Αλλάζει δομή ο ουκρανικός στρατός – Τα συν και τα πλην

Σε σχεδόν όλους τους στρατούς του κόσμου (εξαίρεση ο βρετανικός στρατός) η μεγαλύτερη αυτόνομη μονάδα είναι το σύνταγμα. Οτιδήποτε μεγαλύτερο, δηλαδή ταξιαρχίες, μεραρχίες, σώματα και στρατιές είναι σχηματισμοί. Οι σχηματισμοί είναι βασικά επιτελεία, με κάποιες βοηθητικές μονάδες-κλιμάκια, τα οποία υποβοηθούν στο διοικητικό και στρατιωτικό έργο των σχηματισμών (λόχοι ή τάγματα μεταφορών, διαβιβάσεις, στρατονομία, κλπ). Στους σχηματισμούς υπάγονται μονάδες ανεξάρτητες ή συγκροτημένες σε μικρότερους σχηματισμούς.

Οι ένοπλες δυνάμεις της Ουκρανίας μέχρι στιγμής συνδυάζουν τη σοβιετική στρατιωτική τους παράδοση με νέες δυτικές μεθόδους και τεχνολογίες. Ο χρόνος θα δείξει εάν αυτή η αναπροσαρμογή θα οδηγήσει στην επανεισαγωγή πρόσθετων σχηματισμών, όπως τα νέα σώματα στρατού που τυποποιούν τις υπηρεσίες υποστήριξης στις μονάδες πρώτης γραμμής, ή το Κίεβο θα μείνει πιο κοντά στην ad-hoc προσέγγιση που ισχύει από τον Φεβρουάριο 2022.

Στο Κίεβο και στη Δύση έχει τεθεί το ερώτημα πώς πρέπει να οργανώσει η Ουκρανία τις δυνάμεις της. Οι πιο σημαντικές μονάδες στο εκτεταμένο χερσαίο μέτωπο είναι οι δεκάδες ταξιαρχίες πεζικού και τεθωρακισμένων, καθεμία από τις οποίες αριθμεί 1.000-4.000 άτομα προσωπικό. Οργανωτικά, η εξέχουσα θέση της ταξιαρχίας είναι καθεστώς στους περισσότερους στρατούς του 21ου αιώνα. Αυτό που είναι ασυνήθιστο είναι ότι οι ουκρανικές ταξιαρχίες δεν υπάγονται σε κανένα μόνιμο αρχηγείο (μεραρχίας, σώματος ή στρατιάς). Αντίθετα, ανακατανέμονται μεταξύ των τεσσάρων περιφερειακών διοικήσεων της Ουκρανίας, οι οποίες και αναλαμβάνουν να παρέχουν υλικοτεχνική και μαχητική υποστήριξη.

Αυτό δεν συνέβαινε πάντα. Μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, οι ένοπλες δυνάμεις της Ουκρανίας κληρονόμησαν 14 μεραρχίες, καθώς και τρία Αρχηγεία Σώματος Στρατού που διαλύθηκαν το 2004, 2013 και 2015. Η απόσυρση αυτών των μεγάλων σχηματισμών, που ήταν απίθανο να ελιχθούν στο πεδίο της μάχης, φαινόταν πρακτική και προνοητική ιδέα εκείνη την εποχή. Και το περιφερειακό μοντέλο φαινόταν να λειτουργεί κατά τον πρώτο χρόνο του πολέμου, καθώς η Ουκρανία εκμεταλλεύτηκε τις ασφαλείς εσωτερικές γραμμές επικοινωνίας της για να μεταφέρει γρήγορα τις καλύτερες ταξιαρχίες της από τη μια άκρη της χώρας στην άλλη, για να εξουδετερώσει επιθέσεις, ή να οργανώσει τοπικές αντεπιθέσεις και μετά οι μονάδες να επιστρέψουν στα μετόπισθεν για αναδιοργάνωση.

Γιατί ξανά σχηματισμοί

Σήμερα, ορισμένοι Δυτικοί και Ουκρανοί ειδικοί πιστεύουν ότι θα ήταν αποδοτικότερη η επανεισαγωγή σχηματισμών με τα επιτελεία τους για να διασφαλιστεί ότι τα στρατεύματα της πρώτης γραμμής υποστηρίζονται σωστά. Οι ταξιαρχίες στερούνται πραγματικών επιτελείων μάχης που μπορούν να σχεδιάσουν και καθοδηγήσουν λειτουργίες στον εναέριο χώρο, πυρά στα εχθρικά μετόπισθεν, επιμελητεία, συλλογή πληροφοριών και διοίκηση και έλεγχο υψηλότερου επιπέδου σε σχεδιαζόμενες επιχειρήσεις.

