Η Ελλάδα του Μ. Χαραλαμπίδη και το δυσοίωνο σήμερα

Ο Μιχάλης Χαραλαμπίδης, γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Αλεξανδρούπολη. Στα νεανικά του χρόνια, επί δικτατορίας, διέφυγε στην Ιταλία όπου και σπούδασε οικονομικά, πολιτικές επιστήμες και κοινωνιολογία, ενώ παράλληλα ανέπτυξε έντονη πολιτική δραστηριότητα στο πλαίσιο του ΠΑΚ εξωτερικού. Ήταν μέλος της συντακτικής ομάδας της ιδρυτικής διακήρυξης του ΠΑΣΟΚ εντός του οποίου ανέπτυξε έντονη ιδεολογική και πολιτική δραστηριότητα ως επικεφαλής της λεγόμενης “ομάδας των Ιταλών” η οποία στεκόταν πάντοτε κριτικά απέναντι στη διαφαινόμενη πορεία “κρατικοποίησης” και εκφυλισμού του κινήματος αλλά και στις αντιαναπτυξιακές επιλογές και πρακτικές της ηγεσίας του.

Η ουσιαστική κριτική και οι προτάσεις του αποτυπώθηκαν σε έναν μεγάλο αριθμό βιβλίων, άρθρων, ομιλιών και ανακοινώσεων αλλά και σε προτάσεις νόμων για την ίδρυση μιας νέας πόλης στη Θράκη με το όνομα Ρωμανία και την αναγνώριση από το ελληνικό κοινοβούλιο της γενοκτονίας του ποντιακού ελληνισμού. Ο Μιχάλης παρέμεινε πιστός και έκανε πράξη τις πεποιθήσεις και ιδέες του για ουσιαστικό διαχωρισμό κράτους-κόμματος. Έτσι, δε διεκδίκησε ποτέ βουλευτική έδρα ή υπουργική θέση αν και άνετα θα μπορούσε να το πράξει λόγω και της εγγύτητας του με τον Ανδρέα Παπανδρέου.

Παρέμεινε ενεργός στα κομματικά όργανα αλλά και στα κινήματα της κοινωνίας των πολιτών στην Ελλάδα και στο εξωτερικό δημιουργώντας σημαντικά ρεύματα σκέψης και πολιτικής δράσης σε διαφορετικά πεδία. Μετά την αποχώρηση του από το ΠΑΣΟΚ στα τέλη του 1990, ίδρυσε την Δημοκρατική Περιφερειακή Ένωση με την οποία συμμετείχε και σε εκλογικές αναμετρήσεις. Ήδη από την δεκαετία του ’90 σε μια εντυπωσιακή ομιλία του σε συνέδριο του ΠΑΣΟΚ, προέβλεψε, με μεγάλη ευστοχία, την χρεοκοπία της Ελλάδας, ασκώντας παράλληλα σκληρή κριτική για την σπατάλη ευρωπαϊκών και εγχώριων πόρων από τις κυβερνήσεις του ΠΑΣΟΚ.

Οι προειδοποιήσεις του για την Τουρκία 

Την ίδια στιγμή προειδοποίησε για τους κινδύνους που ελλοχεύουν από τον τουρκικό νέο-επεκτατισμό και την μετατροπή της χώρας σε μια «Ελλάδα τουρκομπαρόκ, ένα φτωχό, συρρικνωμένο βιλαέτι ή γερμανικό λάντερ» όπως χαρακτηριστικά είπε. Δυστυχώς επιβεβαιώθηκε και αντί η χώρα να πάει στην Κερύνεια, οδηγήθηκε στα Ίμια και στη Συμφωνία της Μαδρίτης (Ιούλιος 1997, Κώστας Σημίτης), και συνεχίζοντας τον κατήφορο μέχρι σήμερα, βρέθηκε αντιμέτωπη με τις ναζιστικού τύπου τουρκικές θεωρίες της “γαλάζιας πατρίδας” και το “Σύμφωνο Φιλίας των Αθηνών” (Δεκέμβριος 2023, Κυριάκος Μητσοτάκης).

Ο Μιχάλης Χαραλαμπίδης πρότεινε μια έξυπνη, διπλωματική και πολιτική αντιμετώπιση του τουρκικού επεκτατισμού, λέγοντας χαρακτηριστικά πως «δεν υπάρχει κυπριακό πρόβλημα, δεν υπάρχει πρόβλημα Αιγαίου ούτε Θράκης, υπάρχει μόνο το τουρκικό πρόβλημα που πρέπει να λυθεί με βάση τις αρχές και τα ιδανικά που αποτέλεσαν τα θεμέλια των ευρωπαϊκών δημοκρατιών» αλλάζοντας έτσι τις παραμέτρους κατανόησης και ανάλυσης του μεγάλου αυτού προβλήματος για την Ελλάδα-Κύπρο και τους λαούς της περιοχής.

