Πόσο έχουν πλήξει τη ρωσική οικονομία οι κυρώσεις

Μετά από ένα και πλέον χρόνο από την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία, οι δυτικές κυρώσεις ασφαλώς έχουν “πονέσει” την ρωσική οικονομία. Οι κορυφαίες ρωσικές τράπεζες έχουν αποκοπεί από το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα, περίπου 300 δισ. δολάρια αποθεματικών της Κεντρικής Τράπεζας της Ρωσίας έχουν παγώσει στη Δύση και εκατοντάδες ξένες εταιρείες έχουν αποχωρήσει.

Το εμπόριο μεταξύ Ευρωζώνης και Ρωσίας έχει καταρρεύσει και οι υπολογισμοί της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας δείχνουν ότι ο όγκος του εμπορίου έχει μειωθεί στο μισό από την περίοδο πριν από τον πόλεμο. Οι εισαγωγές ρωσικής ενέργειας από την Ευρώπη έχουν σημειώσει απότομη πτώση, καθώς οι κυρώσεις απαγόρευσαν τον άνθρακα τον Αύγουστο 2022, το πετρέλαιο τον Δεκέμβριο 2022 και τα προϊόντα διύλισης πετρελαίου τον Φεβρουάριο 2023.

Η δυναμική του ρωσικού ΑΕΠ αντανακλά κυρίως τις αυξημένες στρατιωτικές δαπάνες, οι οποίες καλύπτουν την επιβράδυνση της ιδιωτικής οικονομίας. Στην οικονομική δραστηριότητα: Οι λιανικές πωλήσεις έχουν μειωθεί και υπάρχει στασιμότητα στην αγορά κατοικίας. Οι ελλείψεις ανταλλακτικών έχουν επιπτώσεις στην αυτοκινητοβιομηχανία και απειλούν τον κλάδο των αερομεταφορών. Με την αναγγελία της εντολής του Πούτιν για μερική επιστράτευση, δεκάδες χιλιάδες νέοι εργαζόμενοι έχουν εγκαταλείψει τη χώρα.

Οι δυτικές κυβερνήσεις επιταχύνουν τη διαδικασία προσφέροντας περισσότερες ανθρωπιστικές βίζες, πρόσθετη υποστήριξη για Ρώσους φοιτητές και κίνητρα για επιστήμονες και επαγγελματίες της τεχνολογίας, ώστε εκείνοι να μετακινηθούν στο εξωτερικό. Κάτι τέτοιο όχι μόνο θα ωφελήσει τις δυτικές οικονομίες, αλλά και θα εντείνει τις ελλείψεις εργατικού δυναμικού ιδιαιτέρων δεξιοτήτων στη Ρωσία. Υπάρχουν στοιχεία ότι ο ρωσικός στρατός εισάγει οικιακές συσκευές από γειτονικές χώρες και χρησιμοποιεί τα μικροτσίπ τους για να αναπληρώσει τις ελλείψεις. Η Αρμενία εισήγαγε περισσότερα πλυντήρια ρούχων από την ΕΕ, κατά τους πρώτους οκτώ μήνες του 2022, από ό,τι τα τελευταία δύο χρόνια μαζί!

Οι επιπτώσεις των κυρώσεων

Σύμφωνα με ρωσική έκθεση, την οποία επικαλείται το Bloomberg, η Ρωσία ενδέχεται να αντιμετωπίσει μεγαλύτερη και βαθύτερη ύφεση αν δεν λάβει τα απαραίτητα μέτρα, καθώς οι επιπτώσεις των κυρώσεων εξαπλώνονται, προκαλώντας προβλήματα σε τομείς, στους οποίους η χώρα στηρίζεται εδώ και χρόνια για να τροφοδοτήσει την οικονομία της. Η έκθεση, αποτέλεσμα πολύμηνης εργασίας εμπειρογνωμόνων προσπαθεί να εκτιμήσει τον πραγματικό αντίκτυπο της οικονομικής απομόνωσης της Ρωσίας. Παρουσιάζει μια πιο δυσοίωνη εικόνα από όσα δηλώνουν συνήθως δημοσίως οι Ρώσοι αξιωματούχοι.

Η έκθεση αναφέρεται στους περιορισμούς, οι οποίοι αφορούν περίπου το ένα τέταρτο των εισαγωγών και εξαγωγών και προκαλούν αρρυθμίες στη ρωσική οικονομία. Συνεπεία των κυρώσεων, η Ρωσία πλήττεται από ένα σοβαρό έλλειμμα σε τσιπ υψηλής τεχνολογίας. Έχοντας εκτοξεύσει περισσότερους πυραύλους απ’ όσο η Μόσχα είχε υπολογίσει αρχικά, χρησιμοποιεί και αποθέματα πυρομαχικών της σοβιετικής εποχής.

