνας, κινέζοι διεθνολόγοι έχουν τονίζει τη σημασία της σχέσης της με τις χώρες που ορίζουν ως «ισχυρές χώρες μεσαίας βαθμίδας». Παρά τον βαθύ συμβολισμό των εκατό χρόνων από την ίδρυση του Κομμουνιστικού Κόμματος Κίνας ίσως η φετινή χρονιά, δηλαδή το 101^ο έτος του ΚΚΚ, σε επίπεδο εξελίξεων να είναι πιο σημαντική. Το διεθνές περιβάλλον έχει δει βαθιές αλλαγές που έχουν αυξήσει την αίσθηση της πίεσης και της ανάγκης γρήγορων κινήσεων από την ηγεσία της Κίνας.

Συγκεκριμένα, η ρωσο-ουκρανική κρίση και οι κινήσεις της Δύσης έχουν δείξει στην Κίνα ότι οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους προσπαθούν να στρατολογήσουν χώρες, ιδιαιτέρως μεσαίες δυνάμεις, ως μέρος της στρατηγικής ανάσχεσης της Κίνας και της Ρωσίας. Ενώ στην Ευρώπη, αυτή η στρατηγική προσέλκυσης μεσαίων (και άλλων) δυνάμεων έχει φέρει αποτελέσματα, εκτός Ευρώπης, σε περιοχές όπως η Μέση Ανατολή και η Ασία, οι τοπικές δυνάμεις δείχνουν λιγότερο ενθουσιασμό.

Ο ρόλος των μεσαίων Δυνάμεων

Στην Ωκεανία, η Αυστραλία, μια παραδοσιακή μεσαία Δύναμη, έχει ταχθεί με θέρμη στο πλευρό των ΗΠΑ, ακόμα και ζημιώνοντας τις σχέσεις της με την Κίνα και με κάποιες χώρες της Ανατολικής Ασίας, που δεν επιθυμούν εντάσεις και ανταγωνισμούς μεγάλων δυνάμεων στην περιοχή τους. Το πρόβλημα για τις ΗΠΑ και τη Δύση βέβαια είναι ότι σήμερα πολλές μεσαίες δυνάμεις δεν είναι οι λεγόμενες παραδοσιακές, όπως ο Καναδάς, η Αυστραλία και χώρες της δυτικής Ευρώπης.

Η κινεζική βιβλιογραφία διεθνών σχέσεων άρχισε να ασχολείται σοβαρά με το θέμα των “μεσαίων Δυνάμεων” κυρίως από το τέλος της πρώτης 10ετίας του 21^ου αιώνα. Ήδη από το 2012, Κινέζοι αναλυτές θεωρούσαν τη “μαζική” άνοδο των μεσαίων Δυνάμεων ως μια από τις έξι μεγάλες τάσεις των επόμενων δέκα χρόνων (Gilley και O’Neil 2014). Σε αντίθεση με τις παραδοσιακές μεσαίες Δυνάμεις που χαρακτηρίζονταν ως υποστηρικτές της παγκόσμιας τάξης, της ειρήνης και των δομών πολύπλευρής διπλωματίας, η Κίνα ενδιαφέρθηκε κυρίως για Δυνάμεις που ξεχώριζαν από τις μικρές ή κοινές χώρες λόγω του ρόλου τους σε συγκεκριμένες περιοχές και λόγω της στρατηγικής τους αυτονομίας απέναντι στις μεγάλες δυνάμεις.

Ίσως ο πιο επιφανής κινέζος διεθνολόγος που έχει ερευνήσει για χρόνια τις μεσαίες Δυνάμεις είναι ο Ding Gong. Από άρθρα του πριν από 10-15 χρόνια μέχρι και σε πρόσφατη μονογραφία του, ο Ding έχει τονίσει τη σημασία των μεσαίων Δυνάμεων για τη στρατηγική της Κίνας. Πρέπει να τονιστεί βέβαια ότι για την Κίνα οι μεσαίες δυνάμεις είναι «ισχυρές χώρες μεσαίας βαθμίδας» όπως άλλωστε φανερώνει και ΄τίτλος του βιβλίου του Ding (“Zhong deng qiang guo…”, Zhong deng = μεσαία βαθμίδα, qiang guo = ισχυρή χώρα).

