Το παιχνίδι της κότας και η κρίση των πυραύλων στην Κούβα
26/06/2020
Το 1959 ο Bertrand Russell αξιοποιεί το “παιχνίδι της κότας” (στο δοκίμιό του με τίτλο “Common sence and nuclear warfare”), ως μεταφορά του αδιεξόδου στον αγώνα των πυρηνικών εξοπλισμών. Συμπεριλαμβάνει πένθιμα σχόλια για τους πολιτικούς και ειδικά για τον διευθυντή της CIA Allen Dulles, που τολμούν ανεύθυνα ακόμα και να σκέπτονται να παίξουν με την Ρωσία το συγκεκριμένο παιγνίδι.
Τα πικρόχολα σχόλια του Russell δεν είναι τυχαία καθώς ήδη στην RAND μία ομάδα αναλυτών, με προεξέχοντα τον Herman Kahn, το μελετά συστηματικά. Μάλιστα ο Kahn (στο δοκίμιο με τίτλο “On thermonuclear war” που εμφανίζεται το 1960) πιστώνει (με κάποια αδιόρατη κακεντρέχεια στον Russell), την ιδέα της μεταφοράς του παιγνιδιού στην αντιπαράθεση των δύο υπερδυνάμεων. Ήδη οι ΗΠΑ διατηρούν βάσεις στην Περσία και το 1960 προχωρούν στην εγκατάσταση πυραύλων τύπου Thor, εξοπλισμένων με πυρηνικές κεφαλές, στην Τουρκία.
Το 1961 υποβάλουν πρόταση και στην Μεγάλη Βρετανία για την εγκατάσταση ανάλογων πυραύλων, αλλά ευτυχώς η τότε κυβέρνηση των Εργατικών με επικεφαλής τον Aneurin Beavan, απορρίπτει διπλωματικά την πρόταση. Ο Βρετανός πρωθυπουργός, οπλισμένος με σχετική απόφαση του κοινοβουλίου, θέτει στους Αμερικανούς τον εξής όρο: πως οποιοδήποτε στρατηγικό όπλο σε βρετανικό έδαφος, θα υπόκειται στον αποκλειστικό έλεγχο της εκάστοτε κυβέρνησης της Αυτού Μεγαλειότητος.
Κλιμάκωση στην Κούβα
Οι σχετικά χλιαρές αντιδράσεις των Ρώσων στις επιθετικές αυτές κινήσεις παρασύρουν τους θιασώτες του παιγνιδιού στην ψευδαίσθηση ότι, εάν συνεχίσουν την σκληρή γραμμή (δηλαδή ακολουθώντας την επιλογή της ευθείας), τα τελικά οφέλη θα μεγιστοποιηθούν προς το συμφέρον των ΗΠΑ. Το 1961 επιχειρείται η καταστροφική απόπειρα ανατροπής του Κάστρο, με την απόβαση στον Κόλπο των Χοίρων. Κατά την θερινή περίοδο του ιδίου έτους, αμερικανικά κατασκοπευτικά αεροσκάφη εντοπίζουν κινήσεις των Ρώσων στην Κούβα για την κατασκευή βάσεων πυραύλων.
Η κυβέρνηση Κένεντι και ο ίδιος ο πρόεδρος εμφανίζονται ιδιαίτερα δεκτικοί στην επιρροή των κύκλων της RAND, ειδικά στις απόψεις των Herman Kahn και Daniel Elsberg. Ο τελευταίος έρχεται στο προσκήνιο της δημοσιότητας από την στάση του στις μεταγενέστερες αποκαλύψεις των εγγράφων του Πενταγώνου το 1971, όπου δημοσιοποιεί 7.000 σελίδες απορρήτων εγγράφων.
Τα έγγραφα αποκαλύπτουν πως, από το πρώτο στάδιο της εμπλοκής του Κένεντι στην Ινδοκίνα, ήταν γνωστό πως ο πόλεμος θα αποτύχει και πως θα έχει μεγάλες απώλειες. Η υπόθεση αποτελεί κεντρικό θέμα της πρόσφατης ταινίας με τίτλο “The Post”, με πρωταγωνιστές τους γνωστούς ηθοποιούς Τομ Χανκς και Μέριλ Στριπ (όπου όμως για μία ακόμα φορά το Hollywood αποφεύγει με άκρα επιμέλεια την οποιαδήποτε αναφορά στην RAND).
