Η συμβολή των Βορειοηπειρωτών στην Εθνική Παλιγγενεσία

Μια αφορμή την επέτειο για την Εθνική Παλιγγενεσία είναι μια καλή ευκαιρία για μια έστω επιφανειακή αναφορά στον τρόπο που η Επανάσταση κατά του Οθωμανού κατακτητή συνεπήρε το σύνολο του Ελληνισμού και βεβαίως τους Βορειοηπειρώτες. Όχι για ενδελεχή ιστορική ανάλυση. Ως υπόμνηση έστω μέσα από δύο παραδείγματα συμμετοχής στον ξεσηκωμό του γένους του όμαιμου, ομόγλωσσου και ομόθρησκου.

Έχει μεγάλη και σήμερα ηχώ στη Βόρειο Ήπειρο αυτή η επέτειος. Αφενός επειδή έμεινε μέσα σε κρότος που εν πολλοίς μοιάζει με τα ισχύοντα της οθωμανικής περιόδου. Αφετέρου επειδή καλείται παρά τις δυσκολίες να ανταποκριθεί άλλη μια φορά στην πρόκληση να συμβάλει ώστε η αναβίωση των νεοοθωμανικών ονείρων να ακυρωθεί στις περιοχές της ιστορικής μαρτυρίας του βορειοηπειρωτικού Ελληνισμού. Η επίγνωση της ιστορίας είναι πολύ ουσιαστικός λόγος ώστε ο σύγχρονος βορειοηπειρωτικός Ελληνισμός να είναι αντάξιος των προγόνων. Αποτελεί τμήμα του οικουμενικού Ελληνισμού, είναι το χθες, το σήμερα και το αύριο στο χωροχρόνο που μαρτυρείται…

Δύο επιγραμματικές αναφορές σε δύο πρόσωπα θα βοηθούσαν να κατανοηθούν καλύτερα οι συνθήκες της εποχής και ως παραδείγματα για το πώς οι Βορειοηπειρώτες διψασμένοι για την ελευθερία βρέθηκαν πρώτοι στις επάλξεις. Είναι περισσότερο γνωστοί οι Εθνικοί Ευεργέτες με καταγωγή από τη Βόρειο Ήπειρο που συνέβαλαν τα μέγιστα στην συγκρότηση του ελεύθερου ελληνικού κράτους.

Αξίζει όμως η αναφορά σε τέτοιες μέρες σε προσωπικότητες που μετείχαν στην πρώτη γραμμή των μαχών. Στη μία περίπτωση πρόκειται για ιεράρχη διανοούμενο που ενέπνευσε και οργάνωσε εκατοντάδες μαχητές από τις περιοχές της Βορείου Ηπείρου να πολεμήσουν στη Στερεά Ελλάδα με ηρωισμό τέτοιον που αναφέρεται στην ιστορία. Ο λόγος για τον Γρηγόριο Αργυροκαστρίτη, Επίσκοπο Ευρίπου. Η άλλη περίπτωση είναι ένας κατ’ εξοχήν πολεμιστής από αυτούς που οι απελευθερωτικοί αγώνες έχουν ιδιαίτερη ανάγκη χάριν της πολεμικής τους τέχνης και θυσιαστικής διάθεσης. Πρόκειται για τον λιγότερο γνωστό Κωνσταντίνο Παλάσκα, εκ Κοσόβας της Πρεμετής (άσημη σήμερα κοινότητα πλησίον του Χοτόβου γενέτειρας του Αποστόλου Αρσάκη).

Ποιος ήταν ο Επίσκοπος Ευρίπου

Ο Επίσκοπος Ευρίπου γεννήθηκε κάπου στις περιοχές του Αργυροκάστρου. Φοίτησε στη Νέα Ακαδημία της Μοσχόπολης και χειροτονήθηκε αρχικά Επίσκοπος Θεσπρωτίας το 1798. Καθώς η περιοχή ήταν σε αναβρασμό από τις συγκρούσεις των Σουλιωτών με τον Αλή Πασά Τεπελενλή, ο επίσκοπος αρνήθηκε να ανταποκριθεί σε απαιτήσεις του Αλή Πασά που στρέφονταν εναντίον των Σουλιωτών. Έτσι μετατέθηκε στην Εύβοια το 1799.

Μυήθηκε στην Φιλική Εταιρία πολύ νωρίς και στη συνέχεια κάλεσε καπεταναίους από Χόρμοβο, Αργυρόκαστρο και Χιμάρα, ώστε να συγκροτήσουν ένοπλα τμήματα για να συμβάλουν στην Επανάσταση στη Στερεά Ελλάδα, όπου υπήρχε μια κάμψη με την έναρξη των πολεμικών συγκρούσεων. Φυλακίστηκε και ταλαιπωρήθηκε επί διετίας. Ελευθερώθηκε χάριν πιέσεων του Κριεζή και μάλιστα μετά από απειλές για εκτέλεση αιχμαλώτων Οθωμανών.