Σήμερα, αυτές οι ενέργειες επιτελούνται, αλλά με αυτοσχεδιασμό και ασυντόνιστα καθώς οι πιο μάχιμες περιφερειακές μονάδες πρέπει να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις του μετώπου. Αυτό μπορεί να λειτουργήσει εις βάρος των μονάδων μάχης που δεν έχουν διαρκή σχέση με το ίδιο ανώτερο αρχηγείο. Αμερικανοί εμπειρογνώμονες υποστηρίξαν εξαρχής ότι η Ουκρανία πρέπει να μετατρέψει τις τέσσερις εδαφικές διοικήσεις σε σώματα στρατού, το καθένα χωρισμένο σε 2-3 μεραρχίες. Προτάθηκε μάλιστα και η δημιουργία ενός πέμπτου σώματος τεθωρακισμένων και μηχανοκίνητων μεραρχιών που θα κρατούνταν ως εφεδρεία για επιθετικές επιχειρήσεις.

Τρία νέα ουκρανικά σώματα

Αλλαγές προς αυτή την κατεύθυνση γίνονται τώρα, καθώς η Ουκρανία ανακοίνωσε τον σχηματισμό τριών νέων σωμάτων στρατού. Σύμφωνα με τον Economist, το καθένα θα έχει έξι ταξιαρχίες μάχης πρώτης γραμμής, μερικές εξοπλισμένες με δυτικά τεθωρακισμένα, που μπορεί να χρησιμοποιηθούν για την φημολογούμενη αντεπίθεσή της Άνοιξης. Οι έξι ταξιαρχίες ελιγμών αναμφίβολα θα συμπληρωθούν με υποστηρικτικές ταξιαρχίες ή τάγματα πυροβολικού, αεράμυνας, μηχανικού μάχης κ.α. υπό τον έλεγχο των αρχηγείων των σωμάτων.

Ένα σώμα είναι μια μεγάλη στρατιωτική μονάδα που αποτελείται συνήθως από δύο ή περισσότερες μεραρχίες (η καθεμία συνήθως με περίπου 15.000 άτομα προσωπικό), που υποστηρίζεται από ένα αρχηγείο σώματος και διάφορες εξειδικευμένες μονάδες υποστήριξης. Τα σώματα τείνουν να είναι λιγότερο τυποποιημένα από τις μονάδες ή τις ταξιαρχίες και αριθμούν συνήθως 40.000-60.000 στρατιώτες.

Στην πράξη, τα ρωσικά σώματα στρατού στη δομή δυνάμεων τους είναι μικρότερα από τα δυτικά σώματα. Πρόκειται για εξειδικευμένες περιφερειακές ομάδες ταξιαρχιών ή συνταγμάτων. Τα σώματα που δεν έχουν αναπτυχθεί στην Ουκρανία έχουν μετατραπεί σε σκιές του πρώην εαυτού τους, καθώς μονάδες τους έχουν μεταφερθεί για να πολεμήσουν στην Ουκρανία:

• Το 22ο Σώμα Στρατού (Κριμαία, που ενεπλάκη στην αρχική ρωσική επίθεση).
• Το 11ο Σώμα Στρατού (επιφορτισμένο με την άμυνα του Καλίνινγκραντ στη Βαλτική).
• Το 68ο Σώμα Στρατού (άμυνα στα νησιά Σαχαλίνη και Κουρίλες).
• Το 14ο Σώμα Στρατού (υπερασπίζεται την αρκτική περιφέρειας Μούρμανσκ).
• Το 3ο Σώμα Στρατού (σχηματίστηκε το 2022 από εθελοντές που θέλουν να πολεμήσουν στην Ουκρανία, και μέχρι τώρα έχει επιδείξει μάλλον φτωχά αποτελέσματα).

