Ο άνθρωπος του προέδρου

της Νεφέλης Λυγερού  – 

Τίποτα στο ξεκίνημα της ζωής του Μιχάλη Ζιάγκα δεν προμήνυε ότι θα ζήσει από πρώτο χέρι τα γεγονότα που διαμόρφωσαν τη νεότερη Ελλάδα και, μάλιστα, ότι θα συμμετείχε εμμέσως σ’ αυτά. Και, όμως, το λαϊκό παιδί που δεν έβγαλε ποτέ το γυμνάσιο έγινε σκιά του Ανδρέα Παπανδρέου. Ενός ηγέτη που σημάδεψε ανεξίτηλα με τον λόγο και τα έργα την πορεία της Ελλάδας.

Ο Μιχάλης γεννήθηκε στα Τρίκαλα το 1936. Ήταν ο πρώτος γιος του Δημήτρη και της Φανής Ζιάγκα, το γένος Καμπόση. Ο πατέρας του είχε δικό του βενζινάδικο. Οι σχολικές επιδόσεις του δεν του εξασφάλιζαν μία κοινωνική και πνευματική ανέλιξη που θα τον διέσωζε από τη μιζέρια της μεταπολεμικής ελληνικής επαρχίας. Ο χαρακτήρας του, όμως, δεν του επέτρεψε να βαλτώσει.

Η γνωριμία με τον Ανδρέα

Από μικρός ήταν “διαόλου κάλτσα”. Παρατώντας το σχολείο, βούτηξε στο μεροκάματο. Παρά τις κακουχίες της εποχής ήταν εξωστρεφής, γλεντζές, λίγο σφιχτός στα χρήματα, αθυρόστομος μέχρι παρεξηγήσεως και έξω καρδιά. Ο νεαρός Μιχάλης ακολουθώντας το τρεντ της εποχής μετανάστευσε για λίγο στο Γκρατς της Αυστρίας, όπου σπούδαζε ο μικρότερος αδελφός του.

Εκεί διασυνδέθηκε με τους Έλληνες φοιτητές και έκανε διάφορες δουλειές του ποδαριού. Το 1968, όμως, μετακόμισε στη Σουηδία. Τότε ήταν που γνώρισε τον Ανδρέα Παπανδρέου. Οι δύο άνδρες, που φαινομενικά δεν είχαν κανένα κοινό στοιχείο, ενώθηκαν με έναν ιδιότυπο δεσμό φιλίας.

Ο Μιχάλης αφοσιώθηκε τυφλά σ’ εκείνον, ακολουθώντας τον σε κάθε βήμα, χωρίς ποτέ να τον αμφισβητήσει. Ο Ανδρέας του το ανταπέδωσε. Τον εμπιστεύτηκε όσο ελάχιστους ανθρώπους και του χάρισε μία μόνιμη θέση στο στενό περιβάλλον του. Αυτό που αργότερα οι πολιτικοί του αντίπαλοι θα χαρακτήριζαν «αυλή».

Παρά την αστική καταγωγή και τις ακαδημαϊκές περγαμηνές του, ο Ανδρέας αντιπαθούσε τις συνήθειες της τάξης του. Αγαπούσε, όπως και ο Μιχάλης τα χαρτιά και το τάβλι και μάλλον δεν ενδιαφερόταν ιδιαίτερα για τις τέχνες. Δεν σύχναζε στο Ηρώδειο και στην Επίδαυρο. Αντιθέτως, λάτρευε τα γουέστερν κι όσο για τις μουσικές του προτιμήσεις, κινούνταν από τα ρεμπέτικα μέχρι τα βαριά λαϊκά. Η προτίμησή του στη Ρίτα Σακελλαρίου έχει αφήσει ιστορία.

Δεξί χέρι σε… όλα

Ο Μιχάλης ήταν η σκιά και ο συνοδοιπόρος του σε ξενύχτια και διασκεδάσεις. Με τον χρόνο μετατράπηκε και σε ένα είδος ακολούθου-σωματοφύλακα. Ήταν αυτός που ήξερε τα πάντα, ακόμα και τις εξωσυζυγικές περιπέτειες του αρχηγού του.