Αυτές οι χώρες πρέπει να αποτελέσουν προτεραιότητα στην κινεζική διπλωματία. Η διακήρυξη για τα δύο σκέλη του Νέου Δρόμου του Μεταξιού (Belt and Road Initiative) δεν είναι τυχαίο ότι έγινε σε δύο χώρες στην “περιφέρεια” της Κίνας που θεωρούνται σημαντικές στις περιοχές τους: το Καζακστάν στην Κεντρική Ασία και η Ινδονησία στη Νοτιοανατολική Ασία. Άλλες μεσαίες δυνάμεις όπως το Πακιστάν, το Ιράν και η Ταϊλάνδη έχουν αποτελέσει στόχο μεγάλων κινεζικών επενδύσεων.

Η Τουρκία στα μάτια Κινέζων διεθνολόγων

Για τον Ding Gong η Τουρκία αποτελεί μια σημαντική ισχυρή χώρα μεσαίας βαθμίδας για την κινεζική στρατηγική και κακώς η Κίνα άργησε να την προσεγγίσει. Αναφέρεται βέβαια κυρίως στην Τουρκία του Ερντογάν που κρατά αποστάσεις από τη Δύση και δεν διστάζει να προσεγγίσει τη Ρωσία και να προκαλέσει προβλήματα στο ΝΑΤΟ. Αυτό που συχνά στη Δύση βλέπουμε ως πολιτικό καιροσκοπισμό στην Κίνα θεωρούν ως έκφραση ενός βαθμού στρατηγικής αυτονομίας. Η Κίνα βλέπει ότι οι “νέες”, “ανερχόμενες” μεσαίες Δυνάμεις, σε αντίθεση με τις παραδοσιακές επιδιώκουν να αυξήσουν τον στρατηγικό τους χώρο και να δείξουν έναν υψηλό βαθμό αυτόνομης στρατηγικής.

Ο επιφανής κινέζος διεθνολόγος Yan Xuetong έχει γράψει για το μοντέλο ηγεσίας σε διεθνές επίπεδο που πρέπει να προβάλει η Κίνα ώστε να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τον ανταγωνισμό από τις ΗΠΑ και τις συμμάχους τους. Είναι ένα μοντέλο που αφήνει στις μεσαίες Δυνάμεις μεγαλύτερο στρατηγικό χώρο και αυτονομία, αρκεί να μην προσχωρούν στο αντίπαλο στρατόπεδο. Οι ανερχόμενες μεσαίες Δυνάμεις ενδιαφέρουν την Κίνα ως μέρος του μοντέλου ηγεσίας που προβάλλει, το οποίο, οι Κινέζοι θεωρούν, αφήνει μεγαλύτερη αυτονομία στις μεσαίες δυνάμεις από αυτό των ΗΠΑ. Το μοντέλο του “ηθικού ρεαλισμού” που προτείνει ο Yan είναι εμπνευσμένο από στοχαστές της κλασικής κινεζικής φιλοσοφίας.

Επομένως, για τη σημερινή Κίνα, η Τουρκία του Ερντογάν αποτελεί μια πρωτοτυπική ισχυρή χώρα μεσαίας βαθμίδας. Αυτό δεν σημαίνει ότι και σε πρακτικό επίπεδο οι δύο χώρες θα έρθουν πολύ κοντά: υπάρχει πρόοδος στις διμερείς σχέσεις, αλλά και μεγάλη καχυποψία και προσοχή. Ως Ελλάδα, όμως, θα πρέπει να έχουμε υπόψη μας ότι ο μετασχηματισμός του διεθνούς συστήματος προς ένα μη ισορροπημένο διπολικό ή πολυπολικό σύστημα ευνοεί δυνάμεις μεσαίου βαθμού ισχύος, που δραστηριοποιούνται σε συγκεκριμένες περιοχές και έχουν σημαντικό βαθμό στρατηγικής αυτονομίας. Δεν σημαίνει ότι μια τέτοια στρατηγική πάντα θα έχει θετικά αποτελέσματα, αλλά ότι για έναν όλο και μεγαλύτερο αριθμό χωρών θα είναι ένα ρίσκο που θα αξίζει να πάρουν.