Πόσο βλοσυρός ήταν ο Έλληνας πανεπιστημιακός του 19ου αιώνα

Ο βλοσυρός λογιότατος πανεπιστημιακός δάσκαλος στην Ελλάδα του 19ου αιώνα είναι ένα στερεότυπο που έχει ήδη υπονομευθεί. Το 1912 ο ποιητής Ρώμος Φιλύρας (ψευδώνυμο του Ιωάννη Οικονομόπουλου, 1888-1942), με αφορμή τα εβδομήντα πέντε χρόνια από την ίδρυση του Πανεπιστημίου Αθηνών, δημοσίευσε άρθρο του για στιγμές της μικροϊστορίας κάποιων καθηγητών, προσωπογραφίες των οποίων βρίσκονται στη Συλλογή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Σε πληροφορίες του άρθρου αυτού βασίζεται το κείμενο που ακολουθεί, συμπληρώνοντάς τις.

Ο Κωνσταντίνος Ράντος ή Ράδος ή Ντσολμπάς, μετονομασμένος από τον Αθανάσιο Ψαλίδα (1767-1829) επί το λογιότερον σε Ασώπιος (1785-1872), που δίδαξε στη Φιλοσοφική Σχολή από το 1843 έως το 1872, ήταν γνωστός για τη φιλοπονία του, αισθητή στην εκ του φυσικού προσωπογραφία του από τον Ιωάννη Δούκα (1843/44-1916), από το 1871, στο Ιστορικό Αρχείο του Πανεπιστημίου Αθηνών (Σκουφά 45).

Ο ζωγράφος είχε φιλοτεχνήσει και μικρότερη προσωπογραφία του Ασώπιου που τη δώρισε στον καθηγητή. Με κραταιά φιλολογική παιδεία, που την απέκτησε στη Γερμανία, συγγραφέας θεμελιώδους για τη δομική μελέτη της αρχαίας ελληνικής από πολλές γενιές φιλολόγων συντακτικού (1847, 1848), ο Ασώπιος ταύτιζε την αρχαία ελληνική φιλολογία με την καθολική αρχαιογνωσία, όπως και ο δάσκαλός του August Boeckh (1785-1867).

Μολονότι μπορούσε να κάνει γάμο με πολύφερνη νύφη, προτίμησε την φτωχή Ελένη Ασημακοπούλου, που την είχε γνωρίσει στην Τεργέστη, κατά την πενταετή παραμονή του εκεί, όπου δίδαξε στην ελληνική κοινότητα.

Έδειξε έτσι την περιφρόνησή του προς τα υλικά οφέλη. Υπόδειγμα δασκάλου, προσηνής, γλωσσομαθής, με τεράστια μνήμη και με εξαιρετική ευγλωττία, έφτασε στο σημείο να έρθει το 1855 σε έντυπη έριδα με τον γραμματικό Γεώργιο Χρυσοβέργη (1805-μετά το 1861) για την κατάληψη της φιλολογικής έδρας του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Τα λιγοστά χρήματα του Γεννάδιου

Ο Γεώργιος Γεννάδιος (1786-1854), που δίδαξε στη Φιλοσοφική Σχολή από το 1837 έως το 1854, στάθηκε στο κέντρο της γεμάτης πλήθος κόσμου πλατείας του Ναυπλίου στις 8 Ιουνίου 1826, μετά από την πολιορκία του Μεσολογγίου, προκειμένου να διαθέσει τα λίγα χρήματά του υπέρ των δεινοπαθούντων.

Θεωρώντας ισχνή την προσφορά του, συνέχισε αμέσως με τις φράσεις: «Οβολόν άλλον δεν έχω να δώσω, αλλ’ έχω εμαυτόν, και ιδού τον πωλώ! Τίς θέλει διδάσκαλον επί τέσσαρα έτη διά τα παιδιά του; Ας καταβάλη ενταύθα το τίμημα!». Προκάλεσε ενθουσιασμό σε μικρούς και μεγάλους, που με δάκρυα στα μάτια έσπευσαν να διαθέσουν χρήματα, όπλα, κοσμήματα.

Στις 9 Ιουνίου 1826 συγκέντρωσε σε ναό νέες εισφορές, περισσότερες, με τις γυναίκες να δίνουν ακόμα και τα γαμήλια δαχτυλίδια τους. Ο Γεννάδιος πήρε σύζυγό του την πρόσφυγα στην Αίγινα Άρτεμη Μπενιζέλου, Αθηναία κόρη αρχοντικής οικογένειας που είχε διακριθεί στα γράμματα και στις τέχνες από τον 16ον αιώνα. Ήταν ο μόνος επίτιμος διδάκτωρ του Πανεπιστημίου της Λειψίας το 1838. Προσωπογραφία του, έργο του Διονύσιου Τσόκου (1820-1862), από το 1856, εκτίθεται στο Κτήριο «Κωστής Παλαμάς» (Ακαδημίας 48 και Σίνα).

Οι κωμικές χειρονομίες του Στρούμπου

Ο Δημήτριος Στρούμπος (1806-1890), που δίδαξε στη Φυσικομαθηματική Σχολή από το 1844 έως το 1890, αρεσκόταν πολύ να ευθυμολογεί. Και συνόδευε καθετί που έλεγε με κωμική χειρονομία ή με αστεία παρένθεση. Οι παραδόσεις του στο αμφιθέατρο των Φυσικών ήταν πανηγύρι, τόπος συνάντησης των φοιτητών από όλες τις Σχολές.

