Ποιοι μεταμόρφωσαν την Αθήνα του Μεσοπολέμου
09/11/2022
Στις 4 Αυγούστου 1929 έγιναν δημοτικές εκλογές. Στην Αθήνα του Μεσοπολέμου υποψήφιοι είχαν αναδειχθεί ο γερουσιαστής, δήμαρχος επί σειρά τετραετιών Σπύρος Μερκούρης (1856-1939), παππούς της Μελίνας Μερκούρη, ο τέως δημοτικός άρχοντας της πρωτεύουσας Σπύρος Πάτσης (1862-1954) και ο καθηγητής της Ιατρικής Σχολής, άλλοτε υπουργός Αντώνιος Χρηστομάνος (1870-1933). Ο τελευταίος μάλιστα, ίσως και λόγω οικογενείας, είχε υπολογίσιμο ρεύμα εκλεκτόρων, αλλά και δεδηλωμένη τη συμπάθεια του αθηναϊκού Τύπου.
Δυναμικός, γεμάτος αυτοπεποίθηση, ο “Μερκούραρος”, κατά τους πιστούς φίλους του, έχοντας εξασφαλίσει επίλεκτους από όλες τις επαγγελματικές τάξεις συνεργάτες και επιπλέον τέσσερεις από τους πρόσφυγες στο δημοτικό συμβούλιο, ο Μερκούρης εξελέγη για τέταρτη φορά δήμαρχος Αθηναίων! Μέσα σε όντως λαϊκό πανηγύρι, την 1η Σεπτεμβρίου 1929 αναλάμβανε τη διοίκηση του Δήμου Αθηναίων.
Είχε ήδη πάρει την απόφαση να εφαρμόσει ευρύ τριετές πρόγραμμα κατασκευής τεχνικών έργων που μπορεί να διακριθεί στα εξής σκέλη: συγκοινωνιακά, φωτισμού, ύδρευσης και εξωραϊστικά, με διευθύνσεις συντήρησης, εκτέλεσης έργων, κίνησης και μεταφορών, μελετών και ελέγχου.
Τεχνικά έργα
Οργανώθηκαν ασφαλτοστρώσεις αθηναϊκών οδών (Σωκράτους, Ευριπίδου, Σοφοκλέους, Μενάνδρου, Σκουφά, Καρόλου, Μάρνη, Σατωβριάνδου, Βερανζέρου, Στουρνάρη, Αβέρωφ, Μπουμπουλίνας, Μετσόβου, Ζαΐμη, Σολωμού, Μαυρομματαίων, Πιπίνου, Ιθάκης, Φερών, Μητροπόλεως, Λυκαβηττού, Τοσίτσα, Σίνα, Ομήρου, Πινδάρου, Δημοκρίτου, Δεριγνύ, Μαρασλή, Αλωπεκής, Πατριάρχου Ιωακείμ, Καρνεάδου, Καψάλη, Φορμίωνος, Τροίας, Υμηττού.
Επίσης οι Χρεμωνίδου, Φιλολάου, περιοχής Κουκάκη, Σεπολίων, Κηφισού, Φερεκείδου, Εμπεδοκλέους, Αγίου Μελετίου, Ψαρών, Μιχαήλ Βόδα, Κοδριγκτώνος, Αναξαγόρα, Φειδιππίδου, Ικτίνου, Δραγατσανίου, Υψηλάντου, Παρνασσού, κάτω τμήματος Ιουλιανού, Γ’ Σεπτεμβρίου από Ομόνοια έως Χαλκοκονδύλη, Θουκυδίδου, Υπερείδου, Κέκροπος, Ξενοφώντος, τμήματος Κουμουνδούρου, Ζήνωνος, Παλαμηδίου, Αριστομένους, Λεωχάρους, Χατζηχρήστου από λεωφόρο Συγγρού έως Καλλιθέα, Λυσικράτους, Αριστοφάνους, Κλειτίου, Αστερίου, Αγγέλου Γέροντα, Δεληγιώργη, Χαβρίου, Θησέως, Βαλαωρίτου, τέρματος Αδριανού, Αρχιμήδους, Σκούφου, τμήματος Απόλλωνος, και πλήθος άλλων), κόστους 30.000.000 δρχ.