Ο Ζιάγκας διευκόλυνε ποικιλοτρόπως τον Ανδρέα, ειδικά στη σχέση του με τη Σουηδή Ράνια Νιμπλούμ, με την οποία απέκτησε και μία κόρη. Παράλληλα, συμμετείχε και στις πολιτικές δραστηριότητες ως στέλεχος του ΠΑΚ, του αντιστασιακού κινήματος την περίοδο της δικτατορίας που στη συνέχεια μετεξελίχθηκε στο ΠΑΣΟΚ.

Ενώ ο Ανδρέας δίδασκε στον Καναδά, ο Μιχάλης εργαζόταν στις φάμπρικες της Σουηδίας. Εκτός των άλλων, όμως, είχε αναλάβει και την φροντίδα του πρωτότοκου γιού του Γιώργου. Έμεναν στο ίδιο σπίτι, τον συνόδευε στο πανεπιστήμιο και τον έπαιρνε συχνά στη δουλειά για να κερδίζει το χαρτζιλίκι του.

Οι Τρικαλινοί εκδρομείς

Ενδεικτικό της οικονομικής δυσχέρειας που αντιμετωπίζουν οι δύο άνδρες είναι μία ιστορία που είχε διηγηθεί ο ίδιος ο Μιχάλης. Την περίοδο εκείνη είχε φτάσει στη Στοκχόλμη μια παρέα Τρικαλινών εκδρομέων, οι οποίοι έσπευσαν να συναντήσουν τον Ζιάγκα, γνωρίζοντας ότι ζει εκεί και ως εκ τούτου μπορούσε να τους κατατοπίσει κατά τις ημέρες της παραμονής τους.

Μεταξύ αυτών ήταν και ο βιομήχανος Τριαντάφυλλος Δερπανόπουλος, ο οποίος ζήτησε από τον Μιχάλη να του βρει κάποιον Έλληνα ξεναγό. «Μην ανησυχείς θα σου στείλω εγώ ένα δικό μου παιδί» του είπε ο Μιχάλης, όπως και έγινε.

Ο Δερπανόπουλος έκανε τις επισκέψεις που ήθελε και μάλιστα έμεινε εντυπωσιασμένος από το νεαρό ξεναγό που τον εξυπηρέτησε χωρίς να δεχτεί να πάρει χρήματα. Πολύ αργότερα έμαθε ότι ήταν ο γιός του Ανδρέα Παπανδρέου.

Η επιστροφή στην Ελλάδα

Τον Αύγουστο του 1974 ο Μιχάλης Ζιάγκας ειδοποιήθηκε από τον Ανδρέα Παπανδρέου να πάρει τον Γιώργο και να συναντηθούν όλοι μαζί στο Λονδίνο για το ιστορικό ταξίδι της επιστροφής στην Ελλάδα της μεταπολίτευσης. Από ότι διηγούνταν οι ίδιοι, δεν υπήρχαν λεφτά για αεροπορικά εισιτήρια. Έτσι, ο Μιχάλης, με βοηθό τον Γιώργο, ανέλαβε να καθαρίσει ένα σουηδικό σχολείο, εξασφαλίζοντας τα χρήματα για να φτάσουν μέχρι το Λονδίνο!

Το αεροπλάνο που έφερε τον Ανδρέα Παπανδρέου στην Ελλάδα προσγειώθηκε στο αεροδρόμιο του Ελληνικού στις 21:05 της 16ης Αυγούστου 1974. Είχαν περάσει ήδη 23 ημέρες από την πτώση της δικτατορίας. Όταν άνοιξε η πόρτα του αεροπλάνου πρόβαλε ένας διαφορετικός Ανδρέας. Με μαύρο δερμάτινο σακάκι, με φαβορίτες και εμφανώς πιο αδύνατος από ό,τι τον θυμόντουσαν.

