Από το πετρέλαιο στις σπάνιες γαίες – Η Δύση, η Κίνα και η Ελλάδα

Πολύς λόγος γίνεται τα τελευταία χρόνια για τη χρήση και διαθεσιμότητα των σπανίων γαιών. Τα ΜΜΕ αναφέρουν ότι η Κίνα μπορεί να αυξήσει τις ποσοστώσεις παραγωγής των ορυκτών. Ωστόσο, άλλες πηγές λένε ότι η Κίνα ενδέχεται τελικά να απαγορεύσει εντελώς την εξαγωγή σπάνιων γαιών, επικαλούμενη “θέματα ασφάλειας”. Με εντολή του, ο Μπάιντεν τον περασμένο Μάρτιο είχε ζητήσει μια 100ήμερη αναθεώρηση των στρατηγικών αλυσίδων εφοδιασμού των ΗΠΑ (και με σπάνιες γαίες), προκειμένου να τονωθεί η εγχώρια παραγωγή.

Η παρέμβαση εκείνη έδειξε ότι η Ουάσινγκτον αρχίζει να παίρνει πιο σοβαρά από ποτέ τον κίνδυνο η Κίνα σχεδόν να μονοπωλήσει κρίσιμα ορυκτά, όπως οι σπάνιες γαίες. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η στροφή στα ηλεκτρικά αυτοκίνητα και η μεγαλύτερη εξάρτηση από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας θα αυξήσουν τον ανταγωνισμό για σπάνιες γαίες, οι οποίες είναι ζωτικής σημασίας για την κατασκευή των κινητών τηλεφώνων, μπαταριών (που χρησιμοποιούν και τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα και οι ανεμογεννήτριες) και ευρύτερα σε όλα σχεδόν τα υψηλής τεχνολογίας ηλεκτρονικά συστήματα.

Το μόνο πραγματικό ερώτημα είναι πώς ο υπόλοιπος κόσμος (εκτός της Κίνας) και ειδικά οι ΗΠΑ, θα αντιμετωπίσουν τον επερχόμενο ανταγωνισμό στην ραγδαία αυξανόμενη ζήτηση για σπάνιες γαίες. Πολλά από τα ορυκτά που χαρακτηρίζονται σπάνιες γαίες δεν είναι στην πραγματικότητα τόσο σπάνια όσον αφορά τα παγκόσμια αποθέματα. Η εξόρυξή τους, όμως, είναι δύσκολη, δαπανηρή και οικολογικά “βρώμικη”. Η ειρωνεία είναι ότι οι σπάνιες γαίες είναι απαραίτητες για πολλές από τις τεχνολογίες καθαρής ενέργειας που προωθούνται αυτήν τη δεκαετία. Στην κατηγορία αυτή υπάγονται τα ακόλουθα χημικά στοιχεία που μόνο για λόγους ευκολίας υποδιαιρούνται σε τρεις υποομάδες.

Η πρώτη υποομάδα περιλαμβάνει τα λανθάνιο, δημήτριο, πρασεοδύμιο, νεοδύμιο, προμήθειο και σαμάριο. Κύριες πηγές των στοιχείων αυτής της υποομάδας είναι τα ορυκτά μοναζίτης, τσερίτης και αλλανίτης. Η δεύτερη υποομάδα περιλαμβάνει τα ευρώπιο, γαδολίνιο και τέρβιο. Κύριες πηγές των στοιχείων αυτής της υποομάδας είναι τα ορυκτά σαμαρσκίτης και μερικά είδη ξενοτίμου. Η τρίτη υποομάδα περιλαμβάνει τα δυσπρόσιο, όλμιο, ύττριο, έρβιο, θούλιο, υτέρβιο και λουτέτσιο. Κύριες πηγές των στοιχείων αυτής της υποομάδας είναι τα ορυκτά γαδολινίτης, ξενότιμο, ευξενίτης και φεργκιουσονίτης.

