Τι συμβαίνει με τα πυρηνικά στη γειτονιά μας – Κοζλοντούι και Ακούγιου

Το θρίλερ με την κατάσταση της υγείας του Ταγίπ Ερντογάν συνεχίζεται, καθώς ανακοινώθηκε πως η τηλεδιάσκεψη με τον Ρώσο πρόεδρο Πούτιν, που είχε προγραμματιστεί για τα εγκαίνια του πυρηνικού σταθμού του Ακούγιου, αναβλήθηκε για τις 16.00. Πάντως, κατά σύμπτωση, τα εγκαίνια συμπίπτουν με τα 37 χρόνια από την καταστροφή του Τσερνόμπιλ, ενώ υπάρχει ήδη πυρηνικός σταθμός στην γειτονιά μας, το Κοζλοντούι στην Βουλγαρία.

Η έκρηξη στο σοβιετικό πυρηνικό εργοστάσιο αποτέλεσε το χειρότερο πυρηνικό δυστύχημα στην Ευρώπη, το οποίο μόλυνε με ραδιενέργεια δεκάδες χώρες και στοίχισε σύμφωνα με την Greenpeace 100.000 ζωές (30 νεκροί στις εγκαταστάσεις και όλοι οι άλλοι από κακοήθεια). Όμως πόσο ασφαλέστερα είναι σήμερα τα πράγματα για την Ελλάδα, όχι μόνον όσον αφορά στην Ουκρανία, αλλά και στη Βουλγαρία και στην σεισμογενή μάλιστα Τουρκία, που έχουν πυρηνικές μονάδες, στο Κοζλοντούι και στο Ακούγιου αντίστοιχα;

Η καταστροφή στο Τσερνόμπιλ απέδειξε και πόσο αργά κινούνται (λόγω συμφερόντων αλλά ενίοτε και λόγω αδυναμίας) κάποια αντανακλαστικά ζωτικά για την υγεία των πολιτών ανά τον κόσμο. Όλος ο κόσμος είχε συγκλονισθεί όταν πληροφορήθηκε (διόλου άμεσα) ότι στις 01:23 της 26ης Απριλίου του 1986, ο τέταρτος αντιδραστήρας του πυρηνικού σταθμού του Τσερνόμπιλ, που βρίσκεται σε απόσταση περίπου 100 χλμ. από το Κίεβο, εξεράγει κατά τη διάρκεια τεστ ασφαλείας. Στο κατωτέρω βίντεο φαίνεται το πώς απλώθηκε το ραδιενεργό νέφος τότε και πότε έφθασε στην Ελλάδα (πέντε μέρες αργότερα όπως δείχνουν οι ημερομηνίες στο κάτω μέρος της εικόνας):

Επί δέκα ημέρες, το πυρηνικό καύσιμο θα συνεχίσει να καίει, απελευθερώνοντας στην ατμόσφαιρα ραδιενεργά στοιχεία που θα μολύνουν πάνω από τριάντα κράτη. Η ηγεσία της ΕΣΣΔ τότε προσπάθησε να αποκρύψει το πρόβλημα, αλλά τελικά ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ τοποθετήθηκε στις 14 Μαΐου για το ζήτημα. Συνολικά 336.000 άνθρωποι χρειάσθηκε να απομακρυνθούν από τη ζώνη γύρω από τον πυρηνικό σταθμό και στα επόμενα τέσσερα χρόνια πάνω από 600.000 άνθρωποι εκτέθηκαν με ελάχιστα μέτρα προστασίας σε σοβαρό κίνδυνο, αρχικά για να ελέγξουν την πυρκαγιά και εν συνεχεία για να κατασκευάσουν περίβλημα από μπετόν και να απομονώσουν τον κατεστραμμένο αντιδραστήρα, αλλά και να καθαρίσουν μετά, τη γύρω περιοχή.

Τσερνόμπιλ και Ζαπορίζια 

Ο πυρηνικός σταθμός του Τσερνόμπιλ συνέχισε να παράγει ηλεκτρικό μέχρι τον Δεκέμβριο του 2000, όταν υπό την πίεση των Δυτικών σταμάτησε και ο τελευταίος εν λειτουργία αντιδραστήρας του. Ακόμη κι αν οι αρχές εκτιμούν πως οι άνθρωποι δεν θα μπορέσουν να ζήσουν εκεί με ασφάλεια πριν περάσουν 24.000 χρόνια, η τοποθεσία προσελκύει όλο και περισσότερους τουρίστες και το Κίεβο θέλει να την εντάξει στην παγκόσμια κληρονομιά της UNESCO.

Η Ουκρανία έχει σήμερα οκτώ πυρηνικούς σταθμούς, αλλά είναι ενεργοί οι τέσσερεις. (Υπήρχε και 9ος στην Κριμαία, επίσης ανενεργός). Από τους τέσσερις ενεργούς, οι δύο βρίσκονται στα βόρεια (περίπου στο γεωγραφικό πλάτος του Τσερνόμπιλ) και οι άλλοι δύο νοτιότερα (σε απόσταση περίπου 2.000 χλμ. από τα βόρεια σύνορα της Ελλάδας. Με την ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, στο προσκήνιο ήρθε ο πυρηνικός σταθμός στην Ζαπορίζια, όπου έγινε το επίκεντρο συγκρούσεων Ρώσων και Ουκρανών.

