Χίος: Η εκστρατεία του Καρόλου Φαβιέρου κατά των Τούρκων

Τον Αύγουστο του 1827 ο αέρας της Ελευθερίας έπνεε σε ολόκληρη την Ελλάδα. Ύστερα από 400 έτη φρικτής σκλαβιάς από τον πλέον βάρβαρο κατακτητή της ιστορίας, ύστερα από έξι ετών αγώνες και θυσίες, πλησίαζε επιτέλους η αυγή της ελευθερίας για την ταλαίπωρη Ελλάδα. Δυστυχώς όμως δεν επρόκειτο να γευτεί τη χαρά της λευτεριάς ολόκληρη η χώρα. Ανάμεσα στις παραμένουσες υπό τον τουρκικό ζυγό ελληνικές περιοχές ήταν και η Χίος.

Η Χίος, το νησί που με το ολοκαύτωμα του 1822, ξύπνησε την Ευρώπη από τον λήθαργό της, και έστρεψε την ευρωπαϊκή κοινή γνώμη υπέρ των εξεγερμένων Ελλήνων. Οι Χιώτες όμως δεν μπορούσαν να ανεχθούν μια τέτοια εξέλιξη. Για αυτό η εν Σύρω επιτροπή τους απέστειλε στο Ναύπλιο τον γιατρό Γ. Γλαράκη, ο οποίος ως πληρεξούσιος τους ανέλαβε να παρακαλέσει το εκτελεστικό να διατάξει το “Τακτικόν” (τον τακτικό στρατό), υπό τον Γάλλο συνταγματάρχη Φαβιέρο, να εκστρατεύσει στη Χίο και να την απελευθερώσει από τον τουρκικό ζυγό.

Ο χρόνος πίεζε διότι σε λίγο θα άρχιζαν στο Λονδίνο οι συνομιλίες για την επίτευξη, αρχικά, ανακωχής, μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων, οι οποίες θα κατέληγαν τελικά στην υπογραφή της συνθήκης ειρήνης και ανεξαρτησίας της Ελλάδας. Σε αυτήν την περίπτωση όμως η Χίος θα παρέμενε εκτός των ορίων του Ελληνικού κράτους, γεγονός απαράδεκτο, αν αναλογιστεί κανείς τις θυσίες των Χιωτών. Ο Γλαράκης πράγματι έφτασε στο Ναύπλιο και συναντήθηκε με τους εκπροσώπους της κυβέρνησης, τους οποίους δεν δυσκολεύτηκε να πείσει, υποσχόμενος μάλιστα την οικονομική αρωγή των Χιωτών για τις ανάγκες της εκστρατείας.

Ο Γάλλος συνταγματάρχης Κάρολος Φαβιέρος, βετεράνος των Ναπολεόντειων Πολέμων, ήρθε στην Ελλάδα το 1824, για να ενισχύσει την επανάσταση,. Ανέλαβε την συγκρότηση και διοίκηση του Τακτικού Σώματος, αλλά απαγοητεύτηκε πολλές φορές από την ανομία και ανοησία των κρατούντων. Έφυγε από την Ελλάδα μετά τη δολοφονία του Καποδίστρια.

Η εκστρατεία του Κάρολου Φαβιέρου

Έτσι στις 22 Αυγούστου 1827 ο συνταγματάρχης Κάρολος Φαβιέρος διατάχθηκε να εκστρατεύσει, με το υπό την οδηγία του σώμα «διά την ελευθέρωσιν της νήσου Χίου». Αμέσως μόλις έλαβε τη διαταγή, ο Φαβιέρος ανέπτυξε τη γνωστή του δραστηριότητα και κατόρθωσε να ανασυγκροτήσει τρία τάγματα πεζικού γραμμής, συνολικής δύναμης 800 ανδρών, υπό τους ταγματάρχες Σκαρβέλλη, Πίσσα και Σονιέρ, τον λόχο των “πυροβοληστών”, δυνάμεως 150 ανδρών, εφοδιασμένο με τέσσερα πεδινά πυροβόλα των 6 λιβρών, έξι πολιορκητικά πυροβόλα και τρία ολμοβόλα, υπό τον Γάλλο λοχαγό Ζανδέρ, και το ιππικό, υπό τον Πορτογάλο Αλμέιδα, δυνάμεως 100 ανδρών (λογχιστές και καραμπινιέροι) και 80 μόλις ίππων.

Παράλληλα, επειδή η δύναμη του τακτικού δεν επαρκούσε για την ανάληψη μιας τέτοιας αποστολής, ο Φαβιέρος διέταξε τη συγκέντρωση και 1.000 ατάκτων μαχητών, οι οποίοι θα δρούσαν επιβοηθητικά των τακτικών του τμημάτων. Συνολικά ο Φαβιέρος θα είχε στη διάθεση του για την επικείμενη εκστρατεία 2.130 μαχητές, εκ των οποίων οι 1.130 του Τακτικού.