Ηγεμόνας η Κίνα στις σπάνιες γαίες

Πριν από έναν αιώνα, το πετρέλαιο αναδιάρθρωσε τη γεωγραφία της παγκόσμιας ισχύος, μετατρέποντας την περιοχή του Περσικού Κόλπου σε κέντρο του ενεργειακού εφοδιασμού του κόσμου και ταυτόχρονα σε ένα καζάνι συγκρούσεων. Στον 20ο αιώνα, ο “μαύρος χρυσός” μετέτρεψε τους φυλάρχους σε άνακτες και τις ερήμους σε πλούσια βασίλεια. Στον 21ο αιώνα, οι σπάνιες γαίες και άλλα ορυκτά, που είναι ζωτικής σημασίας για τις νέες τεχνολογίες μπαταριών, όπως το λίθιο και το κοβάλτιο, είναι έτοιμα να ανακατατάξουν κατά παρόμοιο τρόπο τον χάρτη της παγκόσμιας ισχύος.

Η Κίνα θα παραμείνει ο μεγαλύτερος παίκτης, αλλά υπάρχει μεγάλη πιθανότητα η κυριαρχία της σ’ αυτά τα ορυκτά να μειωθεί. Αυτό έγινε εμφανές ήδη από την παγκόσμια απάντηση που δόθηκε στο Πεκίνο, όταν αυτό επέβαλε αυστηρότερους ελέγχους στις κινέζικες εξαγωγές σπανίων γαιών. Έχουν μεσολαβήσει 12 χρόνια από όταν το Πεκίνο περιόρισε για πρώτη φορά τις εξαγωγές του στην Ιαπωνία το 2010, λόγω μιας εδαφικής διαμάχης κοντά στα επί μακρόν αμφισβητούμενα νησιά Senkaku/Diaoyu. Από τότε, το μερίδιο της Κίνας στην παγκόσμια αγορά παραγωγής σπάνιων γαιών έχει μειωθεί κατά 40%, καθώς οι αγοραστές έσπευσαν να διαφοροποιήσουν τις αλυσίδες εφοδιασμού τους.

Όταν τον Δεκέμβριο 2020 φάνηκε πως το Πεκίνο σχεδίαζε να επιβάλει αυστηρότερους ελέγχους στις εξαγωγές σπανίων γαιών, οι αγορές θορυβήθηκαν, με αποτέλεσμα αυτή η τάση να ενισχυθεί. Καθώς η Κίνα αυξάνει την παραγωγή ηλεκτρικών οχημάτων, προσανατολίζεται προς ένα μοντέλο ζήτησης για παραγωγή σπάνιων γαιών προσαρμοσμένο στην δική της ζήτηση. Αυτό, με τη σειρά του, ενισχύει την αποφασιστικότητα των ΗΠΑ να διαφοροποιήσουν τις αλυσίδες εφοδιασμού σπανίων γαιών, αναζητώντας νέους προμηθευτές.

Τον Φεβρουάριο, το αμερικανικό υπουργείο Άμυνας υπέγραψε συμφωνία με τον αυστραλιανό εξορυκτικό γίγαντα Lynas Corporation (ο μεγαλύτερος παραγωγός σπανίων γαιών εκτός Κίνας) για την ανάπτυξη διυλιστηρίου σπάνιων γαιών στις ΗΠΑ. Στο πλαίσιο αυτό η Ουάσιγκτον θα συνεχίσει να προσβλέπει στους βασικούς συμμάχους της που έχουν τη δυνατότητα εξόρυξης και επεξεργασίας σπάνιων γαιών, όπως ο Καναδάς και η Αυστραλία, για να βοηθήσουν την εξόρυξη στην αμερικανική επικράτεια.

