Πεδίο ανταγωνισμού Δύσης-Ρωσίας-Κίνας τα Δυτικά Βαλκάνια

Η Συμφωνία των Πρεσπών έφερε εκ νέου στο προσκήνιο την αντιπαράθεση μέρους της Δύσης και της Ρωσίας για τον έλεγχο των Δυτικών Βαλκανίων. Πράγματι, με την επικείμενη ένταξη των Σκοπίων κλείνει ο πρώτος κύκλος ενσωμάτωσης χωρών της περιοχής στο ΝΑΤΟ. Είχαν προηγηθεί η Αλβανία και το Μαυροβούνιο. Δεδομένου ότι η Βοσνία είναι ένα δυσλειτουργικό κράτος και το Κόσοβο εκτός ατζέντας αν δεν επιτευχθεί συμβιβασμός με τη Σερβία, η τελευταία καλείται να ισορροπήσει μεταξύ των αντιμαχόμενων μερών.

Άλλωστε, εκτός της ιστορικά αδέσμευτης πολιτικής της Γιουγκοσλαβίας, το Βελιγράδι προσβλέπει στη στήριξη της Μόσχας για τη διαμάχη του με τους Αλβανοκοσοβάρους. Από την άλλη, η Δύση προωθεί τη διευθέτηση της εκκρεμότητας Βελιγραδίου-Πρίστινας αν και η πρόταση για ανταλλαγή εδαφών απέτυχε (προσώρας) παταγωδώς. Οδήγησε σε αναζωπύρωση της έντασης, λόγω της άρσης συνοριακών ελέγχων μεταξύ Αλβανίας-Κοσόβου και λίγο αργότερα της μετατροπής αλβανοκοσοβαρικών πολιτοφυλακών σε τακτικό στρατό.

Είναι, πάντως, απορίας άξιο γιατί δεν ενθαρρύνθηκαν οι δύο πλευρές να προβούν σε πιο μετρημένες ενέργειες, όπως η τροποποίηση των Συνταγμάτων τους για την κατοχύρωση των δικαιωμάτων των μειονοτήτων, και κατέληξαν να επικαλούνται ως άλλοθι της αδιαλλαξίας τους τον μαξιμαλισμό της πρότασης ανταλλαγής εδαφών/πληθυσμών.

ΕΕ και ΗΠΑ είχαν μέχρι πριν λίγο καιρό χάσει το ενδιαφέρον τους για τα Δυτικά Βαλκάνια. Η μεν πρώτη ήταν απασχολημένη με την αντιμετώπιση των εγγενών της προβλημάτων, διακατεχόμενη και από έντονη κόπωση για περαιτέρω διεύρυνση μετά το 2004. Οι δε ΗΠΑ είχαν στρέψει την προσοχή τους στον Ειρηνικό και την ανάσχεση της κινεζικής ισχύος.

Σινορωσικός παράγοντας

Αυτό το κενό εκμεταλλεύθηκαν τόσο η Κίνα όσο και η Ρωσία. Το Πεκίνο διεισδύει οικονομικά, παρέχει κεφάλαια σε στρατηγικούς τομείς της οικονομίας, όπως οι μεταφορές και οι υποδομές. Έχει ήδη αναπτύξει μία πλατφόρμα συνεργασία (16+1) με όλα τα κράτη των Δυτικών Βαλκανίων πλην Κοσόβου. Ο κινεζικός παράγοντας αποδίδει μεγάλη σημασία στην περιοχή και λόγω του Belt Road Initiative και στην προσπάθειά του για διασύνδεση θαλασσίων και χερσαίων διαδρομών, με στόχο την πρόσβαση στην ευρωπαϊκή αγορά.

Μέχρι πρότινος, μάλιστα, η Δύση είχε υποτιμήσει τον ρόλο της Κίνας, λόγω των εμμονών της με τη Ρωσία. Ασφαλώς, η Μόσχα δεν είναι διόλου ευκαταφρόνητος παίκτης. Ούτε πρόκειται να παραδώσει τα όπλα μετά τη διαφαινόμενη απώλεια της Βόρειας Μακεδονίας. Εξάλλου, διατηρεί ερείσματα τόσο σε μέρος των πολιτικών και επιχειρηματικών ελίτ (οι πρώτες τη βλέπουν ως αντίβαρο σε σχέση με τη Δύση) όσο και στην κοινωνία.

Ειδικότερα δε στο σλαβικό και ορθόδοξο στοιχείο, εφόσον αυτοπροβάλλεται ως προστάτιδα δύναμη αυτού. Ο ρόλος της ενέργειας καθώς και του Πατριαρχείου της Μόσχας είναι αξιοπρόσεκτος, ενώ στα πρότυπα της Τουρκίας διαθέτει κεφάλαια για αναστηλώσεις ναών και θρησκευτικών μνημείων.

Η επιλογή του χρόνου της επίσκεψης Πούτιν στη Σερβία (17 Ιανουαρίου), η αποθεωτική υποδοχή της οποίας έτυχε και τα 21 πρωτόκολλα συνεργασίας που υπεγράφησαν, είχαν στόχο να στείλουν μήνυμα προς πάσα κατεύθυνση ότι το Κρεμλίνο δεν έχει διαγράψει τα Δυτικά Βαλκάνια και πως είναι αποφασισμένο να μην απολέσει τις σφαίρες επιρροής του.