Διέφυγε στην Κέρκυρα όπου καταπιάστηκε με πνευματική εργασία υψίστης σημασίας. Ενεθάρρυνε και στήριξε τον συμπατριώτη του Ευάγγελο Μέξη στην απόδοση στην Αλβανική της Καινής Διαθήκης. Πρόκειται ίσως για την πρώτη ολοκληρωμένη και αποτελεσματική προσπάθεια. Η μετάφραση, μάλιστα, συνοδευόταν και από γλωσσάριο-λεξικό για την καλύτερη κατανόηση. Εκτυπώθηκε με ελληνικούς χαρακτήρες όπως είναι ευνόητο και με το πρωτότυπο κείμενο στην Ελληνική δίπλα.

Μάλλον επειδή ήταν με ελληνικούς χαρακτήρες, η μετάφραση δεν υιοθετήθηκε. Απεναντίας αποκηρύχθηκε από την Βρετανική Βιβλική Εταιρία που είχε άλλες σκοπιμότητες –όπως η ιστορία επιβεβαιώνει– στην Αλβανία εκείνης της εποχής. Λεπτομέρεια με πολύ ουσιαστική σημασία. Το Σεπτέμβριο 1827 (όταν μόλις έχει κυκλοφορήσει η Καινή Διαθήκη στην αλβανική γλώσσα) εξελέγη και ενθρονίστηκε Μητροπολίτης Αθηνών και λίγους μήνες αργότερα τον Μάρτιο 1828 πέθανε. Για λόγους ευνόητους η ιστοριογραφία στην Αλβανία τον αναφέρει ελάχιστα και επιφυλακτικά, αφού δεν συνάδει με το αλβανικό εθνικό αφήγημα.

Ο Κωνσταντίνος Παλάσκας

Η δεύτερη περίπτωση είναι ο Κωνσταντίνος Παλάσκας, που γεννήθηκε τον Ιούλιο 1800 στο χωριό Κοσόβα της Πρεμετής. Τον συναντούμε πολύ νέο στη Μολδοβλαχία, ιδιαίτερα προσφιλή τόπο για τους Ηπειρώτες εκείνη την περίοδο. Το Φεβρουάριο 1821 μετέχει στο κίνημα του Αλέξανδρου Υψηλάντη, συγκεκριμένα στο σώμα του Γιωργάκη Ολύμπιου. Τραυματίστηκε στις 23 Απριλίου σε μάχες με τουρκικό απόσπασμα στο Ρους ντε Βέντε.

Όταν το κίνημα στα Καρπάθια τελείωσε κατέφυγε σε αυστριακό έδαφος όπου τον συνέλαβαν. Μετά ολιγόμηνη κράτηση εκτοπίστηκε στη νότια Ρωσία, στα παράλια του Εύξεινου Πόντου, όπου το 1823 συγκρότησε σώμα πλέον των 200 ανδρών από συμπατριώτες του με σκοπό μία νέα εισβολή στην Μολδαβία. Συνελήφθη και φυλακίστηκε στην Κριμαία για τρία χρόνια. Κατέφυγε στην Πελοπόννησο και ετέθη στις διαταγές του συμπατριώτη του στρατηγού Χατζημιχάλη-Νταλιάνη.

Έγραψε ο ίδιος στο ημερολόγιο του: «Ήμουν αρχηγός και συνελήφθημεν από την αρχήν της Ρωσίας και εφυλακίσθημεν εις τα Κάστρα έως εις τα 1826 όπου εδραπέτευσα από το Φρούριον Κάμπου της Κρίμης και ελθών εις την Ελλάδα… επήγα υπό την οδηγίαν του Αρχηγού Χατζημιχάλη ως ιμπροχώρης / όστις διορισμός ιμπροχώρη εθεωρείτο ανώτερος βαθμός όπου εκτελούσα και απόντος του αρχηγού τα χρέη / αολι τα 1827, 1 Ιανουαρίου».

Μετέβη και στην Κρήτη με το Ηπειρωτικό Σώμα του Χατζημιχάλη, λαμβάνοντας μέρος στις επιτυχείς μάχες κατά των Τούρκων, αναγκάζοντάς τους να κλειστούν στο Φρούριο Ρεθύμνης. Κι ενώ σχεδόν ελευθερώθηκε η Κρήτη χάριν και της συμβολής του εκείνου Σώματος, το οποίο μετά την ηρωική πτώση του Χατζημιχάλη διοικούσε ο ίδιος, οι Μεγάλες Δυνάμεις την άφησαν και πάλι υπό τη δυναστεία του Σουλτάνου. Έτσι ο Παλάσκας επέστρεψε τον Αύγουστο 1830 στην ελεύθερη Ελλάδα και αξιοποιήθηκε ως στέλεχος της Ελληνικής Χωροφυλακής. Από τις γραμμές της μάλιστα εντάχθηκε και στους σκοπούς της Μεγάλης Ιδέας. Σκοτώθηκε μαχόμενος στις επάλξεις του καθήκοντος στην ηπειρο-θεσσαλική επανάσταση του 1854…