Γαλλία: Σκληρό ροκ στο πολιτικό εργαστήρι της Ευρώπης

Όσοι είχαν αρχικά υποτιμήσει τις κοινωνικές αντιδράσεις για το συνταξιοδοτικό στη Γαλλία διαψεύσθηκαν. Οι κινητοποιήσεις υπερβαίνουν σε έκταση τις αντίστοιχες των Κίτρινων Γιλέκων. Κυρίως, μιας και μιλάμε για το πολιτικό εργαστήρι της Ευρώπης, εγγράφουν μία υποθήκη και ενδεχομένως –λόγω των οικονομικών και κοινωνικών συνθηκών στην Ευρώπη– να λειτουργήσουν ως παράδειγμα για τα πληττόμενα μικρομεσαία στρώματα και σε άλλες χώρες. Ουσιαστικά πρόκειται για το σκληρό ροκ του ευρωπαϊκού μέλλοντός μας.

Αποδεικνύεται για μία ακόμα φορά ότι η Ιστορία είναι πολύ ευρηματική και πεισματάρα για να προσαρμοστεί σε προκατασκευασμένες θεωρίες. Η συντεταγμένη προλεταριακή επανάσταση, που κάποιοι στην παραδοσιακή Αριστερά ακόμα ονειρεύονται, είναι πια φαντασίωση. Το ίδιο και οι εξεγέρσεις με ιδεολογική αναφορά και καλούς τρόπους. Από το 1968 και το 1973 έχει κυλήσει πολύ νερό στο αυλάκι της ιστορίας.

Η χρεοκοπία του “υπαρκτού σοσιαλισμού”, ως εναλλακτικής λύσης, άφησε τον καπιταλισμό χωρίς αντίπαλο, για την ακρίβεια ασύδοτο. Ταυτοχρόνως, όμως, αχρήστευσε πολιτικά την παραδοσιακή Αριστερά, η οποία ήταν για δεκαετίες ο βασικός μηχανισμός διοχέτευσης, εκλογίκευσης και τελικώς αφομοίωσης του αντισυστημικού ρεύματος. Κι αυτό, όταν ο μετεξελιγμένος άγριος καπιταλισμός των Αγορών έχει οδηγήσει στη μεγαλύτερη διεθνή οικονομική κρίση μετά από εκείνη του 1929. Γιατί ουσιαστικά, η κρίση του 2008 δεν είναι οριστικά παρελθόν. Το αποτέλεσμα είναι ότι η Αριστερά όχι μόνο δεν είναι, αλλά ούτε και φαντάζει ανατρεπτική. Ως εκ τούτου, δεν γίνεται πόλος έλξης ούτε για τους κάθε λογής απόκληρους ούτε για τους νέους που ασφυκτιούν.

Σε άρθρο μου το 1999 με τίτλο “Το ροκ του μέλλοντός μας” είχα διατυπώσει την πρόβλεψη ότι: «ο διασυρμός της πολιτικής, καθώς και ο εκφυλισμός και η παρακμή της ιδεολογικής αμφισβήτησης έχουν δημιουργήσει ένα τεράστιο κενό. Και επειδή ούτε η φύση ούτε η ζωή ανέχονται για πολύ τα κενά, είναι αναπόφευκτο να αναδύονται κάθε είδους υποκατάστατα… Ας μην ξεχνάμε ότι ο χουλιγκανισμός στα γήπεδα και η νεανική εγκληματικότητα είναι εκφάνσεις του ίδιου προβλήματος. Το ίδιο και οι ομάδες των νεαρών κουκουλοφόρων με τις μολότοφ και τα ρόπαλα… Αυτό που θα κλυδωνίσει δυνατά τις υφιστάμενες ισορροπίες είναι οι τυφλές κοινωνικές εκρήξεις που προβλέπεται ότι θα συμβούν την επόμενη δεκαετία. Αυτές δεν θα υπακούουν σε καμία ιδεολογία και σε κανέναν κώδικα συμπεριφοράς. Θα είναι περισσότερο εκδηλώσεις απόγνωσης, ένα πανηγύρι καταστροφής όλων αυτών που αποτελούν όνειρο για τους αποκλεισμένους» (Καθημερινή, 22-1-1999).