Δίπλα του, όπως πάντα, ήταν ο Μιχάλης Ζιάγκας. Παρ’ ότι έπαιζε και ρόλο σωματοφύλακα, δεν μπόρεσε να κάνει τίποτα όταν το πλήθος τον σήκωσε ψηλά και χρειάστηκε αρκετή ώρα ώσπου να φθάσουν ως την αίθουσα των επισήμων και άλλες τρεις ώρες ώσπου να προσεγγίσουν από το αεροδρόμιο το σπίτι των Παπανδρέου στο Καστρί.

Στην “καρδιά” της εξουσίας

Ακολούθησε η ιδρυτική διακήρυξη της 3ης Σεπτεμβρίου, την οποία συνυπέγραψε και ο Μιχάλης Ζιάγκας. Στις εκλογές της 17ης Νοεμβρίου του 1974, το νεόδμητο ΠΑΣΟΚ εξασφάλισε περίπου 13% προς μεγάλη απογοήτευση του Ανδρέα και των συνεργατών του. Στη συνέχεια, όμως, η πορεία είναι θυελλωδώς ανοδική. Στις εκλογές του 1977 το ΠΑΣΟΚ με περίπου 25% έγινε αξιωματική αντιπολίτευση και το 1981 με το συντριπτικό 48% σχημάτισε αυτοδύναμη κυβέρνηση.

Όλα εκείνα τα χρόνια, ο Μιχάλης Ζιάγκας βρέθηκε όσο ελάχιστοι στην “καρδιά” της εξουσίας. Ο επίσημος τίτλος του στα χρόνια πρωθυπουργίας του Ανδρέα Παπανδρέου ήταν “ειδικός γραμματέας στο Ιδιαίτερο Γραφείο του πρωθυπουργού”. Ωστόσο, αυτός ο τίτλος δεν αποκαλύπτει το μέγεθος της επιρροής του. Όχι τόσο στις πολιτικές αποφάσεις όσο στις επιλογές προσώπων και στη δημιουργία εντυπώσεων.

Ουσιαστικά, μαζί με τον Αντώνη Λιβάνη και τη διευθύντρια του γραφείου του πρωθυπουργού Αγγέλα Κοκκόλα, ήταν οι “άνθρωποι του προέδρου”. Αρκετές φορές λειτουργούσε ως σύνδεσμος του πρωθυπουργού με υπουργούς και στελέχη του κρατικού μηχανισμού, ενώ τον συνόδευε παντού και περίμενε να αποσυρθεί στην κρεβατοκάμαρά του για να πάει και εκείνος με την σειρά του στο σπίτι του στη Νέα Πεντέλη.

Τα “σκυλάδικα” και η μελαμψή καλλονή

Ο Ανδρέας αποκαλούσε χαριτωμένα τον Μιχάλη “Μισέλ”. Ήταν ο μοναδικός άνθρωπος που μπορούσε να αντιμιλήσει στον Ανδρέα χωρίς συνέπειες. Σε μία βόλτα με ένα σκάφος, το οποίο οδηγούσε ο ίδιος ο Ανδρέας, ο Ζιάγκας τρομοκρατημένος από τον φόβο του ούρλιαξε: «γαμώ το κέρατό σου Ανδρέα θα μας πνίξεις» και εκείνος ήρεμα αποκρίθηκε: «Ηρέμησε Μισέλ».

Όταν ο Παπανδρέου ήθελε να αποφορτιστεί έτρωγε συχνά παρέα με τον Ζιάγκα στο εστιατόριο του ξενοδοχείου Απόλλων στη Βουλιαγμένη. Ήταν, άλλωστε, ο μόνιμος συνοδός του στις νυχτερινές εξορμήσεις του, καθώς και ο Ζιάγκας είχε την διασκέδαση στο αίμα του. Ακόμα και στις προεκλογικές εκστρατείες δεν άφηνε “σκυλάδικο” για “σκυλάδικο” των επαρχιακών πόλεων. Και επειδή ο Ανδρέας δεν ακολουθούσε, πήγαινε συνήθως με παρέα άλλα κομματικά στελέχη και δημοσιογράφους που συμμετείχαν στην αποστολή.