Τελικά ο Κένεντι απαντά τον Οκτώβριο του 1962 με τον ναυτικό αποκλεισμό της Κούβας, συνεχίζοντας την στάση της σκληρής γραμμής. Όμως αυτή την φορά οι Ρώσοι δηλώνουν πως κάθε απόπειρα διεξαγωγής νηοψιών συνεπάγεται εχθρική στάση και πως πρόκειται να αντιμετωπισθεί με τα αναγκαία και απαραίτητα αντίμετρα.
Η παρέμβαση Russell
Στο κρίσιμο αυτό σημείο ο Russell παρεμβαίνει καθοριστικά, με ένα σχεδόν υστερικό φυλλάδιο υπέρ της ειρήνης και κατά των κινήσεων της κυβέρνησης Κένεντι. Αποστέλλει ταυτόχρονα πέντε τηλεγραφήματα, με αποδέκτες τον πρόεδρο του ΟΗΕ, τον πρωθυπουργό της Μεγάλης Βρετανίας, τον πρόεδρο της Γαλλικής Δημοκρατίας, τον ηγέτη της Ρωσίας και τον ίδιο τον Κένεντι. Τα τέσσερα τηλεγραφήματα είναι διατυπωμένα με εξαιρετικά προσεκτικό και ήπιο ύφος. Μάλιστα εκείνο προς τον Χρουστόφ, είναι ιδιαίτερα ευγενικό.
Όμως εκείνο προς τον Αμερικανό πρόεδρο είναι αγριότατο και απίστευτα σκληρό. Στο τηλεγράφημα ο Russell τον κατηγορεί με δριμύτητα πως οι πράξεις του είναι απελπισμένες, ότι δεν έχουν καμία ηθική δικαίωση και πως απειλούν την επιβίωση του ανθρώπινου είδους (επισημαίνοντας πως κάθε πολιτισμένος άνθρωπος τις καταδικάζει, πως δεν υπάρχει ανοχή στην μαζική δολοφονία και πως κάθε τελεσίγραφο συνεπάγεται πόλεμο).
Ο Χρουστόφ απαντά δημόσια στον Russell στις 24 Οκτωβρίου, μέσω του ειδησεογραφικού πρακτορείου Tass, διαβεβαιώνοντας τον μεγάλο μαθηματικό και ειρηνιστή για τις αγαθές προθέσεις της Ρωσίας, εφόσον δεν εμπλακούν πυρηνικά όπλα στο παιγνίδι των δύο υπερδυνάμεων. Δύο ημέρες αργότερα, στις 26 Οκτωβρίου, απαντά ο Kennedy, κατηγορώντας ουσιαστικά τον Rusell πως αντί να στρέφεται εναντίον αυτών που με τις ενέργειές τους οξύνουν την αντιπαράθεση (των Ρώσων), κατακεραυνώνει αυτούς που αποκαλύπτουν τις δόλιες προθέσεις τους (τις ΗΠΑ).
Την ίδια ημέρα ο Russell τηλεγραφεί εκ νέου στον Ρώσο ηγέτη, προτείνοντας μία μονομερή κίνηση καλής θέλησης της χώρας του, με εγκατάλειψη του Συμφώνου της Βαρσοβίας και διάλυση των βάσεων της Κούβας (και σε αντάλλαγμα την σταδιακή εγκατάλειψη των πυρηνικών βάσεων των ΗΠΑ στην Τουρκία, την Περσία, την Δυτική Γερμανία και την Μεγάλη Βρετανία).
Ο Χρουστόφ αποσύρεται
Η πρόταση σκόπιμα παρέχει τα μεγαλύτερα οφέλη στην Ρωσία, ώστε να την εμπλέξει στο παιγνίδι της συναίνεσης και της συνεργασίας (“Δίλημμα του αιχμαλώτου”), αποφορτίζοντας την κατάσταση. Πράγματι αποδεικνύεται σωστός, καθώς οι Ρώσοι απαιτούν αρχικά την διάλυση, υπό την εποπτεία του ΟΗΕ, των πυρηνικών βάσεων στην Florida που απειλούν την Κούβα, εγκαταλείποντας παράλληλα τις βάσεις τους στην νήσο.