Για να κάνει πειράματα στα μαθήματά του, κουβαλούσε διάφορα σκεύη στην έδρα. Για να δείξει λ.χ. παραστατικά τη λειτουργία του μοχλού, έφερε πελώρια πόρτα! Την προσωπογραφία του την έχει φιλοτεχνήσει ο Γεώργιος Χατζόπουλος (1859-1935) και βρίσκεται στο Ιστορικό Αρχείο του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Ο Ξαβέριος Λάντερερ (1809-1885), που δίδαξε στη Φυσικομαθηματική Σχολή από το 1837 έως το 1885, καθώς και στο Σχολείο των Κυριακών του Βασιλικού Πολυτεχνείου από το 1839 έως το 1843 και από το 1845 έως το 1863, στάθηκε ο εισηγητής της επιστήμης της Χημείας στην Ελλάδα. Δεν μπορούσε, λόγω της γερμανικής καταγωγής του, να μιλήσει απταίστως την ελληνική γλώσσα. Πολλές φορές, το φοιτητικό κοινό συγκρατούσε τα γέλια του με τα παράδοξα γλωσσικά σφάλματα στα οποία ο ατυχής υπέπιπτε.

Από όσα πειράματα δίδασκε και τα παρακολουθούσαν αρκετοί περίεργοι, είχε ιδιαίτερη αδυναμία στο επτασφράγιστα κρυμμένο ως προς τη σύνθεσή του βυζαντινό υγρόν πυρ, που είχε πιστέψει μάλιστα ότι ανακάλυψε τη σύσταση του εμπρηστικού υλικού του.

Επικίνδυνη απέβη η εκτέλεση του συγκεκριμένου πειράματος, όταν κόντεψε να καεί η γενειάδα επισκόπου που παρακολουθούσε το πείραμα! Προσωπογραφία του Λάντερερ, έργο του Σπυρίδωνος Προσαλέντη (1830-1895), βρίσκεται στο Κτήριο «Κωστής Παλαμάς» (Ακαδημίας 48 και Σίνα).

Ο λιτός Ραγκαβής

Ο Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής (1809-1892), που δίδαξε στη Φιλοσοφική Σχολή από το 1844 έως το 1892, εκτός από φιλόλογος, ήταν διπλωμάτης και ποιητής. Χαρακτηριζόταν από την άκρα λιτότητα της ζωής του. Διηγούνται ότι πρεσβευτής μιας από τις Μεγάλες Δυνάμεις τον επισκέφθηκε. Ο Ραγκαβής είχε θυρωρό ατημέλητο γέροντα, τον οποίον ο πρεσβευτής θα τον συναντούσε να σκουπίζει.

Αν τύχαινε να έχει επισκεφθεί τον Ραγκαβή λόγιος, θα άρπαζε τη σκούπα από τα χέρι του γέροντα και θα έκανε ότι καθαρίζει την είσοδο… Προσωπογραφία του Ραγκαβή, έργο του Γεώργιου Χατζόπουλου, έχει αναρτηθεί στην Αίθουσα Τελετών (Μεγάλη Αίθουσα) του κεντρικού κτηρίου του Πανεπιστημίου Αθηνών (Πανεπιστημίου 30).

Ο Θεόδωρος Αφεντούλης (1824-1893), που δίδαξε στην Ιατρική Σχολή από το 1852 έως το 1893, ήταν συγγραφέας και μεταφραστής έργων Γερμανών λογοτεχνών. Τόσο στην εξέγερση της Θεσσαλίας το 1854 όσο και στις κρητικές επαναστάσεις το 1866 και το 1877 έβγαλε πύρινους, γεμάτους παλμό, λόγους.

Πειραιώτης, με αναγνωρισμένη προσφορά στα κοινά της πόλης, διετέλεσε διευθυντής του Τζανείου Νοσοκομείου, του οποίου είχε κάνει τη μελέτη κατασκευής και είχε φροντίσει τη συγκρότηση-λειτουργία του. Φορούσε ποδήρη χιτώνα σαν τήβεννο, ενώ κρατούσε ραβδί στον δρόμο. Κομψευόμενος, έφερε ποικιλόχρωμο περιλαίμιο, το οποίο φαίνεται και στην προσωπογραφία του από τον Γεώργιο Χατζόπουλο στο Μουσείο Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών (Θόλου 5).

Δίδασκε τα μεσημέρια σε αρχαΐζουσα γλώσσα και συνήθιζε στις παραδόσεις του να επαναλαμβάνει: «Ουδείς ιατρός αφιλοσόφητος»… Επειδή κατοικούσε στον Πειραιά που απείχε από την Αθήνα, είχε επιφορτίσει τον αγαπητό φοιτητή του Βάλτα, όταν πλησίαζε η ώρα να τελειώσει το μάθημα, να τον ειδοποιεί. Έπρεπε τότε ο καθηγητής να διακόψει τη διδασκαλία του και να ξεκινήσει προς το λιμάνι για να φτάσει πριν νυχτώσει. Αίφνης λοιπόν άκουγαν οι φοιτητές τον Αφεντούλη να σταματά τη διδασκαλία του και να φωνάζει: «Και του Βάλτα επινεύοντος, διακόπτεται, κύριοι, η συνεδρία!».