Τριάντα χρόνια κατήφορος για το δημόσιο σύστημα υγείας

Τα δημόσια συστήματα υγείας στην Ελλάδα και στα άλλα κράτη-μέλη της EE, κατά την διάρκεια των τελευταίων τριών δεκαετιών και ιδιαίτερα κατά την περίοδο των Μνημονίων και της πανδημίας, ανέδειξαν, μεταξύ των άλλων, τα σοβαρά ελλείμματα, τις ανεπάρκειες, τις δυσλειτουργίες, τις χρόνιες παθογένειες και την διεύρυνση του χάσματος ανάμεσα στις πραγματικές ανάγκες υγείας και το χαμηλό επίπεδο ικανοποίησης τους.

Πράγματι, όπως προκύπτει εκ του αποτελέσματος, η δυσμενής αυτή εξέλιξη συνδέεται, κατά βάση, με τη σταδιακή μείωση των δημόσιων δαπανών υγείας καθώς και με τη στρατηγική δημιουργίας συνθηκών ανταγωνισμού (ελεγχόμενου ή μη) με την διεύρυνση του πεδίου δραστηριότητας του ιδιωτικού τομέα υγείας και ασφάλισης. Με άλλα λόγια, ιδιαίτερα κατά την περίοδο των τελευταίων τριών δεκαετιών, η δεσπόζουσα θεωρητική αντίληψη των ασκούμενων πολιτικών υγείας αναφερόταν στη νεοκλασσική και κατά συγκεκριμένες περιόδους στην νεοφιλελεύθερη θεώρηση, ότι η υγεία στις συνθήκες της καπιταλιστικής ανάπτυξης αποτελεί μέσο που εξυπηρετεί την λογική της! Αυτό γίνεται τόσο με τη μείωση των δημοσίων δαπανών υγείας, όσο και με τον προσανατολισμό, την διάρθρωση, την αρχιτεκτονική, κ.λ.π. των συστημάτων υγείας, προσδιορίζοντας έτσι το χαμηλό επίπεδο ικανοποίησης των αναγκών υγείας του πληθυσμού.

Έτσι, με αφετηρία την θεωρητική αυτή αντίληψη οι ασκούμενες πολιτικές υγείας περισσότερο αποτελούν, μεταξύ των άλλων, όχημα εγκαθίδρυσης και διεύρυνσης της σχέσης “Υγεία-Αγορά” και λιγότερο της σχέσης “Υγεία-Κοινωνία”. Στην κατεύθυνση αυτή, η οικονομική αρχή που επηρέασε και επηρεάζει τον προσανατολισμό και το περιεχόμενο των πολιτικών υγείας είναι η αρχή του κόστους-οφέλους, αντί της ουσιαστικής ικανοποίησης των αναγκών υγείας με λιγότερο ανθρώπινο κόστος ή πιο σαφέστερα της πλήρους ικανοποίησης του ανθρώπινου κόστους με λιγότερο κόστος ανθρώπινης εργασίας (H.Bartoli, 1978).

Οι εννοιολογικές θεωρήσεις της υγείας που διατυπώθηκαν και διατυπώνονται σε διεθνές επίπεδο στον επιστημονικό προβληματισμό κατανοούν την υγεία, είτε σε όρους συντελεστών παραγωγής και επίτευξης ενός δείκτη καλής υγείας, είτε σε όρους πλήρους και πραγματικής ικανοποίησης των αναγκών υγείας και επίτευξης μίας δυναμικά αρμονικής σχέσης της με το ευρύτερο κοινωνικο-οικονομικό, εργασιακό και φυσικό περιβάλλον.

Κατανοώντας λανθασμένα το δημόσιο σύστημα υγείας

Με άλλα λόγια, η νεοκλασσική οικονομική θεώρηση που εμπνέει τις αντίστοιχες πολιτικές “Υγεία-Αγορά”, ορίζει την υγεία “ως ένα παραγόμενο προϊόν” του συστήματος υγείας και τις δαπάνες υγείας (δημόσιες και ιδιωτικές) ως μία επένδυση που προορίζεται ν΄αυξήσει το ανθρώπινο κεφάλαιο, όπως ακριβώς και η εκπαίδευση, προκειμένου να αυξηθεί η απόδοση του παραγωγικού συντελεστή εργασία, ο οποίος συμμετέχοντας στην παραγωγική διαδικασία συμβάλλει στην παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών.