Ορθώς πίστευε ότι η μεταψυχροπολεμική εποχή που είχε αρχίσει να αναδύεται από το 1989, δημιουργούσε ευνοϊκές συνθήκες για έναν ενεργότερο ρόλο του ελληνισμού όχι μόνο στην Ευρώπη, αλλά και στον μεσογειακό, παρευξείνιο, μεσανατολικό και κεντροασιατικό χώρο, λόγω και της παρουσίας εκεί ιστορικών ελληνορθόδοξων ή ελληνόφωνων κοινοτήτων. Δυστυχώς οι κρατούντες κώφευαν. Η σκέψη του Μιχάλη αρχικά αρδεύτηκε από διαφορετικές θεωρητικές πηγές όπως η μαρξογενής λατινοαμερικανική κοινωνιολογία, οι θεωρίες της εξάρτησης του περιφερειακού κράτους αλλά και η πολιτισμική κοινωνιολογία του Μαξ Βέμπερ. Στα χρόνια της ωριμότητας του βούτηξε στην αρχαία ελληνική γραμματεία από την οποία εμπνεύστηκε ουσιωδώς και όχι φορμαλιστικά, παράγοντας μια νέα ιθαγενή πολιτική θεωρία για την Ελλάδα και τον ρόλο της στον κόσμο.

Η κληρονομιά που μας αφήνει ο Μ. Χαραλαμπίδης

Επεξεργάστηκε και ανέπτυξε εκ νέου προτάσεις για την περιφερειακή ανασυγκρότηση του ελληνικού κράτους, ανέλυσε εύστοχα την καχεξία του αθηνοκεντρικού τοπικιστικού μοντέλου “ανάπτυξης” και τις πολιτισμικές-οικονομικές και γεωπολιτικές του συνέπειες, άσκησε κριτική στον επαρχιώτικο ψευτοεκσυγχρονισμό, μίλησε για την ανάκτηση της παραγωγικής μνήμης και την ανάπτυξη των πόλεων και της υπαίθρου της πατρίδας μας (το ονόμασε αγροφιλία), για την ανάπτυξη υποδομών μεταφοράς (πχ τρένα, εγνατία οδός, λιμάνια), για τον “παγκοσμιοποιητικό” και ηθικό ρόλο που μπορεί να διαδραματίσει η Ελλάδα στο νέο αιώνα ως ένας “δημοκρατικός τρίτος πόλος” θα έλεγα μεταξύ της βορειοευρωπαϊκής εκδοχής της νεωτερικότητας από την μια και των αυταρχικών μοντέλων της ανατολής και του ισλαμικού φονταμενταλισμού από την άλλη, ενώ εργάστηκε και ανέδειξε την μεγάλη σημασία της διαδικασίας απελευθέρωσης των λαών από αυταρχικά καθεστώτα (πχ Κούρδοι, Λατινοαμερικανοί).

Ο Μιχάλης Χαραλαμπίδης με τις ιδέες και την πολιτική στάση-δράση του δίδαξε ήθος, εντιμότητα, αγνό-ορθολογικό πατριωτισμό, αλληλεγγύη και ενσυναίσθηση, υγιή κοσμοπολιτισμό, αλλά και κουλτούρα πολιτικής πρόβλεψης, ανάλυσης και οραματισμού. Ανήκει σε όλους τους Έλληνες και σε όλους τους λαούς που αγαπούν την δημοκρατία και την συνεργασία.

Μας αφήνει μια τεράστια διανοητική και πολιτική κληρονομιά αλλά και μεγάλη πατριωτική ευθύνη να δουλέψουμε για να δημιουργήσουμε μια φρέσκια, θεσμικά εύρωστη, ορθολογική Ελλάδα που θα είναι διεθνής πόλος γνώσης και καινοτομίας, ελευθερίας, δικαίου και ανάπτυξης. Μια χώρα-εργαστήρι παραγωγής λέξεων, σκέψης, νοημάτων και ευ ζείν. Αντίο Μιχάλη Χαραλαμπίδη εκεί “ψηλά σα επουράνια” και να ξέρεις ότι η Ρωμανία των ιδεών σου ήδη άνθισε και θα φέρει κι’άλλο…