Διαμορφώθηκαν παιδικοί και άλλοι κήποι (Κουκάκη, Αγίου Παντελεήμονος, Λεωφόρου Αλεξάνδρας, Πλατείας Κυριακού/Βικτωρίας, Τοσίτσα, Πλατείας Κουμουνδούρου, Πλατείας Ακαδημίας Πλάτωνος, Πλατείας Αττικής, Πλατείας Κολωνακίου, Λιοσίων, Κωνσταντινουπόλεως και Αταλάντης, Στουρνάρη, Φορμίωνος, Πλατείας Βαρνάβα, Πλατείας Πουλοπούλου).
Προγραμματίστηκαν ασφαλτοστρώσεις της Πλατείας Σπευσίππου-Ξενοκράτους, της κεντρικής οδού της Καισαριανής, της Δυρραχίου, της Επτανήσου, της Κολοκυνθούς, της Λένορμαν, της Πλατείας Μεταξουργείου, της Βουλιαγμένης, της Κεραμεικού, της Λήμνου, της Χέυδεν, της Σουρμελή, της Πλατείας Ιθάκης, της Βίκτορος Ουγκό, της Φρύνωνος, της υπόλοιπης Γ’ Σεπτεμβρίου, της Ηρακλείου, της Αχαρνών από Αγίου Μελετίου μέχρι τέρμα, τμήματος της Κολωνού, της Σπυρίδωνος Τρικούπη, της Μεταξά, των οδών πέριξ της Πλατείας Κυριακού/Βικτωρίας, της Αγίας Ζώνης, της Λουκιανού, της Ακομινάτου. Σχεδιάστηκαν οδοί της Νεάπολης και των Αμπελοκήπων, καθώς και η οδός Κοραή.
Επιχειρήθηκαν πάνω από εκατό μηνιαίες συντηρήσεις και επισκευές οδοστρωμάτων, ρείθρων και κρασπέδων σε διάφορες αθηναϊκές οδούς. Αγοράστηκαν οχήματα με σάρωθρα, για κήπους και δενδροστοιχίες, όπως επίσης και οι απαραίτητοι καταβρεχτήρες για χώμα επιφάνειας 80.000.000 τ.μ.
Ποιοι έφτιαξαν τους δρόμους της Αθήνας
Πίσω από την οδοστρωσία της Αθήνας τη δεκαετία του 1930 κρύβονταν δύο πρόσωπα: ο Ιωάννης (Τζων) Αλ. Οικονόμου (1882-1949) και ο Παυσανίας Γ. Μακρής (1874-1943). Ο πρώτος, Χαλκιδαίος την καταγωγή, με σπουδές μηχανικού, είχε εκπονήσει το σχέδιο ανοικοδόμησης και διανομής των οικοπέδων της Θεσσαλονίκης, μετά από την καταστροφική πυρκαγιά της το 1917. Υπηρέτησε στο Υπουργείο Δημοσίων Έργων.
Ως διευθυντής οδοποιίας εισηγήθηκε τον νόμο για τα μόνιμα οδοστρώματα και για τη φορολογία των τροχοφόρων. Ο νόμος, χάρη στο Ταμείο Μονίμων Οδοστρωμάτων, του οποίου προήδρευε ο Οικονόμου, εξασφάλισε τους πόρους για την ασφαλτόστρωση των περισσότερων οδών της Αθήνας και των μεγάλων οδικών αρτηρίων της χώρας το 1926-27, καθώς και για τη δημιουργία του άλσους του Πεδίου του Άρεως (1934-37). Κατά τον πόλεμο του 1940-41 ο Οικονόμου κλήθηκε από το Γενικό Επιτελείο Στρατού, ως έφεδρος συνταγματάρχης του Μηχανικού, να διευθύνει τα έργα οδοποιίας και συγκοινωνιών.
Ο δεύτερος, με ζακυνθινή καταγωγή, ξεκίνησε σταφιδέμπορος από την Πάτρα και το 1914 ήρθε στην Αθήνα, όπου αναδείχθηκε ως αντιπρόσωπος ξένων εμπορικών οίκων, με σημαντικότερη την αμερικανική εταιρεία πετρελαιοειδών Shell. Υπήρξε ο πρώτος που εισήγαγε άσφαλτο από πετρέλαιο στην Ελλάδα το 1925, στρώνοντας 3000 χλμ. του οδικού δικτύου της από το 1928 έως το 1938. Το 1926, με το εμπορικό δαιμόνιο που τον διέκρινε, αποφάσισε να επεκταθεί και στον τομέα των εκτυπώσεων.