Ο αριθμός αυτός φαντάζει υπερβολικά μικρός, με το δεδομένο μάλιστα της γειτνιάσεως της Χίου με τις ιωνικές ακτές. Οι Τούρκοι, οι οποίοι διέθεταν ισχυρές φρουρές στη Χίο θα μπορούσαν άμεσα να τις ενισχύσουν με στρατεύματα από την Μικρά Ασία. Αντίθετα τα ελληνικά τμήματα θα έπρεπε να πολεμήσουν κατά κάποιον τρόπο αποκομμένα. Ωστόσο η ποιότητα του ελληνικού τακτικού στρατού εξασφάλιζε την επιτυχία, υπό την προϋπόθεση ότι ο στόλος θα κατόρθωνε να διακόψει τις γραμμές συγκοινωνιών των τουρκικών φρουρών της Χίου με τα μικρασιατικά παράλια.

Στις 9 Οκτωβρίου ο Φαβιέρος και το Τακτικό, πλην του ιππικού, αναχώρησαν από τα Μέθανα με προορισμό τα Ψαρά. Το μικρό, ηρωικό νησί είχε οριστεί ως χώρος συγκεντρώσεως των ελληνικών δυνάμεων, υπό την προοπτική να ξεγελαστούν οι στόλαρχοι των δυνάμεων, σχετικά με τον στόχο της εκστρατείας.

Τόσο όμως ο επικεφαλής του ενωμένου συμμαχικού στόλου, Κόδριγκτον, όσο και ο Τούρκος διοικητής της Χίου, Γιουσούφ πασά, γνώριζαν, τον σκοπό των ελληνικών προετοιμασιών. Οι τρεις ναύαρχοι απέστειλαν τότε έγγραφη διαμαρτυρία προς την ελληνική κυβέρνηση και τον Φαβιέρο, ζητώντας την ματαίωση της επιχείρησης.

Σε αντίθετη περίπτωση απειλούσαν να καταστρέψου και τον ελληνικό στόλο, όπως κατέστρεψαν τον τουρκοαιγυπτιακό στο Ναυαρίνο. Υπό αυτές τις συνθήκες ο Φαβιέρος δεν μπορούσε να αναμένει τη συγκέντρωση του συνόλου των διατεθειμένων δυνάμεων στα Ψαρά. Δεν είχε χρόνο.

Επιτυχής απόβαση

Έτσι αποφάσισε να επιταχύνει την απόβαση των τμημάτων του, όσων είχε συγκεντρώσει, στη Χίο, το ταχύτερο δυνατό. Το βράδυ της 16ης Οκτωβρίου 1827, ο ελληνικός στολίσκος προσορμίσθηκε στον Μαυρολιμένα Χίου, σε απόσταση δύο ωρών πορείας από την πόλη. Την επομένη το πρωί, ο Φαβιέρος με 1.030 άνδρες του Τακτικού και 20 ενόπλους Χίωτες υπό τον Καρδαμυλιώτη και αρκετούς ατάκτους μαχητές αποβιβάστηκε στο νησί. Ο Τούρκος διοικητής Γιουσούφ πασά, είχε όπως αναφέρθηκε, ήδη λάβει μέτρα για την ενίσχυση της άμυνας.

Ο Πορτογάλος βετεράνος των Ναπολεόντειων Πολέμων και "πατέρας" του ελληνικού τακτικού ιππικού Αντόνιο Αλμέιντα.

Ο ίδιος είχε υπό τις άμεσες διαταγές του 500 Τούρκους τακτικούς και 700 ατάκτους Τουρκαλβανούς πολεμιστές. Οι περισσότεροι από αυτούς είχαν διατεθεί για την άμυνα του φρουρίου, που δέσποζε πάνω από τη “χώρα” (την πόλη) της Χίου. Στον Μαυρολιμένα, ο Γιουσούφ είχε διαθέσει 200 Τουρκαλβανούς, οι οποίοι είχαν οχυρωθεί σε παρακείμενο λοφίσκο, επιτηρώντας το λιμάνι. Μόλις τα ελληνικά τμήματα άρχισαν να αποβιβάζονται δέχθηκαν πυρά από τους Τουρκαλβανούς.

Αμέσως ο Φαβιέρος διέταξε 100 περίπου άνδρες του τακτικού και τους Χιώτες του Καρδαμυλιώτη να επιτεθούν εναντίον των “ταμπουρωμένων” εχθρών. Πράγματι οι τακτικοί σχημάτισαν φάλαγγα εφόδου και με την ξιφολόγχη επιτέθηκαν και έτρεψαν σε φυγή τους διπλάσιούς τους Αλβανούς.

Την ίδια ώρα ο Φαβιέρος εντόπισε και ένα άλλο εχθρικό σώμα, το οποίο είχε λάβει θέσεις σε άλλο λοφίσκο της περιοχής. Διέταξε τότε τους άνδρες του τακτικού να επιτεθούν και εναντίον αυτών των εχθρών, αφήνοντας την καταδίωξη των ηττημένων Αλβανών στους ατάκτους Έλληνες μαχητές.

