Ποια είναι η δέουσα διαχείριση στερεών, υγρών και αέριων ρύπων

Γράφει ο Γεώργιος Βλάχος

Στην εποχή που ζούμε, ιδιαίτερα τις τελευταίες τέσσερις δεκαετίες, λόγω αυξημένης βιομηχανικής δραστηριότητας και μεγάλων πληθυσμών στις πόλεις, έχουμε να αντιμετωπίσουμε τέσσερα είδη ρύπων: Τα στερεά απορρίμματα, τα υγρά απόβλητα, τα στερεά και υγρά ραδιενεργά απόβλητα και τους αέριους ρύπους. Ας δούμε κατά ρύπο χωριστά, σε τι κατάσταση βρισκόμαστε και πως αντιμετωπίζεται.

Τα σκουπίδια των κατοικημένων περιοχών: Η διαχείρισή τους επικεντρώνεται στην αποκομιδή των σκουπιδιών, διαχωρίζοντάς σε κοινά απορρίμματα και σε ανακυκλώσιμα. Τα κοινά απορρίμματα οδηγούνται σε Χώρους Υγειονομικής Ταφής  Απορριμμάτων (ΧΥΤΑ). Εκεί, συμπιέζονται και δεματοποιούνται. Μετά την πάροδο 30 ετών, ο χώρος, λόγω κορεσμού, κλείνει. Δημιουργείται καινούργιος ΧΥΤΑ. Τα ανακυκλώσιμα απορρίμματα οδηγούνται σε μονάδες διαλογής, όπου διαχωρίζονται και αργότερα επαναχρησιμοποιούνται.

Όσον αφορά στη διαχείριση των στερεών απορριμμάτων, οι περισσότερες χώρες ανταποκρίνονται επαρκώς. Μόνο οι φτωχές χώρες κάνουν πλημμελή διαχείριση, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για το περιβάλλον και την υγεία των κατοίκων. Προβλήματα που υπάρχουν ακόμη είναι η αυθαίρετη εναπόθεση και καύση σκουπιδιών εκτός οικισμών και η πλημμελής ανακύκλωση. Τα δύο ανωτέρω προβλήματα παρατηρούνται κυρίως σε φτωχές χώρες.

Τα σκουπίδια που ρίχνονται στη θάλασσα: Εκτός από τα επικίνδυνα υγρά απόβλητα που χύνονται από βιομηχανίες στη θάλασσα, έχουμε και ασυνείδητα άτομα που ρίχνουν σκουπίδια στη θάλασσα, κυρίως πλαστικά. Τα πλαστικά, ως γνωστόν, δεν διασπώνται και αν δεν μαζευτούν θα μείνουν για πολύ καιρό στην επιφάνεια ή στον πυθμένα. Είναι ιδιαίτερα επικίνδυνα για τα ψάρια. Περιβαλλοντικές οργανώσεις και κρατικές υπηρεσίες τα μαζεύουν.

Τα υγρά απόβλητα που χύνονται στα ύδατα

Όσον αφορά την προέλευση, τα υγρά απόβλητα, μπορούμε να τα κατατάξουμε σε δύο κατηγορίες: Πρώτον, υγρά απόβλητα των κατοικημένων περιοχών, τα οποία προέρχονται από τα νοικοκυριά και χύνονται στις αποχετεύσεις. Το πρόβλημα αντιμετωπίζεται κυρίως στις μεγάλες πόλεις, όπου μέσω ενός κεντρικού αποχετευτικού αγωγού, συλλέγονται σε μία μονάδα βιολογικού καθαρισμού και υπόκεινται σε επεξεργασία. Δεύτερον, υγρά επικίνδυνα απόβλητα που χύνονται σε ποτάμια, λίμνες ή στη θάλασσα από βιομηχανίες.

Επί χρόνια ακούμε στη χώρα μας για τη ρύπανση των υδάτων, αλλά ποτέ οι κυβερνήσεις δεν επέβαλλαν υποχρεωτικά εγκατάσταση μονάδων βιολογικού καθαρισμού σε όλες τις βιομηχανίες, οι οποίες παράγουν επικίνδυνα, υγρά απόβλητα. Αυτή είναι η μόνη λύση. Επειδή όμως τα έξοδα είναι δυσβάσταχτα για τις επιχειρήσεις, οι κυβερνήσεις πρέπει να αναλάβουν την επιχορήγηση των μονάδων βιολογικού καθαρισμού κατά 50% επί του συνολικού κόστους. Τα ετήσια έξοδα συντήρησης των μονάδων πρέπει επίσης να επιχορηγούνται κατά 50%.