Τα μειονεκτήματα της νέας ουκρανικής δομής

Ένα πλεονέκτημα των νεοσχηματιζόμενων ουκρανικών σωμάτων στρατού, σε σύγκριση με τις περιφερειακές διοικήσεις, είναι ότι μπορούν να μετατοπίσουν τους τομείς ευθύνης τους πέρα από τα περιφερειακά σύνορα. Ωστόσο, τα νέα σώματα δεν έχουν στη δομή τους τη μεραρχία. Ένας Ουκρανός αξιωματικός σε μήνυμά του στοTwitter με το ψευδώνυμο Tatarigami σχολίασε: «Χρειαζόμαστε μια μεγαλύτερη δομή, όπως σχηματισμούς, ειδικά για μεγάλες επιθέσεις. Ένα άλλο πλεονέκτημα είναι ότι έχουν συγκεκριμένα άτομα υπεύθυνα για την επιμελητεία, την επικοινωνία και τον συγχρονισμό, αντί για διφορούμενους ρόλους και καθήκοντα που έχουμε αυτή τη στιγμή σε αυτό το επίπεδο».

Είναι πιθανό ότι ο μεγάλος αριθμός ταξιαρχιών που υπάγονται σε κάθε περιφερειακή διοίκηση περιορίζει την αποτελεσματικότητά τους. Τη δεκαετία του 1950, ο στρατός των ΗΠΑ υιοθέτησε ένα σύστημα με πέντε υπομονάδες για κάθε μονάδα, που αντικατάστησε την δομή με τρεις υπομονάδες για κάθε μονάδα (ένα σύνταγμα τρία τάγματα, κάθε τάγμα τρεις λόχους, κάθε λόχος τρεις διμοιρίες, κοκ). Αυτό είχε αποτέλεσμα την υποβάθμιση της ποιότητας, επειδή οι διοικητές δεν μπορούσαν να διαχειριστούν αποτελεσματικά τον μεγαλύτερο αριθμό υπομονάδων.

Το πενταδικό σύστημα οδηγεί επίσης σε ανταγωνισμό για πόρους που συχνά ευνοεί τις πιο ικανές μονάδες έναντι εκείνων με μικρότερη επιχειρησιακή φήμη με αποτέλεσμα φαύλο κύκλο αποτυχιών. Ο Βρετανός αναλυτής και σύμβουλος του ουκρανικού στρατού Γκλεν Γκραντ έγραψε ότι φοβάται ότι η τρέχουσα δομή προσφέρεται γι’ αυτό: «Υπάρχουν απλώς πάρα πολλοί οργανισμοί που εργάζονται χωριστά ο ένας από τον άλλον, ακόμη και μερικές φορές σε αντιπαράθεση μεταξύ τους. Αυτό δημιουργεί μια ιεραρχία ποιοτικά πρώτων, δεύτερων και τρίτων μονάδων όπου ορισμένες μονάδες είναι εξοπλισμένες και εκπαιδευμένες σωστά, και άλλες όχι… Αυτή η έλλειψη κοινής ιδέας ενθαρρύνει την οργανωτική αλαζονεία όπου ορισμένα μέρη του στρατιωτικού συστήματος θεωρούνται καλύτερα ή πιο σημαντικά από άλλα και αντιμετωπίζονται και ενεργούν έτσι. Αυτή η στάση κινδυνεύει να στείλει στρατιώτες και εθελοντές στο θάνατο νωρίς, επειδή το σύστημα δεν τους έχει εκτιμήσει επαρκώς για να τους προετοιμάσει κατάλληλα για την πραγματικότητα της μάχης».

Η προσθήκη ενός αρχηγείου σε επίπεδο σχηματισμού θα εξασφάλιζε υψηλότερου επιπέδου προσωπικό αφιερωμένο στην παροχή υπηρεσιών σε μικρότερο αριθμό ταξιαρχιών. Αυτό περιλαμβάνει συνήθως αξιωματικούς μεσαίου κι ανώτερου βαθμού που ασχολούνται με ρόλους: προσωπικό, πληροφορίες, επιχειρήσεις, εκπαίδευση, επιμελητεία, συχνά και με πολιτικές υποθέσεις, ανάλυση σημάτων, κυβερνοχώρο και ιατρικές υπηρεσίες. Η μεραρχία θα διέθετε επίσης μέσα υποστήριξης που προορίζονται για τις ταξιαρχίες της πρώτης γραμμής – συνήθως ένα σύνταγμα πυροβολικού και πλήρη τάγματα υποστήριξης.

