Θα μας τρελάνουν! – Γερμανοί “απορούν” γιατί έγραφαν ελληνικά στην Πέργαμο!

Αγγλόφωνη τουρκική ιστοσελίδα με υψηλή επισκεψιμότητα σε θέματα αρχαιολογίας, παρουσιάζει το αμφιθέατρο της Περγάμου και “βάζει” μέσω του τουρκικού πρακτορείου ειδήσεων έναν Γερμανό αρχαιολόγο -που θεωρητικά είναι επικεφαλής του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ιδρύματος στην Κωνσταντινούπολη-, να αναρωτιέται “γιατί βρέθηκαν λατινικές λέξεις γραμμένες στα ελληνικά”.

Αυτός ο επιστήμονας, αγνοεί ότι κάποια ελληνικά ονόματα για λόγους πολιτικής μετά την ρωμαϊκή κατάκτηση εκλατινίζονταν στην προφορά, αλλά όχι και στη γραφή και ότι αντιστρόφως, κάποια λατινικά εξελληνίζονταν. Στην δε Πέργαμο ίσχυε κυρίως το δεύτερο, όπως και σε άλλες περιοχές της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, όπου οι Ρωμαίοι μειοψηφούσαν στις κοινωνίες -ακόμα και στην άρχουσα τάξη, η οποία αποτελείτο κατά κανόνα από ντόπιους.

Η συγκεκριμένη “αρχαιολογική” ιστοσελίδα κρατάει έξυπνες ισορροπίες ως προς την σύσταση της θεματολογίας της, καθώς δημοσιεύει π.χ. πέντε θέματα από όλο τον κόσμο, τρία από τη μέση Ανατολή και ένα-δύο από την Τουρκία. Χάρη σε αυτή την πολιτική της έχει υψηλή επισκεψιμότητα και αν κάποιος γκουγκλάρει τη φράση archeology news, τότε τα τουρκικά επί της ουσίας arkeonews όπως λέγεται η περί ης ο λόγος ιστοσελίδα, βγαίνουν πάντα μεταξύ των πρώτων τριών αποτελεσμάτων. Δεν φαίνεται πουθενά εκ πρώτης όψεως ότι πρόκειται για τουρκική σελίδα επί της ουσίας.

Εντοπίσαμε τον απαράδεκτο προβληματισμό με το “περίεργο” εύρημα να γράφονται με ελληνικά γράμματα κάποια λατινικά -κατά τη γνώμη τους- ονόματα, καθώς διαβάζαμε στην σελίδα αυτή μια είδηση για την Πέργαμο. Στο αμφιθέατρο της Περγάμου βρέθηκαν τρόπον τινά προσωπικές θέσεις με ονόματα σημαντικών για την τοπική κοινωνία, προσώπων. Τα χαραγμένα ονόματα ήταν ευλόγως στα ελληνικά. Στην τουρκική ιστοσελίδα, όπως και στις τουρκικές εφημερίδες εν γένει όταν γίνονται παρόμοιες ανασκαφές, δεν βάζουν βεβαίως καμία φωτογραφία, διότι θα φαινόταν η ελληνική γραφή που θέλουν να την αποσιωπούν! Οπότε δεν έχουμε εικόνα της ανασκαφής και της ευρημάτων.

Τι δεν λέει το ρεπορτάζ… 

Εν προκειμένω, στο συγκεκριμένο ρεπορτάζ αφιερώνουν 500 λέξεις για το πώς είχαν πριβέ θέσεις κάποιες ελίτ στο αμφιθέατρο και εικάζουν μάλιστα ότι αυτές οι θεσεις τρόπον τινά ενοικιάζονταν για μεγάλα διαστήματα… Αναφέρουν πόσους χωρούσε η κατασκευή, με διάφορες εικασίες και για τους Χριστιανούς που μαρτύρησαν εκεί, ή τα θηρία και τους σκλάβους, αφού αυθαίρετα θεωρούν ότι το αμφιθέατρο της Περγάμου ήταν πανομοιότυπο ως προς την χρήση με το Κολοσσαίο και ότι σίγουρα χτίστηκε από Ρωμαίους τον 2ο αιώνα π.Χ.