Στις 28 Οκτωβρίου ο Χρουστόφ δηλώνει στον Russell πως αποσύρεται από την Κούβα, χωρίς ανταλλάγματα, τερματίζοντας την κρίση (αν και αργότερα με την αλλαγή ηγεσίας, οι Ρώσοι επιτυγχάνουν την διάλυση των βάσεων στην Florida και την απομάκρυνση των πυραύλων τύπου Thor από την Τουρκία).
Παρά το γεγονός ότι η αμερικανική πλευρά υποβαθμίζει τις ενέργειες του Russell στην υπόθεση της κρίσης, στα απομνημονεύματά του ο πρόεδρος του ΟΗΕ U Thant, αλλά και ο Χρουστόφ στις επιστολές του, δηλώνουν απερίφραστα πως η καταλυτική παρουσία αυτού του ανθρώπου και η θαρραλέα στάση του, ήταν τα κομβικά στοιχεία για την αποφυγή μίας πυρηνικής σύγκρουσης.
Ο “παλαβός” Dr Strangelove!
Το πόσο πραγματικά επικίνδυνα κινούνταν εκείνη την περίοδο οι Αμερικανοί διαφαίνεται στο δοκίμιο του Herman Kahn που αναφέραμε στην εισαγωγή. Προϊδεάζοντας την αμερικανική κοινή γνώμη για το ενδεχόμενο ενός πυρηνικού πολέμου, ο Kahn διατυπώνει το ερώτημα ως προς το εάν και κατά πόσον οι Αμερικανοί θα συνεχίσουν να ζουν μετά από μία πυρηνική σύγκρουση, κατά τον ίδιο τρόπο.
Στο στρυφνό ερώτημα απαντά ο ίδιος πως θα εξακολουθήσουν να υπάρχουν αυτοκίνητα, τηλεοράσεις, πολυτελείς κατοικίες, ψυγεία, τηλέφωνα… Δηλαδή υποστηρίζει πως δεν πρόκειται να αλλοιωθεί δραστικά το πρότυπο της καταναλωτικής κοινωνίας, με στόχο να διατηρήσει τον εφησυχασμό της. Πάντως παραμένει αδιευκρίνιστο το εάν ο Russell ενεργούσε αυτή την περίοδο αποκλειστικά με δική του πρωτοβουλία, ή εάν εκπροσωπούσε κάποιους κύκλους που αντιδρούσαν στην κυρίαρχη σχολή αναλυτών της RAND, αλλά δεν τολμούσαν να προχωρήσουν σε ανοικτή σύγκρουση μαζί της.
Πάντως μετά την δολοφονία του Κένεντι και την ολοκλήρωση του πορίσματος της Επιτροπής Warren, τίθεται επικεφαλής μίας νέας με μεγαλύτερες αρμοδιότητες, που με βάση το πόρισμα πρόκειται να προχωρήσει σε βάθος τις σχετικές έρευνες. Με ήπιο και σιωπηλό τρόπο ο Russell αδρανοποιεί σχεδόν εντελώς την νέα επιτροπή. Μετά από μερικούς μήνες ενταφιάζει, αθόρυβα, την συγκλονιστική υπόθεση της δολοφονίας του Αμερικανού προέδρου, θέτοντας την στο αρχείο.
Από την άλλη πλευρά, μία διετία πριν από το θάνατό του, ο Herman Kahn παραδέχεται έμμεσα σε συνέντευξή του στον δημοσιογράφο Fred Kaplan της μεγάλης εφημερίδας New York Times τον Οκτώβριο του 1981, πως αυτός αποτέλεσε το πρότυπο για τον χαρακτήρα του παρανοϊκού επιστήμονα στην ταινία του Stanley Kubrick “Dr. Strangelove”” (1964 (που τον υποδύθηκε με αμίμητο τρόπο ο Peter Sellers). Συμπλήρωνε όμως αινιγματικά πως ο ήρωας της ταινίας εμφανίζεται υπερβολικά εύστροφος και ευφυής για να γίνει αποδεκτός, με βάση τα τότε πραγματικά δεδομένα του αμερικανικού Πενταγώνου.