“Δόντια” ή “ουρά”

Η συσσώρευση πόρων με αυτόν τον τρόπο μπορεί να κάνει πιο δύσκολη την ανακατανομή τους. Ένα μειονέκτημα της παρουσίας κεντρικών διοικήσεων είναι ότι απομακρύνει το προσωπικό από τους ρόλους πρώτης γραμμής σε εργασίες υποστήριξης, διαχείρισης και υλικοτεχνικής υποστήριξης. Το δίλημμα είναι γνωστό ως “περισσότερα δόντια ή μεγαλύτερη ουρά”. Η ρωσική παράδοση ευνοεί την υψηλή αναλογία “δοντιών”, ενώ οι δυτικοί στρατοί δίνουν έμφαση στις εύρωστες υλικοτεχνικές “ουρές”. Περισσότερα “δόντια” σημαίνουν περισσότερα κορμιά και οχήματα στην πρώτη γραμμή. Το επιχείρημα για την επένδυση στην “ουρά” είναι ότι εάν διασφαλίζεται πως τα στρατεύματα πρώτης γραμμής υποστηρίζονται καλύτερα, ένας, μικρότερος αριθμός μπορεί να παραμείνει αποτελεσματικός για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα και με μικρότερες απώλειες.

Αν και το νέο οργανόγραμμα των Ουκρανών μπορεί να απαιτεί περισσότερο προσωπικό υποστήριξης, για την πλήρωση πολλών από τις μη-μάχιμες υπηρεσίες των σχηματισμών μπορούν να χρησιμοποιηθούν και πολίτες, πράγμα που σημαίνει ότι η μείωση στις μάχιμες μονάδες μπορεί να μην είναι αναπόφευκτα μεγάλη. Ο ουκρανικός στρατός πρέπει να προσελκύσει περισσότερους πολίτες να αναλάβουν ρόλους υποστήριξης και διοίκησης, διασφαλίζοντας ότι το στρατιωτικό προσωπικό διοχετεύεται σε καθήκοντα που μόνο αυτό μπορεί να επιτελέσει.

Ωστόσο, δεν συμφωνούν όλοι ότι η επανεισαγωγή σχηματισμών είναι ζωτικής σημασίας. Όσοι διαφωνούν δείχνουν την επιτυχία των αντεπιθέσεων στο Χάρκοβο και στην Χερσώνα, ως σημάδι ότι η υπάρχουσα ad hoc δομή δημιουργεί περισσότερα προβλήματα για τους Ρώσους, όντας πιο απρόβλεπτη και ευρηματική. Προτείνουν, λοιπόν, η δημιουργία μεγάλων σχηματισμών για συγκεκριμένες επιχειρήσεις να είναι προσωρινή. Μετά να διαλύονται για να επανασχηματιστούν σε κάποια άλλη φάση.

Με άλλα λόγια, ζητούν τη δημιουργία προσωρινών μεραρχιών ή σωμάτων στρατού για την εκτέλεση επιχείρησης ελιγμών. Αυτό μπορεί να αντλεί από το σοβιετικό δόγμα της Ομάδας Επιχειρησιακών Ελιγμών, μια προσωρινή ομαδοποίηση ισχυρών κινητών δυνάμεων που δημιουργήθηκε για να διεισδύσει βαθιά στις εχθρικές γραμμές. Μειονέκτημα των μεγάλων σχηματιστών είναι η διοίκηση. Πολλοί σχηματισμοί σε όλους τους στρατούς στην ιστορία, καθίσταντο αναποτελεσματικοί ή και ηττώντο λόγω ανίκανων ηγήτορων.

Από την άλλη, στην πρώτη γραμμή, ο ουκρανικός στρατός μάχεται δίπλα-δίπλα με μονάδες από άλλους κλάδους (Πεζοναύτες, Δυνάμεις Εδαφικής Άμυνας, πολιτοφύλακες κ.α.). Αυτές οι μονάδες δεν μπορούν κανονικά να ενταχθούν σε μόνιμο σχηματισμό.

Αν και οι Ουκρανοί έχουν ωφεληθεί από τη δυτική εκπαίδευση και παροχή συμβουλών, υπάρχει ο κίνδυνος ξένοι σύμβουλοι να προωθήσουν πρότυπα από τη φαινομενικά πιο σύγχρονη προηγμένη στρατιωτική κουλτούρα τους, τα οποία, όμως, μπορεί να είναι ακατάλληλα για την πραγματικότητα του συγκεκριμένου πολέμου. Οι ένοπλες δυνάμεις της Ουκρανίας έχουν μέχρι στιγμής συνδυάσει τη σοβιετική στρατιωτική τους παράδοση με μια εισροή δυτικών μεθόδων και τεχνολογιών. Ο χρόνος θα δείξει εάν αυτή η προσαρμογή θα αποβεί νικηφόρα ή όχι.