Η δημοσιογραφία και ο Τύπος με την ματιά του Αντόνιο Γκράμσι

Στις αρχές Ιουνίου 1916 στην Ιταλική Βουλή το θέμα που είχε ανάψει τα αίματα ήταν η συμμετοχή της Ιταλίας στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ακριβώς πριν από ένα χρόνο η Ιταλική κυβέρνηση είχε αποφασίσει να εμπλακεί. Αλλά όχι με το μέρος των συμμάχων της, την Αυστροουγγρική και την Γερμανική Αυτοκρατορία, παρά με την Αντάντ.

Το Ιταλικό Σοσιαλιστικό Κόμμα ήταν ένα από τα λίγα της Ευρώπης που είχε παραμείνει πιστό στη θέση του υπέρ της απόλυτης ουδετερότητας. Γι΄ αυτό και σε κάποια από τις έντονες συζητήσεις που διεξήχθησαν στο Κοινοβούλιο, μερικοί σοσιαλιστές βουλευτές είχαν φροντίσει να πετάξουν μέσα στην αίθουσα εικονογραφημένες κάρτες με τις φωτογραφίες των Ρώσων σοσιαλιστών που ο τσάρος είχε εξορίσει στη Σιβηρία.

Στις 9 Ιουνίου, ένας βουλευτής της κυβερνητικής πλειοψηφίας, ο Τζουζέπε Μπεβιόνε, πήρε το λόγο και κατηγόρησε τους ουδετερόφιλους σοσιαλιστές ότι πληρώνονται από τις κεντροευρωπαϊκές αυτοκρατορίες προκειμένου να κάμψουν το εθνικό αίσθημα των Ιταλών. Η απόδειξη, κατά τον Μπεβιόνε, βρισκόταν στο γεγονός ότι οι εικονογραφημένες κάρτες ήταν γραμμένες στα Γαλλικά και τα Γερμανικά με γοτθικούς χαρακτήρες κι έφεραν την επιγραφή Postkart. Ήταν εμφανές, κατέληξε ο Μπεβιόνε, ότι οι κάρτες αυτές είχαν τυπωθεί σε μια από τις δυο εχθρικές χώρες.

Μόλις ο Μπεβιόνε ολοκλήρωσε την ομιλία του, ο σοσιαλιστής βουλευτής Ματσόνι τον πλησίασε και τον γρονθοκόπησε. Το επεισόδιο θα περνούσε απαρατήρητο εάν κάποιος δημοσιογράφος ονόματι Αντόνιο Γκράμσι δεν φρόντιζε να το σχολιάσει στη σοσιαλιστική εφημερίδα Avanti ! Ο τίτλος του άρθρου ήταν «Έπαινος στη γροθιά». Και ο δημοσιογράφος εξηγεί τον ασυνήθιστο και μάλλον προκλητικό έπαινο με αυτά τα λόγια: «Δεν είμαστε ενθουσιώδεις θαυμαστές του δικαιώματος στη γροθιά. Όμως εκείνες οι γροθιές που έπληξαν ρωμαλέα τη μούρη του Μπεβιόνε μας γέμισαν αγαλλίαση και θαυμασμό. Η γροθιά δεν είναι βέβαια επιχείρημα, αλλά είναι η μόνη απάντηση στα “επιχειρήματα” του Μπεβιόνε».

Τα fake news της εποχής Γκράμσι

Ο Μπεβιόνε ήταν ένας από τους αγαπημένους στόχους του δημοσιογράφου Γκράμσι. Ήταν δημοσιογράφος της La Stampa του Τορίνου, και είχε αναδειχτεί επαγγελματικά το 1911, όταν είχε σταλεί στην Οθωμανική τότε Λιβύη ώστε να ετοιμάσει την Ιταλική κοινή γνώμη για την επικείμενη αποικιακή περιπέτεια. Ο Μπεβιόνε δεν απογοήτευσε τον φιλοκυβερνητικό εκδότη της εφημερίδας του. Στις ανταποκρίσεις του (πολλές από τις οποίες δημοσιεύτηκαν πριν καν φύγει ο δημοσιογράφος από το Τορίνο) η Λιβύη περιγραφόταν ως μια απέραντη εύφορη χώρα, έτοιμη να υποδεχτεί τους ακτήμονες Ιταλούς.