Το Κίεβο γνωρίζει ότι το αποτέλεσμα του πολέμου είναι πιθανό να εξαρτηθεί από το εάν η Ρωσία θα βρει τρόπο να ανακτήσει την πρόσβαση σε τσιπ υψηλής τεχνολογίας και θέλει να διασφαλίσει ότι αυτό δεν θα συμβεί. Η Ουκρανία έχει συντάξει λίστες αγορών με ημιαγωγούς, μετασχηματιστές, συνδετήρες, περιβλήματα, τρανζίστορ, μονωτές και άλλα εξαρτήματα, τα οποία χρειάζεται η Ρωσία για να τροφοδοτήσει την πολεμική της προσπάθεια. Τα περισσότερα εξ’ αυτών είναι κατασκευασμένα από εταιρείες στις ΗΠΑ, τη Γερμανία, την Ολλανδία. το Ηνωμένο Βασίλειο, την Ταϊβάν και την Ιαπωνία. Το μήνυμα είναι σαφές: Μην αφήσετε τους Ρώσους να τα πάρουν στα χέρια τους.

Η έκθεση αναφέρει επίσης πώς η Ρωσία ενδέχεται να αντιμετωπίσει τον κίνδυνο, έως και 200.000 ειδικοί στον τομέα της πληροφορικής να εγκαταλείψουν τη χώρα έως το 2025. Είναι η πρώτη επίσημη πρόβλεψη για το διευρυνόμενο brain drain. Αυτό ήταν και μία επιδίωξη της αμερικανικής πολιτικής όπως αναφερόταν σε έκθεση της RAND. Το αμερικανικό think tank δημοσίευσε το 2019 έκθεση, σχετικά με το πρόγραμμα αποδυνάμωσης της Ρωσίας. Μία από τις μεθοδεύσεις για να πληγεί η Ρωσία είναι η ενθάρρυνση της μετανάστευσης εξειδικευμένου εργατικού δυναμικού και μορφωμένων νέων από τη Ρωσία στη Δύση.

Εκτιμήσεις για την ύφεση

Οι Ρώσοι αξιωματούχοι λένε δημόσια ότι το πλήγμα από τις κυρώσεις είναι μικρότερο από ό,τι φοβόντουσαν. Και Δυτικοί οικονομολόγοι έχουν προσαρμόσει τις εκτιμήσεις τους για το τρέχον έτος, αναθεωρώντας τις αρχικές προβλέψεις για βαθιά ύφεση, καθώς η ρωσική οικονομία άντεξε. Σύμφωνα με το ρωσικό υπουργείο Οικονομικών πρέπει να ληφθούν μέτρα για τη στήριξη της οικονομίας και την περαιτέρω άμβλυνση των επιπτώσεων από τις κυρώσεις, προκειμένου η ρωσική οικονομία να ανακάμψει στα προπολεμικά επίπεδα το 2024 και να αναπτυχθεί σταθερά στη συνέχεια.

Ερωτηθείς σχετικά με την έκθεση, την οποία επικαλείται το Bloomberg, ο Ρώσος υπουργός Οικονομικών Μαξίμ Ρεσέτνικοφ χαρακτήρισε τις προβλέψεις «αναλυτικές εκτιμήσεις που χρησιμοποιήσαμε για να υπολογίσουμε τι θα συμβεί αν δεν αντισταθούμε, αν δεν κάνουμε τίποτα», σύμφωνα με το Tass, επιβεβαιώνοντας την αυθεντικότητά της. Ο κίνδυνος παγκόσμιας ύφεσης θα είχε σαν αποτέλεσμα τη μείωση της ζήτησης ενεργειακών προϊόντων και άρα τα ρωσικά έσοδα από τις εξαγωγές ενέργειας. Αυτό θα μπορούσε να προκαλέσει πτώση του ρουβλίου και έξαρση του πληθωρισμού. .