Σε τέτοιες νύχτες δεν υπήρχε περίπτωση ο Ζιάγκας να μην χορέψει το αγαπημένο ζεϊμπέκικό του με ένα ποτήρι κρασί στο κεφάλι. Έρανε γενναιόδωρα με λουλούδια τις λαϊκές αιδούς. Έχουν αφήσει ιστορία οι θυελλώδεις νυχτερινές αποδράσεις τους με τον Ανδρέα στο Λαγονήσι στην ταβέρνα του ξενοδοχείου που διέμεναν.

Εκεί έμεναν μέχρι πρωίας, ακούγοντας τα αγαπημένα τους τραγούδια όπως «στα Τρίκαλα στα δυό στενά» και «αλήτη με είπες μία βραδιά». Ο Ζιάγκας και ο Κατσιφάρας συνήθιζαν να χειροκροτούν γονατιστοί τον μερακλωμένο Ανδρέα. Οι δύο άνδρες αν και περνούσαν ατελείωτες ώρες μαζί υπήρχε πάντα ένας υπόκωφος ανταγωνισμός για τα πρωτεία στην καρδιά του προέδρου.

Το Νοέμβριο του 1983 στο Λονδίνο, τότε που ο Παπανδρέου βρίσκονταν για διήμερη επίσκεψη διασκέδασαν στο κυπριακό κέντρο Ελληνική Ταβέρνα και ο Ζιάγκας συνεπαρμένος από μία μελαμψή καλλονή από τη Μέση Ανατολή αφιέρωσε έναν ξέφρενο χορό σε κείνη. Παρ’ ολίγο μάλιστα να έρθει ο ίδιος ο πρωθυπουργός και η φρουρά του στα χέρια με μία συντροφιά Αράβων που ενοχλήθηκαν από τον θαυμασμό του Μιχάλη Ζιάγκα για την πατριώτισσα τους!

Μέχρι το τέλος

Ο Μιχάλης Ζιάγκας δεν έφυγε ούτε στιγμή από το πλευρό του Ανδρέα Παπανδρέου όταν αυτός έδινε μάχη για τη ζωή του στο νοσοκομείο Χέρφιλντ. Ήταν τότε που γρονθοκόπησε γνωστό δημοσιογράφο μέσα στο νοσοκομείο και στη συνέχεια τον πήρε στο κυνήγι στους κήπους, χτυπώντας τον άσχημα με κλοτσιές και χαστούκια επειδή είχε διεισδύσει για βγάλει «λαβράκι».

Στο λεγόμενο «βρώμικο ‘89» η Αντιτρομοκρατική έκανε έφοδο σε ένα από τα σπίτια του Ζιάγκα, ψάχνοντας στοιχεία για την τρομοκρατική οργάνωση «17 Νοέμβρη»! Δεν βρήκε, βέβαια, τίποτα ενοχοποιητικό, αλλά η ενέργεια εκείνη δείχνει το κλίμα της εποχής, αλλά και την προσπάθεια να ενοχοποιηθεί ο Ανδρέας.

Ο Μιχάλης άρχισε σταδιακά να παραγκωνίζεται όσο η Δημήτρα Λιάνη εγκαθίστατο στη ζωή του αρχηγού του ΠΑΣΟΚ. Η Μιμή απομάκρυνε το παλαιό στενό περιβάλλον του Ανδρέα, επιδιώκοντας να δημιουργήσει ένα νέο, που να είχε σημείο αναφοράς εκείνη.

Παρά την άτυπη εξορία του από τον στενό κύκλο, ο ίδιος δεν πρόδωσε ποτέ την εμπιστοσύνη του Ανδρέα. Δεν αποκάλυψε τίποτα από την ζωή του με τον ηγέτη του ΠΑΣΟΚ. Συναντιόταν με φίλους και γνωστούς, ανταλλάσσοντας απόψεις για τα τεκταινόμενα, χωρίς ποτέ να πει μια πικρή κουβέντα για το ίνδαλμά του.

Στο τέλος της ζωής του ζούσε ταλαιπωρημένος από χρόνια προβλήματα υγείας ήσυχα με τη σύζυγό του Βέρα Μεσσήνη και τον θετό γιο του Τάσο, μεταξύ Αθήνας και Τρικάλων.