Τότε όμως βασίλευε στην Πέργαμο ο Ευμένης Β΄ που πεθαίνοντας αποφάσισε να “κληροδοτήσει” την περιοχή στους Ρωμαίους συμμάχους του, για να μην την πάρει ο Αντίοχος Ζ΄των Σελευκιδών. Αμέσως, το 131 π.Χ., επαναστάτησε ο Αριστόνικος ή Ευμένης Γ΄ της Περγάμου και προσπάθησε να αντισταθεί στους Ρωμαίους, ονομάζοντας την περιοχή Ηλιόπολη. Πότε ακριβώς δηλαδή έχτισαν το αμφιθέατρο “κατά τον 2ο αιώνα π.Χ.” οι Ρωμαίοι; Με το που στραγγάλισαν τον ηττημένο Αριστόνικο, η πρώτη τους δουλειά ήταν να χτίσουν Κολοσσαίο νούμερο δύο;

Ακόμα κι αν ήταν έτσι πάντως, δεν υπάρχουν μέχρι στιγμής στοιχεία για εκρωμαϊσμό, διότι όλοι οι θησαυροί της Περγάμου μετά την ήττα του Αριστόνικου ή Ευμένη Γ, μεταφέρθηκαν αμέσως στη Ρώμη και μοιράστηκαν σε ντόπιους αγρότες. Αν οι Ρωμαίοι διέθεταν υπολογίσιμο πληθυσμό για εποικισμό της Περγάμου, θα μοίραζαν βεβαίως τα πλούτη αυτά στους δικούς τους ως κίνητρο για εποικισμό. Με ποια λογική θα έπρεπε λοιπόν να βρίσκουν ρωμαϊκές επιγραφές παντού;

Αν ευσταθεί ότι το αμφιθέατρο οικοδομήθηκε τον 2ου π.Χ. αιώνα, τότε είναι όχι απλώς λογικό, αλλά αναμενόμενο τα πάντα να είναι γραμμένα στα ελληνικά. Όμως ακόμα κι αν οικοδομήθηκε πολύ αργότερα, τότε και πάλι είναι λογικό να κυριαρχούν τα ελληνικά. Το δημοσίευμα μπορεί να θέλει να τονίσει την ρωμαϊκή περίοδο της πόλης και να αποσιωπήσει την ελληνική και ελληνιστική, αλλά δεν είναι πιστό ούτε καν στα καθαρά ρωμαϊκά ζητήματα, μια που η περιοχή ουσιαστικά ποτέ δεν εκλατινίσθηκε και φθάσαμε π.χ. στο 300 μ.Χ. για να γραφούν τα ευαγγέλια, αλλά και η Βίβλος στα λατινικά. Μέχρι τότε γράφονταν στα ελληνικά, που ήταν η lingua franca της Μεσογείου ολόκληρης. Ο δε περίφημος Βωμός του Δία της Περγάμου που τον μετέφεραν στη Γερμανία “πακέτο”, οικοδομήθηκε το 160 π.Χ.

Η αρχαία Πέργαμος

Το βασίλειο της Περγάμου είχε μια ιδιότυπη σχέση με τους Ρωμαίους στις διαμάχες των επιγόνων, αλλά ήταν ελληνόφωνο. Μετά το 130 π.Χ. προσαρτήθηκε ως επαρχία. Μέχρι τότε υπήρχαν στην πράξη σχέσεις ισοτιμίας, γιατί η Πέργαμος χρησιμοποιούσε τους Ρωμαίους ως συμμάχους εναντίον των Σελευκιδών και η Ρώμη αρχικά ήθελε μεν “κράτος-πελάτη” στην περιοχή, αλλά δεν είχε αποφασίσει ακόμη να κάνει “άνοιγμα” ως κατακτητής.

Η Πέργαμος που αναφέρεται τρεις φορές από τον Όμηρο (και ως Πέργαμον) αλλά και από τον Ξενοφώντα στην “Κύρου Ανάβαση” το 400 π.Χ. (ἐντεῦθεν δι᾽ Ἀδραμυττίου καὶ Κερτωνοῦ ὁδεύσαντες εἰς Καΐκου πεδίον ἐλθόντες Πέργαμον καταλαμβάνουσι τῆς Μυσίας) είναι γνωστή και για τις περγαμηνές. Αυτές, αν και πιθανόν υπήρχαν και παλαιότερα, πήραν το όνομά τους από την Πέργαμο η οποία προχώρησε στη μαζική παραγωγή και εξαγωγή τους. Όταν, συγκεκριμένα ο Πτολεμαίος ο Επιφανής της Αιγύπτου το 186π.Χ. σταμάτησε εκβιαστικά τις εξαγωγές παπύρου, πιθανόν επειδή η βιβλιοθήκη της Περγάμου ήδη ανταγωνιζόταν την βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας, ο Ευμένης της Περγάμου άρχισε την παραγωγή άλλου είδους “χαρτιού” για γράψιμο.

Αυτό ήταν από δέρμα βοδιού, προβάτου και κατσίκας. Μεγάλο μέρος των γραπτών της βιβλιοθήκης της Περγάμου δυστυχώς μεταφέρθηκε στην Αλεξάνδρεια και κάηκε. Ήταν γαμήλιο δώρο του Αντωνίου προς την Κλεοπάτρα. Πολλές αρχαιότητες της Περγάμου αφαιρέθηκαν από τους Γερμανούς κατά τα τέλη του 19ου αιώνα, καθώς τότε αγόραζαν από τους Οθωμανούς σε τιμή ευκαιρίας αγάλματα και άλλα έργα τέχνης, εξ ου και έχουν “Μουσείο της Περγάμου” στο Βερολίνο. Αγόρασαν μάλιστα όλη τη ζωοφόρο από το βωμό του Δία.