Στη ρίζα της εξέγερσης

Μπορεί η κοινωνική αντίδραση στο συνταξιοδοτικό να είναι κατανοητή, με την έννοια ότι οι αλλαγές που επιφέρει η κυβέρνηση Μακρόν θίγει όλους τους εργαζόμενους και όσους τον ψήφισαν. Το πείσμα και η αποφασιστικότητα της αντίδρασης, ωστόσο, δεν ήταν καθόλου δεδομένα. Και σε άλλες χώρες έχουν γίνει αντίστοιχες παρεμβάσεις στο συνταξιοδοτικό σύστημα, χωρίς να σημειωθούν ούτε κατά προσέγγιση τέτοιες κοινωνικές αντιδράσεις. Το γεγονός ότι αντιδρά δυναμικά η Γαλλία δεν είναι τυχαίο.

Το Νοέμβριο 2005 είχαν ξεσπάσει εκεί μεγάλης κλίμακας ταραχές με τραυματίες και πολλές καταστροφές. Στην πραγματικότητα, ήταν μια τυφλή εξέγερση με λούμπεν χαρακτηριστικά, που έφερε στην επιφάνεια ένα πρόβλημα, το οποίο αρέσκονται να παρακάμπτουν όχι μόνο η άρχουσα τάξη, αλλά και τα μεσοστρώματα στις ευρωπαϊκές χώρες. Στη ρίζα της εξέγερσης βρισκόταν το εκρηκτικό μείγμα του κοινωνικού αποκλεισμού και της πολιτισμικής διαφοράς. Οι νεαροί –κυρίως μουσουλμάνοι μετανάστες δεύτερης και τρίτης γενιάς– δεν νιώθουν ούτε Γάλλοι ούτε Αφρικανοί. Βρίσκονται κάπου στη μέση, χωρίς σαφή ταυτότητα, με την ορμή της νιότης και την οργή της απελπισίας, αφού η αίσθηση ότι δεν υπάρχει γι’ αυτούς φωτεινό μέλλον είναι πια εδραιωμένη.

Οι γονείς τους ήταν κατά κανόνα εργάτες. Οι ίδιοι είναι συνήθως άνεργοι. Ακόμα και στις πιο αντίξοες συνθήκες, οι πρώτης γενιάς μετανάστες αγωνίζονταν να επιβιώσουν στο νέο τους περιβάλλον στηριγμένοι στην ελπίδα ενός καλύτερου αύριο. Γι’ αυτό και συνήθως ήταν φιλήσυχοι. Τα παιδιά και τα εγγόνια τους δεν έχουν αυτή την ελπίδα. Κατά κανόνα φυτοζωούν στα υποβαθμισμένα προάστια. Έχοντας την ιθαγένεια και χωρίς τους φόβους των γονιών τους, είναι πολύ πιο έτοιμοι να διαβούν το κατώφλι της ανυπακοής, διολισθαίνοντας είτε στον χουλιγκανισμό είτε στην εγκληματικότητα. Είναι ορατό δια γυμνού οφθαλμού ότι αποτελούν μια εύφλεκτη κοινωνική ύλη. Ειδικά οι μουσουλμάνοι αποτελούν και δεξαμενή στρατολόγησης για τον ισλαμικό φονταμενταλισμό, ο οποίος προσφέρει ιδεολογικό αποκούμπι και σκοπό ζωής.

Τον Δεκέμβριο του 2008 είχαμε στην Ελλάδα τη νεανική εξέγερση με αφορμή την εκτέλεση του Αλέξη Γρηγορόπουλου από αστυνομικό. Δύο-τρία χρόνια αργότερα, λόγω του Μνημονίου, οι πλατείες γέμισαν από Αγανακτισμένους και από επεισόδια, τα οποία καταδείκνυαν τη ραγδαία απονομιμοποίηση της τότε κυβέρνησης Γιώργου Παπανδρέου και όχι μόνο. Κάτι αντίστοιχο έλαβε χώρα την ίδια περίοδο και στην Ισπανία.

Μέσα από τη γνωστή ιστορική διαδρομή, οι Έλληνες μικρομεσαίοι τελικώς ηττήθηκαν και αναδιπλώθηκαν σε έναν αγώνα επιβίωσης. Κατά μία έννοια, όμως, έδειξαν ποιος θα είναι ο νέος τύπος κοινωνικής αναταραχής. Τα Κίτρινα Γιλέκα κινήθηκαν σ’ αυτό το πρότυπο. Δεν είχαν προσδιορισμένο ιδεολογικό-πολιτικό πρόσημο. Αιτία του κινήματός τους είναι η οξύτατη οικονομική-κοινωνική πίεση που υφίσταντο και σημαία τους η αντίσταση σ’ αυτή την πίεση.