Εισαγωγές ανά κλάδο

Η εξάρτηση της Ρωσίας από προϊόντα και πρώτες ύλες είναι μεγάλη. Ενδεικτικά ανά κλάδο:

• Γεωργία: Οι σπόροι για βασικά προϊόντα, όπως τα ζαχαρότευτλα και οι πατάτες, εισάγονται ως επί το πλείστον από το εξωτερικό, όπως και οι ιχθυοτροφές και τα αμινοξέα.
• Αεροπορικά ταξίδια: Το 95% του όγκου των επιβατών μεταφέρεται με αεροπλάνα ξένης κατασκευής και η έλλειψη πρόσβασης σε εισαγόμενα ανταλλακτικά θα μπορούσε να οδηγήσει σε συρρίκνωση του στόλου, καθώς αυτά βγαίνουν εκτός λειτουργίας.
• Κατασκευή μηχανημάτων: Μόνο το 30% των εργαλείων για την κατασκευή μηχανών είναι ρωσικής κατασκευής και η τοπική βιομηχανία δεν έχει την ικανότητα να καλύψει την αυξανόμενη ζήτηση.
• Φαρμακευτικά προϊόντα: Περίπου το 80% της εγχώριας παραγωγής βασίζεται σε εισαγόμενες πρώτες ύλες.
• Επικοινωνίες και πληροφορική: Οι περιορισμοί στις κάρτες SIM θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε έλλειψη, ενώ ο τομέας των τηλεπικοινωνιών της χώρας, μπορεί να μείνει πέντε χρόνια πίσω.

Μόνο το 8,5% των εταιρειών από την ΕΕ και τις χώρες της G7 έχουν εγκαταλείψει τη Ρωσία, σύμφωνα με ελβετική μελέτη που δημοσιεύθηκε τον Ιανουάριο, η οποία αμφισβητεί «τον λόγο για μια τεράστια έξοδο» εταιρειών από την έναρξη της σύγκρουσης στην Ουκρανία. Πριν από τον Φεβρουάριο 2022, 2.405 θυγατρικές που ανήκαν σε 1.404 εταιρείες από την ΕΕ και τις χώρες της G7 δραστηριοποιούνταν στη Ρωσία, όπως δήλωσαν οι καθηγητές Σάιμον Έβενετ από το Πανεπιστήμιο του St. Gallen και Νικολό Πιζάνι από το IMD Lausanne. «Πολλές εταιρείες αντιστάθηκαν στην πίεση από κυβερνήσεις, ΜΜΕ και ΜΚΟ να εγκαταλείψουν τη Ρωσία μετά την εισβολή στην Ουκρανία», σημειώνει η μελέτη.

Διάφοροι παράγοντες μπορούν να εξηγήσουν γιατί οι εταιρείες δεν έχουν εγκαταλείψει τη Ρωσία. Η δραστηριότητά τους μπορεί, για παράδειγμα, να μην εμπίπτει στις κυρώσεις. Άλλοι μπορεί να επικαλούνται τη κοινωνική χρησιμότητα των προϊόντων τους, όπως βασικά φάρμακα. Συμπερασματικά ο στόχος της Δύσης να γονατίσει οικονομικά τη Ρωσία δεν ευοδώθηκε.

Ίσως οι ηγέτες της Δύσης προσδοκούν ότι μεσοπρόθεσμα θα πληγεί η ρωσική οικονομία, αλλά προφανώς δεν εξετάζουν ότι πιθανότερο είναι οι δικές τους χώρες να αντιμετωπίσουν οικονομική και κοινωνική κρίση, με ανεξέλεγκτες κοινωνικές αντιδράσεις, οι οποίες μπορούν να οδηγήσους τους περισσότερους ηγέτες στην αντιπολίτευση ή στο σπίτι τους. Το όχι στη ρωσική ενέργεια σημαίνει ότι η Ευρώπη θα γίνει συστημικά και μακροπρόθεσμα η πιο δαπανηρή περιοχή στον κόσμο για τους ενεργειακούς πόρους. Οι τιμές θα παραμείνουν αυξημένες και θα διατεθούν πόροι για την αντιμετώπιση του προβλήματος, αλλά αυτό δεν θα αλλάξει σημαντικά την κατάσταση.

Αυτοί οι πόροι πρέπει από κάπου να αφαιρεθούν, από το πρόγραμμα επενδύσεων από την ευρύτερη κοινωνική πολιτική κ.λπ. Ορισμένοι αναλυτές λένε ότι θα υπονομευθεί σοβαρά ή ακόμη και αμετάκλητα η ανταγωνιστικότητα ενός σημαντικού τμήματος της ευρωπαϊκής βιομηχανίας, η οποία ήδη χάνει έδαφος. Τώρα, αυτές οι διαδικασίες θα επιταχυνθούν. Προφανώς ο πολιτικός εγωισμός και το διαζύγιο με τον ορθολογισμό εμποδίζουν τη διόρθωση των αιτίων, που προκαλούν τη μεγαλύτερη οικονομική και κοινωνική κρίση από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.