Η έκπληξη του Γερμανού αρχαιολόγου

Η φιλία των δύο αυτών λαών συνεχίζεται πάντως και κατά τον τρέχοντα αιώνα, αφού ανακοινώθηκε ότι τα εκθέματα από τις επώνυμες θέσεις με τα ελληνικά γράμματα θα εκτεθούν τελικά στο Βερολίνο. Όχι ότι οι Τούρκοι είχαν καμιά έγνοια για να τα εκθέσουν σε δικά τους μουσεία, αλλά οπωσδήποτε οι Γερμανοί θέλουν να δηλώσουν την ευγνωμοσύνη τους. Σε αυτό το πλαίσιο ο αρχαιολόγος και διευθυντής του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ιδρύματος Φέλιξ Πίρσον, όταν ρωτήθηκε από τους απορούντες Τούρκους δημοσιογράφους γιατί βρέθηκαν… ελληνικά γράμματα στις “κρατήσεις” θέσεων, εξέφρασε κι αυτός την έκπληξή του!

«Πιστεύω ότι ήθελαν να χτίσουν ένα αντίγραφο του Κολοσσαίου και είχαν έρθει εδώ άτομα όλων των οικονομικών τάξεων. Οι πολύ πλούσιες οικογένειες είχαν ας πούμε τα θεωρεία τους, δηλαδή θέσεις ξεχωριστές μέσα στο αμφιθέατρο. Στις θέσεις σμιλεύονταν τα ονόματά τους. Μου έκανε εντύπωση ότι λατινικά ονόματα ήταν γραμμένα στα ελληνικά. Πάντως κάποιοι προερχόμενοι από την Ιταλία είχαν ξεχωριστή θέση στο αμφιθέατρο», είπε, αφήνοντας να εννοηθεί ότι θα έπρεπε “λογικά” τα ονόματα να είναι στα λατινικά.

Προκάτοχοί του, όταν βρήκαν τον βωμό του Δία, έγραφαν ότι “πρέπει να είναι μια μάχη με άλογα και ζώα”, αλλά το 1880 αυτό δικαιολογείτο κάπως. Πέρασαν κάποια χρόνια για να καταλάβουν ότι επρόκειτο για την γιγαντομαχία, που τώρα πια περήφανα εκθέτουν. Την ίδια εποχή σκάλιζαν και την αρχαία Ολυμπία, αλλά η υπάρχουσα πλέον ελληνική κυβέρνηση, αρνήθηκε να τους δώσει την άδεια να “μετακομίσουν” και να “σώσουν” στη Γερμανία όσες αρχαιότητες έβρισκαν. Μάλιστα οι Γερμανοί θέλησαν να εκμεταλλευθούν το Βωμό της Περγάμου στο αίτημά τους για τους Ολυμπιακούς του 2000, όπως είχαν κάνει και οι Ναζί το 1936, διότι μερικά πράγματα δεν αλλάζουν…

Κι επειδή μας λένε συχνά ότι οι σημερινοί Έλληνες ζούμε από την ιστορία μας και τις αρχαιότητες των προγόνων μας και κοινώς “τρώμε από τα έτοιμα”, να πούμε με πικρία ότι τουλάχιστον είναι δικά μας έτοιμα, ενώ οι ίδιοι μη έχοντας δικά τους, φόρτωσαν τα δικά μας σε καράβια και τρένα και όπου φύγει-φύγει!

Ο Φέλιξ Πίρσον είναι, όπως προαναφέρεται, διευθυντής στο Γερμανικό Αρχαιολογικό Ίδρυμα  Κωνσταντινουπόλεως και επικεφαλής των ανασκαφών στην Πέργαμο. Διδάσκει Κλασική Αρχαιολογία στο Πανεπιστήμιο της Λειψίας, καθώς και στο Πανεπιστήμιο της Κωνσταντινουπόλεως. Είναι και αντεπιστέλλον μέλος του Αρχαιολογικού Ιδρύματος Αμερικής. Έχει σπουδάσει στη Βόννη και στο Μόναχο, με μεταπτυχιακό στο Κέμπριτζ. Είναι πραγματικά συγκινητική αυτή η τουρκογερμανικη φιλία, που άρχισε με σουλτάνους και αυτοκράτορες το 1886 και συνεχίστηκε στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, να διαιωνίζεται και στον 21ο αιώνα, κάνοντας ανθρώπους που έχουν σπουδάσει αρχαιολογία σε δύο γερμανικά πανεπιστήμια και ένα βρετανικό, να αναρωτιώνται γιατί έγραφαν ελληνικά οι Έλληνες.