Μπορεί τώρα σημαία στη Γαλλία να είναι ο αγώνας για το συνταξιοδοτικό, αλλά ο παρονομαστής είναι κοινός. Είναι η σταθερή οικονομική πίεση που βιώνουν τα λαϊκά στρώματα. Πίεση, η οποία συχνά εξωθεί σε περιθωριοποίηση. Αυτή είναι η μήτρα από την οποία προέκυψαν και τα Κίτρινα Γιλέκα και η τωρινή κοινωνική αντίδραση. Και σ’ αυτό το πλαίσιο χωράνε όλοι οι θιγόμενοι, ανεξαρτήτως εάν ψήφισαν Μελανσόν, Μακρόν ή Λεπέν.

Το πρόβλημα της οικονομικής-κοινωνικής πίεσης των χαμηλών εισοδηματικών στρωμάτων στην Ευρώπη υπήρχε, αλλά η ευημερία των μεσοστρωμάτων τα προηγούμενα χρόνια το επικάλυπτε. Στο Παρίσι άρκεσε μια αφορμή για να προκύψει ανάφλεξη στα υποβαθμισμένα προάστια, αλλά ήταν εξαρχής οριοθετημένη. Εκείνη η εξέγερση είχε τα λούμπεν χαρακτηριστικά και τη δυναμική των περιθωριακών κοινωνικών ομάδων που είχαν πρωταγωνιστήσει. Με τις πράξεις καταστροφής και τη συλλογική καταπάτηση των ορίων, οι νέοι εκείνοι εκτόνωναν το συσσωρευμένο μίσος τους. Γι’ αυτό και με μία έννοια ήταν ένα είδος πυροτεχνήματος.

Η διεθνής κρίση έχει αλλάξει

Ορισμένοι, με πρώτο τον τότε υπουργό Εσωτερικών Νικολά Σαρκοζί, είχαν αντιδράσει σ’ εκείνα τα επεισόδια, υψώνοντας τη σημαία της κρατικής πυγμής στο όνομα του νόμου και της τάξης. Κάποιοι δημοσιολόγοι είχαν καταφύγει στην εύκολη ρητορική περί ρατσισμού, κατηγορώντας το γαλλικό σύστημα ενσωμάτωσης των μεταναστών. Στην πραγματικότητα, επρόκειτο για κρίση του ίδιου του μοντέλου της πολυπολιτισμικής κοινωνίας σε εθνικά κράτη. Καταλύτης για την εκδήλωση εκείνης της κρίσης ήταν η σαρωτική επικράτηση του νεοφιλελευθερισμού. Σε περίοδο πλήρους απασχόλησης δεν θα προέκυπταν τέτοιες ταραχές.

Οι ταραχές στο Παρίσι δεν διήρκεσαν ούτε επεκτάθηκαν, επειδή ακόμα κυριαρχούσε το γενικό κλίμα ευημερίας. Η διεθνής οικονομική κρίση, όμως, έχει αλλάξει αυτό το κλίμα. Πλήττοντας μαζικά τα μικρομεσαία στρώματα, δημιουργεί εκατομμύρια εργαζομένων, οι οποίοι δυσκολεύονται να τα βγάλουν πέρα, για να μην αναφερθούμε στους ανέργους. Γι’ αυτό και το τωρινό κίνημα για το συνταξιοδοτικό –βοηθάει αναμφισβήτητα και η φύση του προβλήματος– έχει μαζική υποστήριξη από τη γαλλική κοινωνία.

Επειδή αυτή η κρίση δεν είναι μια τυπική κυκλική κρίση και ως εκ τούτου συγκυριακή, με την πάροδο του χρόνου η ελπίδα της επιστροφής στην ευημερία αργοσβήνει με αποτέλεσμα να διογκώνεται η απόγνωση. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι η εύφλεκτη κοινωνική ύλη θα διαχέεται ολοένα και περισσότερο και ταυτοχρόνως θα γίνεται πιο εκρηκτική. Οι ταραχές στη Βρετανία τον Αύγουστο 2011 είναι μια απόδειξη ότι αυτού του είδους τα επεισόδια δεν αποτελούν γαλλική ιδιαιτερότητα.

Κανείς δεν μπορεί να προβλέψει με ακρίβεια το εάν, πότε και πως θα εκδηλωθεί η διογκούμενη κοινωνική δυσαρέσκεια. Αυτό που ωστόσο μπορεί να ειπωθεί είναι ότι οι προϋποθέσεις για την εκδήλωση εκτεταμένης κοινωνικής αναταραχής με πολιτικές επιπτώσεις ήδη υπάρχουν. Απλώς, η Γαλλία επιβεβαιώνει για μία ακόμα φορά πως παραμένει το πολιτικό εργαστήριο της Ευρώπης.