Οι τακτικοί σύντομα διέλυσαν και το δεύτερο εχθρικό σώμα και ενώθηκαν με τους ατάκτους, που πολιορκούσαν τον πύργο του Βαρβασίου. Μόλις αποβιβάσθηκε το σύνολο των ελληνικών στρατευμάτων – περί τους 1.600 συνολικά άνδρες – ο Φαβιέρος οργάνωσε τρεις φάλαγγες εφόδου, οι οποίες θα συνέκλιναν, από διαφορετικά δρομολόγια προς την πόλη της Χίου.

Επικεφαλής της πρώτης φάλαγγας, περιλαμβάνουσας το Α Τάγμα Πεζικού (300 άνδρες) και 300 περίπου ατάκτους, τέθηκε ο ίδιος ο Φαβιέρος. Σκοπός του Φαβιέρου ήταν να τραβήξει την προσοχή του Τούρκου φρουράρχου, έτσι ώστε οι άλλες δύο φάλαγγες να καταλάβουν εύκολα την πόλη. Με προπομπό τους ατάκτους το Α’ Τάγμα κινήθηκε κατευθείαν κατά της πόλης. Σε απάντηση ο Γιουσούφ διέταξε το δικό του τακτικό τάγμα να εξέλθει του φρουρίου και να επιτεθεί στο αντίστοιχο ελληνικό.

Η σφαγή της Χίου το 1822 όπως την απεικόνισε ο Νταλακρουά.

Οι Τούρκοι παραδίδονται στον Φαβιέρο

Ο Φαβιέρος βλέποντας το ισχυρό εχθρικό τάγμα να έρχεται εναντίον του αποφάσισε αρχικά να διατάξει το Α Τάγμα να λάβει θέσεις σε παρακείμενα χαλάσματα. Ο ταγματάρχης Σκαρβέλλης όμως και οι λοχαγοί, τον έπεισαν ότι ήταν καλύτερα να παραμείνουν στις θέσεις τους, στο ανοικτό πεδίο και να δεχθούν εκεί την έφοδο των εχθρών.

Ο Φαβιέρος δέχθηκε την γνώμη τους και το ελληνικό τάγμα σχηματίστηκε σε γραμμή δύο ζυγών, έτοιμο να θερίσει με ομοβροντίες τους προελαύνοντες Τούρκους. Ο διοικητής του τουρκικού τάγματος όμως, βλέποντας τους Έλληνες να τον περιμένουν, σε τέλειο σχηματισμό, με αναπτεταμένες σημαίες, αποφάσισε πως θα ήταν φρονιμότερο να μην επιτεθεί.

Διέταξε λοιπόν τους άνδρες του να λάβουν θέση στα παρακείμενα ερείπια. Ο Φαβιέρος αντιλαμβανόμενος τον φόβο που ενέπνευσε το Α Τάγμα στον εχθρό, διέταξε τότε άμεση επίθεση εναντίον του με την ξιφολόγχη, πριν προλάβει να εγκατασταθεί αμυντικά στα ερείπια.

Το Α Τάγμα, υπό τους ρυθμικούς ήχους των τυμπάνων, μετασχηματίστηκε σε δευτερόλεπτα από σχηματισμό γραμμής δύο ζυγών, σε φάλαγγα εφόδου, ανά διλοχία, βάθους έξι ζυγών, και με την πολεμική σημαία του τάγματος επικεφαλής και με προτεταμένες τις μήκους 45 εκατοστών ξιφολόγχες, όρμησε στον εχθρό με ιαχές, αλλά απολύτως συντεταγμένο.

Οι Τούρκοι δεν άντεξαν ούτε το θέαμα της εφόδου και αφού ορισμένοι από αυτούς έβαλλαν άκαιρα πυρά, τράπηκαν σε φυγή εγκαταλείποντας τις θέσεις τους. Το Α Τάγμα τους καταδίωξε και τους προκάλεσε πολύ σοβαρές απώλειες. Τρελοί από φόβο οι Τούρκοι τακτικοί κατέφυγαν στο φρούριο της πόλης, όπου βρήκαν σωτηρία πίσω από τα τείχη και τα κανονιοστάσιά του. Ύστερα από την νέα νίκη των Ελλήνων, οι Τούρκοι εγκατέλειψαν αμαχητί την πόλη και κλείστηκαν στο φρούριο.

Ο Γιουσούφ μάλιστα είχε ειδοποιήσει ένα ακόμα σώμα του, που βρισκόταν στα ενδότερα του νησιού, να σπεύσει να ενωθεί με τη φρουρά του φρουρίου. Ο Φαβιέρος όμως έμαθε για το σώμα αυτό και εγκατέστησε ενέδρες και διέλυσε και το σώμα αυτό. Ο επικεφαλής του, Σακίζ Εμινή, με 20 περίπου άνδρες του  αποκόπηκε από τους υπόλοιπους επιζήσαντες άνδρες του και κατέφυγε σε ένα οχυρό πύργο στο Βαρβάσι. Εκεί πολιορκήθηκε από τους Έλληνες και τελικά παραδόθηκε την επομένη μέρα. Όμως, ο ηρωισμός του Φαβιέρου δεν αποδειχτεί αρκετός για την απελευθέρωση της Χίου…