Με αισθητή την έλλειψη εγκυκλοπαιδικής παιδείας, αιτήματος των καιρών, προχώρησε δυναμικά στην ίδρυση της επώνυμης εκδοτικής εταιρείας Παυσανίας Γ. Μακρής & Σίας, κατόπιν Ανώνυμης Εταιρείας Εκδόσεων & Γραφικών Τεχνών Πυρσός.
Φιλόδοξος στόχος για τον Μακρή στάθηκε η 24τομη Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαιδεία (1926-34). Μέχρι τον Μάρτιο του 1929 η εγκυκλοπαιδεία για να προσελκύσει κοινό έβγαζε και εβδομαδιαίο κυριακάτικο φιλολογικό παράρτημα. Εκδότης της έως τον Μάιο του 1926 ήταν ο Παύλος Δρανδάκης (1896-1945).
Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαιδεία
H Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαιδεία τυπωνόταν, λόγω κόστους, σε εβδομαδιαία 64σέλιδα τεύχη, τα οποία στη συνέχεια ανήλθαν σε 80σέλιδα ανά δεκαπενθήμερο, που μπορούσαν να γίνουν χρυσόδετοι τόμοι, με αρχικά 15 και κατόπιν 12 τεύχη, προκειμένου να συντομεύσει η αποπεράτωση του όλου έργου.
Οι τυπογραφικές-βιβλιοδετικές εγκαταστάσεις του Πυρσού, στον οποίον τυπώνονταν και άλλες προσεγμένες εκδόσεις, βρίσκονταν στην Ιερά Οδό 61. Διευθυντής του ήταν ο λογοτέχνης και έμπειρος εκδότης Κίμων Ι. Θεοδωρόπουλος (1889-1957), ενώ γενικός γραμματέας της συντακτικής επιτροπής ο σπουδαίος δημοσιογράφος Ηρακλής Ν. Αποστολίδης (1893-1970).
Τα πολύτιμα έως σήμερα για το περιεχόμενο και για τη βιβλιογραφία τους άρθρα της εγκυκλοπαιδείας αυτής, που πρότυπό της ήταν η Encyclopaedia Britannica, τα υπογράφουν αξιόλογοι πνευματικοί άνθρωποι του Μεσοπολέμου, και τα εικονογραφούν παλαιότεροι και νεότεροι καλλιτέχνες. Ας σημειωθεί ότι οι συνδρομητές της εγκυκλοπαιδείας είχαν το δέλεαρ να αποκτήσουν χωρίς προκαταβολή οικόπεδο στην Ηλιούπολη αντί 30 δρχ. τον πήχυ σε 30 ισόποσες μηνιαίες δόσεις!
Άλλες μελέτες του Δήμου
Στις προθέσεις του δημάρχου ήταν και μελέτες για πλήρες σύστημα υπονόμων, για το Δημοτικό Θέατρο σε σχέδια του διάσημου Γερμανού αρχιτέκτονα Max Littmann (1862-1931), που είχε σχεδιάσει και το δημοτικό μέγαρο, για την περισυλλογή και την καταστροφή των απορριμμάτων, για δίκτυο ηλεκτροφωτισμού, για τη διαρρύθμιση της Πλατείας Ομονοίας με τις Μούσες και της Πλατείας Συντάγματος από τον γενικό διευθυντή των τεχνικών υπηρεσιών του Δήμου, αρχιτέκτονα Βασίλειο Γ. Τσαγρή (1882-1941).
Επίσης στα σχέδιά του υπήρχαν, ένα πλήρες πτηνοσφαγείο στη Νέα Αγορά, θερινά κέντρα υδροθεραπείας, ρυμοτομίες, κήποι και πλατείες, πολεοδομικό σχέδιο, τα λουτρά Καραμάνου, ουρητήρια νεότατου και συγχρονισμένου συστήματος, η περιφερειακή τάφρος στην Φιλοπάππου, η οργάνωση και η επέκταση της πόλης με ειδικές διατάξεις του τρόπου οικοδόμησης και συνοικιακές αγορές.
Με πρωτοβουλία του Ελληνοουγγρικού Συνδέσμου, οργανώθηκαν στις 2 Μαΐου 1931 τα αποκαλυπτήρια αναμνηστικής στήλης των πεσόντων κατά την ελληνική επανάσταση στις μάχες του Πέτα, του Φαλήρου και του Μεσολογγίου Ούγγρων φιλελλήνων κοντά στους Στύλους του Ολυμπίου Διός.