Ο αγώνας για τη διαφοροποίηση άλλων πηγών ορυκτών που χρησιμοποιούνται θα αναγκάσει τις ΗΠΑ να κοιτάξουν το λεγόμενο τρίγωνο του λιθίου στη Νότια Αμερική (Αργεντινή-Βολιβία-Χιλή). Μπορεί επίσης να κοιτάξει πιο μακριά προς τη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό και τη Μαδαγασκάρη, που και οι δύο έχουν σημαντικά αποθέματα κοβαλτίου. Ιστορικά, οι άμεσες ξένες επενδύσεις σε εξορυκτικές βιομηχανίες υπονόμευσαν την πολιτική σταθερότητα σε χώρες σε ολόκληρο το νότιο ημισφαίριο.

Σπάνιες γαίες και στην Ελλάδα

Σε μια συνάντηση το 2014 του τότε Έλληνα υπουργού Περιβάλλοντος και Ενέργειας με μέλη κινεζικής αντιπροσωπείας, ο Γιάννης Μανιάτης είχε αναφέρει ότι η Ελλάδα είναι μία από τις πέντε ευρωπαϊκές χώρες όπου –σύμφωνα με τις ενδείξεις– υπάρχουν σημαντικά αποθέματα σπανίων γαιών. Σε ρεπορτάζ της εφημερίδας Έθνος τότε, είχε αναφερθεί ότι ο ορυκτός πλούτος της Ελλάδας αποτελεί συγκριτικό πλεονέκτημα της χώρας και γι’ αυτό έχει προσελκύσει μεγάλο κινεζικό ενδιαφέρον, με αποτέλεσμα το συγκεκριμένο θέμα να βρίσκεται πολύ ψηλά στην κινεζική ατζέντα σχετικά με την Ελλάδα.

Σε ό,τι αφορά στις έρευνες, αυτό που διαφαίνεται και μένει να αποδειχθεί είναι ότι η Ελλάδα είναι προικισμένη στον τομέα των σπάνιων γαιών, ιδιαίτερα στην ευρύτερη περιοχή της Μακεδονίας. Τα σημαντικότερα αποθέματα σπάνιων γαιών, σύμφωνα με το ΙΓΜΕ (Ινστιτούτο Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών) βρίσκονται κατά μήκος των ακτών της Βορειοανατολικής Ελλάδας μεταξύ της χερσονήσου της Χαλκιδικής και της Καβάλας και εκτείνονται 240 χιλιόμετρα κατά μήκος των ακτών αλλά και στην κεντρική Ελλάδα, στη Φωκίδα και στην περιοχή της Λοκρίδας.

Παρά την αξία που μπορεί να έχουν οι σπάνιες γαίες που βρίσκονται στην ελληνική επικράτεια (κάποιοι τις ανεβάζουν στα 40 δισ. ευρώ) η εξόρυξη και η επεξεργασία τους είναι ιδιαίτερα δαπανηρή και ενέχει τεράστιους περιβαλλοντικούς κινδύνους. Πέραν αυτού όπως κατέδειξε σε άρθρο του στο Slpress.gr ο Σωτήρης Καμενόπουλος, η γραφεικρατία των Βρυξελλών έχει αποδειχτεί καταστροφική στην ανάπτυξη των εντός της ΕΕ ορυκτών πόρων.

Η όποια ανάμειξη της Κομισιόν στο θέμα των ελληνικών σπάνιων γαιών δεν προοιωνίζει ευχάριστες εκπλήξεις για την χώρα μας, ή για την περαιτέρω ανάμειξη της Κίνας σε ευρωπαϊκές εξορυκτικές δραστηριότητες. Ενώ λοιπόν ο ανταγωνισμός για σπάνιες γαίες υπάρχει κίνδυνος να υποκινήσει έναν γεωστρατηγικό ανταγωνισμό μεταξύ των βιομηχανικών χωρών, πράγμα που έρχεται να υπογραμμίσει το μνημόνιο Μπάιντεν, η Ελλάδα παραμένει παράλυτη και πάλι στο περιθώριο. Ο σφικτός εναγκαλισμός της ευρωπαϊκής γραφειοκρατίας επιτείνει την απραξία.