Έτσι, είναι προφανές ότι η θεώρηση αυτή κατανοεί λανθασμένα τόσο ότι το σύστημα υγείας είναι παραγωγός υγείας, όσο και ότι η υγεία ως πρωταρχικό στοιχείο του παραγωγικού συντελεστή εργασία αποτελεί μέσο της παραγωγικής διαδικασίας. Κατ΄αυτόν τον τρόπο διαπιστώνεται ότι στην συγκεκριμένη θεώρηση υποβαθμίζεται η αντίληψη αλλά και το γεγονός ότι η υγεία αναπαράγεται μέσα στην διαδικασία της κοινωνικής αναπαραγωγής του ανθρώπου, του οποίου η ικανότητα της υγειονομικής του κατάστασης επηρεάζεται από οικονομικούς, κοινωνικούς, εργασιακούς, περιβαλλοντολογικούς, κ.λ.π. παράγοντες.

Η υγεία δεν μπορεί να διατηρηθεί παρά μόνο εάν αναπτύσσεται, εάν δηλαδή συσσωρεύει δυναμικά νέες ικανότητες ισορροπίας με το ευρύτερο περιβάλλον. Αυτό σημαίνει ότι η ιατρική και το υγειονομικό σύστημα, το οποίο στις συνθήκες της σχέσης Υγεία-Αγορά αποκαθιστά, κατά βάση, την φθορά της εργατικής δύναμης, δεν είναι το άπαν της υγείας (Destane de Bernis, 1973).

Ο ορισμός του Ιπποκράτη

Aπό την άποψη αυτή αξίζει να σημειωθεί ότι ο πυρήνας αυτής της εννοιολογικής και θεωρητικής προσέγγισης ενυπάρχει στον ορισμό του Ιπποκράτη, ο οποίος θεωρούσε ότι «η υγεία είναι μία κατάσταση πλήρους αρμονίας με το σύμπαν», δηλαδή με το φυσικό, εργασιακό, κοινωνικο-οικονομικό περιβάλλον, όπου η ικανοποίηση των αναγκών υγείας του πληθυσμού, εξασφαλίζει διαμέσου της σχέσης “Υγεία-Κοινωνία” την ευρύτερη -κατά τον Ιπποκράτη-  ισορροπία. Ακριβώς, στη βάση αυτού του εννοιολογικού και θεωρητικού υπόβαθρου, η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας (ΠΟΥ) ορίζει ότι «η υγεία δεν είναι μόνο η απουσία της ασθένειας αλλά είναι η πλήρης φυσική, ψυχική και κοινωνική ισορροπία του ανθρώπου».

Από την άποψη αυτή είναι ενδιαφέρον ότι η στρατηγική αυτή επιλογή του ΠΟΥ δεσπόζει και στην σημερινή επιστημονική και πολιτική συζήτηση που διεξάγεται στην Ευρώπη και την χώρα μας για τον προσανατολισμό και το περιεχόμενο των ασκούμενων πολιτικών υγείας μετά την πανδημία, δεδομένου ότι η έμφαση δεν δίνεται μόνο στην απαιτούμενη αύξηση των δημοσίων δαπανών υγείας αλλά και στην επέκταση, ποσοτικά και ποιοτικά, των δημόσιων συστημάτων υγείας προς την Πρωτοβάθμια και την Κοινοτική Υγεία.

Όμως, η πλήρης ένταξη της αντίληψης του ΠΟΥ στις ασκούμενες πολιτικές, η επιλογή εγκαθίδρυσης της σχέσης “Υγεία-Κοινωνία” και η αλλαγή της θέσης και του ρόλου της Υγείας, από μέσο σε αντικειμενικό στόχο της οικονομίας και της ανάπτυξης, απαιτούν τον σχεδιασμό και την υλοποίηση ολιστικών πολιτικών προαγωγής της Υγείας στο Περιβάλλον, στην Εργασία και την Κοινωνία.