Στερεά και υγρά ραδιενεργά απόβλητα

Αναφορικά με την προέλευση, το είδος και τον τρόπο διαχείρισής τους, ήδη υπάρχουν ή αναμένεται να δημιουργηθούν στο μέλλον:

• Στερεά και υγρά ραδιενεργά απόβλητα που προέρχονται από τις προηγούμενες δραστηριότητες και τη λειτουργία του ερευνητικού αντιδραστήρα του ΕΚΕΦΕ “Δημόκριτος”. Ενδεικτικά, αναφέρονται ρητίνες, ιζήματα, ιστορικά κατάλοιπα, ενεργοποιημένα και ραδιορυπασμένα υλικά.
• Ραδιενεργά υλικά, όπως ενδεικτικά ραδιενεργά αλεξικέραυνα, πυρανιχνευτές, συσκευές με φθορίζοντα υλικά.
• Ραδιενεργά υλικά που θα προκύψουν από την αποξήλωση του ερευνητικού αντιδραστήρα του “Δημόκριτος” και άλλων εγκαταστάσεων (π.χ. κύκλοτρα για παραγωγή ισοτόπων).
• Βραχύβια ραδιενεργά απόβλητα που προέρχονται από νοσηλευτικά ιδρύματα και ιατρικά κέντρα κατά την πραγματοποίηση διαγνωστικών εξετάσεων ή θεραπειών (π.χ. πυρηνικής ιατρικής) ή από ερευνητικά εργαστήρια.
• Ραδιενεργές πηγές εκτός χρήσης, ορφανές πηγές και ραδιενεργά υλικά, τα οποία φυλάσσονται προσωρινά στις εγκαταστάσεις των κατόχων τους, συμπεριλαμβανομένης της Εγκατάστασης Διαχείρισης Ραδιενεργών Πηγών και Αποβλήτων του ΙΠΡΕΤΕΑ του ΕΚΕΦΕ “Δημόκριτος”. Τα ραδιενεργά απόβλητα λόγω της επικινδυνότητάς τους για την ανθρώπινη υγεία και το περιβάλλον, χρειάζονται ή άμεση/βραχυπρόθεσμη, εγκεκριμένη διαχείριση απευθείας από τον παραγωγό τους, ή μακροπρόθεσμη και οργανωμένη διαχείριση σε εγκεκριμένες από την Πολιτεία για τον σκοπό αυτό ειδικές εγκαταστάσεις.

Σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα, η τελική διαχείριση των ραδιενεργών αποβλήτων μπορεί να γίνει με δύο τρόπους: α) Με αποδέσμευση στο περιβάλλον, εφόσον πληρούνται τα θεσμοθετημένα επίπεδα αποδέσμευσης, όπως περιγράφεται στους Κανονισμούς Ακτινοπροστασίας (Π.Δ. 101/2018). β) Με διάθεση (δηλαδή μόνιμη και οριστική εναπόθεση, χωρίς πρόθεση επανάκτησης) σε εγκεκριμένη εγκατάσταση διάθεσης ραδιενεργών αποβλήτων.

Υπάρχουν διάφορα είδη εγκαταστάσεων διάθεσης ραδιενεργών αποβλήτων, όπως ενδεικτικά, εναπόθεση σε έκταση, εναπόθεση σε επιφανειακή εγκατάσταση μικρού βάθους, εναπόθεση σε γεώτρηση κάποιων δεκάδων μέτρων, κλπ. Η επιλογή του είδους της εγκατάστασης διάθεσης εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, όπως το είδος, η μορφή, η κατάσταση και η ποσότητα των ραδιενεργών αποβλήτων, η συσκευασία των ραδιενεργών αποβλήτων, οι υφιστάμενες και μελλοντικές περιβαλλοντικές συνθήκες (γεωλογικές, σεισμολογικές, υδρολογικές, κ.ο.κ), τα αναπτυξιακά σχέδια διαμόρφωσης περιοχών, οι υπάρχουσες και οι μελλοντικές υποδομές και διαθεσιμότητα χώρων, οικονομικοί και κοινωνικοί παράγοντες, κλπ.