Όσο για τους Λίβυους, ήταν όλοι τους ενθουσιώδεις υποστηρικτές της Ιταλικής κυριαρχίας και δεν έβλεπαν την ώρα να αποβιβαστούν τα Ιταλικά στρατεύματα και να διώξουν τους Οθωμανούς. Μεγάλες αλήθειες, όπως φάνηκε μετά την Ιταλική εισβολή: η Λιβύη αποδείχτηκε μια τεράστια έρημος, στην οποία εγκαταστάθηκαν ελάχιστοι Ιταλοί έποικοι, ενώ οι Λίβυοι συνέχισαν να αντιστέκονται στους αποικιοκράτες επί 30 χρόνια, μέχρις ότου ο Μουσολίνι άρχισε να σφάζει και να καίει ολόκληρα χωριά.

Είναι μια ιστορία της δημοσιογραφίας του περασμένου αιώνα, που δείχνει πως δεν άλλαξαν και πολλά. Τότε, όπως και τώρα, έχουμε συνειδητά fake news, πληρωμένους κονδυλοφόρους, οξύτατη πολιτική αντιπαράθεση. Κυρίως όμως έχουμε τον δημοσιογράφο που τα κατέγραψε και τα κατήγγειλε. Ονομάζεται Αντόνιο Γκράμσι και ήταν επαγγελματίας δημοσιογράφος για μεγάλο μέρος της ζωής του, πριν εκλεγεί βουλευτής το 1924 και τον συλλάβει το φασιστικό καθεστώς δυο χρόνια αργότερα. Όχι μόνον έγραφε εξαιρετικά χρονογραφήματα στην Avanti!, όπου είχε μόνιμη στήλη, αλλά και ίδρυσε και διηύθυνε εφημερίδες όπως την L’Ordine Nuovo, την L’Unità και άλλες.

Δημοσιογραφία και Τύπος

Αυτός ο άγνωστος Γκράμσι δημοσιογράφος παρουσιάζεται στον Έλληνα αναγνώστη στο βιβλίο που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Στοχαστής με τίτλο “Δημοσιογραφία και Τύπος“. Είναι μια επιλογή άρθρων, επιστολών και άλλων σημαντικών αλλά άγνωστων κειμένων του μεγάλου Ιταλού στοχαστή για το θέμα της δημοσιογραφίας. Κείμενα που επέλεξε, μετέφρασε κι επιμελήθηκε ο Δημήτρης Δεληολάνης.

Το βιβλίο κυκλοφορεί μόνο στην ελληνική γλώσσα, καθώς στα Ιταλικά τα δημοσιογραφικά κείμενα του Γκράμσι είναι σκόρπια σε πολλές επιμέρους εκδόσεις. Δίνεται έτσι η δυνατότητα στον Έλληνα αναγνώστη να απολαύσει τις εύστροφες κι αιχμηρές παρεμβάσεις του Γκράμσι σε θέματα της τότε επικαιρότητας (όχι πολύ μακριά από τη σημερινή) με κείμενα απολαυστικά και συχνά προκλητικά. Το είδαμε με την “έπαινο στη γροθιά”, άρθρο που ακόμη και σήμερα χρησιμοποιείται εναντίον του από τους πολιτικούς του αντιπάλους.

Ο Γκράμσι, όμως, όπως θα διαπιστώσει ο αναγνώστης του “Δημοσιογραφία και Τύπος”, είχε βάλει από καιρό στο στόχαστρο τον Μπεβιόνε ως μισθοφόρο δημοσιογράφο και συνέχισε να του επιτίθεται αργότερα, όταν ήταν υποψήφιος βουλευτής με όποιο κόμμα είχε περισσότερες πιθανότητες εκλογής. Δεν ήταν ο μόνος στόχος του σοσιαλιστή δημοσιογράφου: πολλοί ήταν οι σοσιαλιστές ηγέτες που χλευάζονται ανοιχτά στα δημοσιευμένα άρθρα.

Όλα κείμενα γραμμένα σε λόγια Ιταλική γλώσσα που εντούτοις γνωρίζουμε πως είχαν τεράστια επιτυχία στους εργάτες αναγνώστες της Avanti!. Κυρίως οι θεατρικές κριτικές, για έργα του Πιραντέλο, του Μπέρναρ Σω και άλλων. Αλλά και τα άρθρα για τον πολιτισμό, ιδιαίτερα για το φουτουριστικό κίνημα, που μόλις είχε αρχίσει να κάνει τα πρώτα του βήματα και το οποίο ο νεαρός Γκράμσι παρακολουθούσε με μεγάλο ενδιαφέρον. Καλή ανάγνωση