Τη στήλη απεκάλυψε ο πρόεδρος του Συνδέσμου Καλογερόπουλος, ενώ στεφάνι κατέθεσε εκ μέρους της Κεντρικής Επιτροπής της Εθνικής Εκατονταετηρίδος ο δημοσιογράφος και λογοτέχνης Ιωάννης Μ. Δαμβέργης (1859/62-1938), προσφώνησε ο δήμαρχος και αντιφώνησε ο πρεσβευτής της Ουγγαρίας στην Ελλάδα.
Στις 6 Μαΐου 1931, έγιναν στην Πλατεία Κάνιγγος από τον πρωθυπουργό Ελευθέριο Κ. Βενιζέλο (1864-1936) τα αποκαλυπτήρια του μαρμάρινου ανδριάντα του Άγγλου φιλέλληνα πολιτικού George Canning (1770-1827), αντιγράφου έργου του Βρετανού γλύπτη Francis Legatt Chantrey (1781-1841). Ο ανδριάντας ήταν δωρεά της οικογένειας Άγγλων φιλελλήνων κατασκευαστών Boot. Στεφάνια κατέθεσαν ο δήμαρχος και ο Δαμβέργης. Ο Βενιζέλος μίλησε εκτεταμένα για το έργο του Άγγλου πολιτικού.
Εγκαίνια Αγίου Διονυσίου Αρεοπαγίτου
Στις 24 Μαΐου 1931 έγιναν τα εγκαίνια του ναού του πολιούχου της Αθήνα Αγίου Διονυσίου Αρεοπαγίτου στην οδό Σκουφά, με την παρουσία του υπουργικού συμβουλίου, του δημάρχου, του δημοτικού συμβουλίου και πλήθους λαού. Το 1887 είχε συσταθεί, με αίτηση κατοίκων της περιοχής, η πρώτη επιτροπή για την ανέγερσή του. Ο Δήμος είχε προσφέρει τον χώρο και οικοδομήθηκε μικρός ναός που εγκαινιάστηκε τον ίδιο χρόνο.
Τον νέο δυτικότροπο ναό, ο θεμέλιος λίθος του οποίου μπήκε το 1901 από τον ίδιο δήμαρχο, τον είχε σχεδιάσει ο αρχιτέκτων Ιωάννης Μούσης, απόφοιτος της παρισινής Σχολής Καλών Τεχνών, με τη βυζαντινότροπη συμβολή από τη δεκαετία του 1920 στο εσωτερικό των αρχιτεκτόνων Αναστασίου Κ. Ορλάνδου (1887-1979), Δημητρίου Ν. Καραντινού-Φιλιππάκι (1890-1950) και Γεωργίου Νομικού (1904-2003), ενώ τον εικονογράφησε από το 1936 έως το 1939 ο ζωγράφος Σπύρος Βασιλείου (1903-1985), με πρωτότυπη εργασία, βραβευμένη από την Ακαδημία Αθηνών.
Εγκαίνια ύδρευσης – Παιδικοί κήποι
Στις 4 Ιουνίου 1931 έγιναν πανηγυρικά τα εγκαίνια της ύδρευσης Αθήνας στους Στύλους του Ολυμπίου Διός, με την παρουσία του πρωθυπουργού Βενιζέλου, του πρεσβευτή της Αμερικής, υπουργών, του δημάρχου Αθηναίων Μερκούρη, του δημοτικού συμβουλίου και του διευθυντή της αμερικανικής εταιρείας Ulen. Μετά από τους λόγους των επισήμων, ο δήμαρχος Μερκούρης άνοιξε με την τοποθετημένη στην εξέδρα στρόφιγγα τους πίδακες της δεξαμενής.
Στις 18 Ιουνίου 1931 δύο παιδικοί κήποι με πισίνα εγκαινιάστηκαν στην Αθήνα, με την παρουσία του πρωθυπουργού Βενιζέλου, υπουργών, του δημάρχου Μερκούρη, του δημοτικού συμβουλίου, ανωτέρων υπαλλήλων του Δήμου και πλήθους δημοτών. Επρόκειτο για κήπους με θαλάσσια λουτρά στη διασταύρωση των λεωφόρων Αλεξάνδρας και Πατησίων. Μόλις τελείωσε η τελετή, ο συγκεντρωμένος παιδικός κόσμος όρμησε στις δεξαμενές υπό τους μουσικούς ήχους της Φιλαρμονικής του Δήμου και τα χειροκροτήματα των παρισταμένων.