Στη χώρα μας δεν υπάρχει εγκατάσταση διάθεσης ραδιενεργών αποβλήτων. Επιπλέον, δεν υφίστανται εγκαταστάσεις ανακύκλωσης ραδιενεργών υλικών και ως εκ τούτου, η τελική διαχείρισή τους προϋποθέτει την εξαγωγή τους από τη χώρα σε εγκεκριμένη εγκατάσταση ανακύκλωσης ραδιενεργών υλικών του εξωτερικού. Πρέπει να επισημάνουμε κάτι πολύ σημαντικό, για την εξαγωγή των πυρηνικών αποβλήτων σε άλλες χώρες. Χώρες που έχουν εργοστάσια με πυρηνική ενέργεια, επειδή αποφεύγουν να τα αποθηκεύουν, τα εξάγουν σε υπανάπτυκτες χώρες, για να τα αποθηκεύουν αυτές. ΄Όμως, πολλές φορές οι χώροι αποθήκευσης δεν ελέγχονται και συμβαίνουν διαρροές, επικίνδυνες για το έδαφος και την περιοχή.

Αέριοι ρύποι των εργοστασίων

Το διοξείδιο του άνθρακα και άλλοι αέριοι ρύποι δεν εκλύονται μόνο από εργοστάσια αλλά και από ηφαιστειακές εκρήξεις, πυρκαγιές δασών, μέσα μεταφοράς και εγκαταστάσεις θέρμανσης (ξυλόσομπες, τζάκια, καυστήρες πετρελαίου, καυστήρες φυσικού αερίου). Όλοι οι αέριοι ρύποι προκαλούν προβλήματα στην υγεία του ανθρώπου, φωτοχημικά νέφη, ρύπανση στα κτίρια και τα μνημεία, όξινη βροχή και προβλήματα στα φυτά (βιοχημικές μεταβολές, μάρανση, νέκρωση).

Με βάση το Πρωτόκολλο του Κιότο, οι βιομηχανικές χώρες δεσμεύτηκαν να περιορίσουν τις εκπομπές αέριων ρύπων. Σύμφωνα με τις ρυθμίσεις του Κιότο, οι βιομηχανικές χώρες συνολικά υποχρεούνται να μειώσουν τις εκπομπές αερίων του φαινομένου του θερμοκηπίου. Το Πρωτόκολλο του Κιότο περιλαμβάνει τα Παραρτήματα Α και Β με διάφορα σημαντικά στοιχεία που αφορούν τη λειτουργία των μηχανισμών που προβλέπονται από αυτό, προκειμένου να αντιμετωπιστεί η Κλιματική Αλλαγή.

Στο Παράρτημα Α περιλαμβάνονται τα αέρια που συμβάλλουν στο φαινόμενο του θερμοκηπίου και συμμετέχουν στους μηχανισμούς του Κιότο και οι τομείς και οι κατηγορίες πηγών που είναι υπεύθυνοι για τα αέρια αυτά, τα οποία συμμετέχουν στους μηχανισμούς του Κιότο. Τα αέρια που πραγματεύτηκε το Πρωτόκολλο του Κιότο είναι τα ακόλουθα έξι: διοξείδιο του άνθρακα CO2 (το σημαντικότερο αέριο), μεθάνιο CH4, υποξείδιο του αζώτου N2O, υδροφθοράνθρακες HFC, πλήρως φθοριωμένοι υδρογονάνθρακες ή υπερφθοράνθρακες PFC και εξαφθοριούχο θείο SF6.

Η μόνη λύση ενάντια στους αέριους ρύπους, που εκλύουν τα εργοστάσια είναι να εγκαταστήσουμε ειδικά φίλτρα, τα οποία απορροφούν το διοξείδιο του άνθρακα και τους άλλους αέριους ρύπους κατά 90%. Αυτό πρέπει να το επιβάλλουν οι κυβερνήσεις σε όλα τα εργοστάσια που εκλύουν τους επιβλαβείς αέριους ρύπους. Και σ’ αυτή την περίπτωση το κράτος πρέπει να αναλάβει την επιχορήγηση των ειδικών φίλτρων και της συντήρησης κατά 50%.