Απογοήτευση από ΕΕ

Ακόμη πιο χαρακτηριστική της κατάστασης είναι η θετική εικόνα της Ρωσίας στους Σέρβους. Το 21% την θεωρούν ως τον μεγαλύτερο αιμοδότη της οικονομίας τους, ενώ δεν βρίσκεται καν στην πρώτη δεκάδα των επενδυτών. Στη Βουλγαρία το 75% των πολιτών έχει θετική άποψη για τη Μόσχα και στη Βόρεια Μακεδονία μέρος των Σλαβομακεδόνων αναμένει από τη Ρωσία να διαφυλάξει την εθνική τους ταυτότητα!

Σε επίπεδο πολιτικών ελίτ, 121 από του 240 βουλευτές του βουλγαρικού Κοινοβουλίου ανήκουν σε επιτροπές βουλγαρο-ρωσικής φιλίας, ο επικεφαλής των Σερβοβόσνιων, Ντόντικ, έχει προσφέρει την πλήρη στήριξή του στην προσάρτηση της Κριμαίας, ενώ πρόεδροι (βλ. Ιβάνωφ), υπουργοί αλλά και κρατικοί παράγοντες αρκετών κρατών διατηρούν ανοιχτά κανάλια επικοινωνίας με τη Μόσχα.

Το επόμενο διάστημα είναι κρίσιμο. Αρκετοί στα Δυτικά Βαλκάνια είναι απογοητευμένοι από την ΕΕ, την οποία βλέπουν ως μακρινή και αβέβαιη προοπτική. Από την άλλη, κράτη-μέλη με το ειδικό βάρος της Γαλλίας προκρίνουν χρονικά την εμβάθυνση και θέλουν να μεταθέσουν για αργότερα τη διεύρυνση. Εν προκειμένω τον προσδιορισμό ημερομηνίας έναρξης ενταξιακών διαπραγματεύσεων για Τίρανα και Σκόπια.

Μάλιστα, ο τομεάρχης εξωτερικών της ΝΔ, Γιώργος Κουμουτσάκος, μετά το πέρας του Εθνικού Συμβουλίου Εξωτερικής Πολιτικής στις 22 Φεβρουαρίου, δήλωσε ότι η Ελλάδα δεν μπορεί να δώσει τη σύμφωνη γνώμη της, προκειμένου η Αλβανία να ξεκινήσει ενταξιακές διαπραγματεύσεις με την ΕΕ στο επικείμενο ή στο επόμενο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο κορυφής, που είναι τον Ιούνιο. Αν, συνεπώς, έχουν προηγηθεί εθνικές εκλογές στην Ελλάδα (Μάιο) και τις έχει κερδίσει η ΝΔ (όπως καταδεικνύουν όλες οι δημοσκοπήσεις), τότε δεν αποκλείεται με τη συγκατάθεση και της Αθήνας να μετατεθούν οι αποφάσεις για το τέλος του έτους, όπως μας έχει ήδη προϊδεάσει το Παρίσι.

Κακή διακυβέρνηση

Εν τω μεταξύ, η περιοχή ταλανίζεται από κακή διακυβέρνηση, ευάλωτες οικονομίες, παρουσία οργανωμένου εγκλήματος και κάθε λογής παρανομιών, εθνοτικές διαφορές, έξαρση των εθνικισμών και των τάσεων αυτοδιάθεσης και εκτεταμένη διαφθορά. Την τελευταία, ειδικότερα, φέρεται να εκμεταλλεύεται το Κρεμλίνο, ενώ υπάρχουν σοβαρές υπόνοιες ότι χρησιμοποιεί την απογοήτευση για την ΕΕ συνδυαστικά με τους εθνικισμούς, ώστε να στρέψει σε βάρος των Βρυξελλών περισσότερους Βαλκάνιους.

Ανεξάρτητα, πάντως από τις ρωσικές προθέσεις (σσ: η Νοτιοανατολική Ευρώπη νοείται ως γεωγραφική συνέχεια της Μαύρης Θάλασσας και του Καυκάσου) και κατά πόσο η Μόσχα κινείται οπορτουνιστικά ή στρατηγικά στην περιοχή, το κλειδί των εξελίξεων βρίσκεται σε ευρωπαϊκά χέρια. Αν επί παραδείγματι η αργή πορεία προς την ΕΕ δεν αποκτήσει σταθερά και μόνιμα χαρακτηριστικά, αν τα καθεστώτα δεν εκδημοκρατιστούν και εν τέλει αν η προσέγγιση με την ΕΕ (που δεν είναι πλέον τόσο ελκυστική) αποδειχθεί μαραθώνια διαδρομή χωρίς γραμμή τερματισμού, τότε κάθε τρίτη δύναμη (Ρωσία, Τουρκία, Κίνα) θα επωφελείται χωρίς να καταβάλλει τεράστια προσπάθεια.

Από την άλλη, αν και τα κράτη (πολιτικές ηγεσίες) και οι κοινωνίες των Δυτικών Βαλκανίων δεν αλλάξουν ριζικά τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα, όπως περιγράφονται παραπάνω, η προσέγγιση με την ΕΕ θα είναι προσχηματική και η όποια εμβάθυνση άνευ περιεχομένου.