Εκτός από το δραματικό ατύχημα στο Τσερνόμπιλ το 1986, το 1999 σημειώθηκε εκεί ατύχημα και σε αντιδραστήρα στο Πριπιάτ, όταν έσπασαν κάποιες μεταλλικές σωληνώσεις. Ο αντιδραστήρας έκλεισε για ένα μήνα. Εκτέθηκαν σε υψηλά επίπεδα ραδιενέργειας δύο εργαζόμενοι, αλλά δεν υπήρξε διαρροή στην περιοχή.

Οι εκρήξεις στο Ακούγιου

Ο Τούρκος υπουργός Ενέργειας είχε δώσει στα μέσα του Ιανουαρίου του 2021 στη δημοσιότητα ένα βίντεο από τις εργασίες στον πυρηνικό σταθμό Ακούγιου (βρίσκεται απέναντι από την Κύπρο). Μόλις μία ημέρα μετά το “διαφημιστικό βίντεο” για την πρόοδο των πυρηνικών εγκαταστάσεων στην Τουρκία και την αγαστή ρωσοτουρκική συνεργασία σημειώθηκε ατύχημα, καθώς ακούστηκαν δύο διαδοχικές εκρήξεις στο εργοστάσιο, το απόγευμα της 19ης Ιανουαρίου του 2021. Στο σημείο μετέβησαν η χωροφυλακή και ο έπαρχος.

Aπό τις εκρήξεις προκλήθηκαν υλικές ζημιές σε σπίτια, έσπασαν παράθυρα και πόρτες στην γύρω περιοχή, ενώ προκλήθηκαν ζημιές και σε θερμοκήπια. Αρχικά την είδηση είχε κάνει γνωστή ο δήμαρχος της περιοχής. Ακολούθησε η ανακοίνωση της επαρχίας της Μερσίνας, που ανέφερε ότι συγκροτήθηκε επιτροπή που θα ελέγξει τις ζημιές για να αποζημιωθούν οι πληγέντες και «να αποδοθούν ευθύνες». Η νομαρχία υποστήριξε ότι η έκρηξη ήταν προγραμματισμένη στο πλαίσιο των οικοδομικών έργων.

Ο σταθμός του Ακούγιου συμφωνήθηκε το 2010 μεταξύ Τουρκίας και Ρωσίας. Θυγατρική της κρατικής ρωσικής Rosatom συμφώνησε να κατασκευάσει –αλλά και να αναλάβει την λειτουργία– πυρηνικού σταθμού παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας στη νοτιοδυτική Τουρκία. Η κατασκευή ξεκίνησε θεωρητικά το 2015 με πανηγυρικά εγκαίνια, αλλά ουσιαστικά άρχισε το 2018. Να σημειωθεί πως δεν αναφέρθηκαν προβλήματα στο πυρηνικό εργοστάσιο από τον καταστροφικό σεισμό που έπληξε πρόσφατα την Τουρκία.

Η κατασκευή του πυρηνικού σταθμού της Σινώπης είχε συμφωνηθεί με την Ιαπωνία το 2013 (θα συμμετείχαν η ιαπωνική Mitsubishi Heavy Industries και η γαλλική Areva). Θα κατασκευάζονταν τέσσερις αντιδραστήρες που θα τίθενται σε λειτουργία μεταξύ του 2023 και του 2028. Το 2018 τα σχέδια εγκαταλείφθηκαν γιατί το κόστος κατασκευής ανήλθε στα 44 δισ. δολάρια (διπλασιάσθηκε η αρχική πρόβλεψη).

Το κόστος εκτινάχθηκε αφενός γιατί μετά το πυρηνικό ατύχημα στην Φουκουσίμα οι Ιάπωνες επέμειναν για πολλές βελτιώσεις ασφαλείας, αλλά και γιατί η τουρκική λίρα πάτωσε. Τον Γενάρη του 2020 ο αρραβώνας “διαλύθηκε” και επισήμως. Στο İğneada (κοντά στα σύνορα με τη Βουλγαρία, στη Μαύρη Θάλασσα), οι Τούρκοι φιλοδοξούν να κατασκευάσουν μόνοι τους πυρηνικό σταθμό, μετά το 2023.

Βουλγαρία και Κοζλοντούι

Στη Βουλγαρία λειτουργεί μόνον ο πυρηνικός σταθμός στο Κοζλοντούι, κοντά στα βόρεια σύνορα της χώρας με τη Ρουμανία και σε απόσταση 225 χλμ. από τα ελληνικά σύνορα. Εκτός του Κοζλοντούι, στην ίδια απόσταση από εμάς αλλά λίγο πιο ανατολικά, και πάλι κοντά στα βουλγαρορουμανικά σύνορα, άρχισε να κατασκευάζεται και άλλος σταθμός, στο Μπελένε. Μάλιστα η Σόφια προσδοκούσε και στην συνεργασία της Ελλάδας, σχέδιο που τελικώς απορρίφθηκε στα τέλη του 2022, ως οικονομικά ασύμφορο.

Σύμφωνα με παλαιότερη έρευνα, ο αντίκτυπος που θα είχε για τη χώρα μας τυχόν πυρηνικό ατύχημα στο Κοζλοντούι, θα ήταν περίπου διπλάσιος από τις συνέπειες του ατυχήματος στο Τσερνόμπιλ. Μετρήσεις που έγιναν το 1996 έδειξαν εκπομπές καισίου στα 65 κιλομπεκερέλ ανά τετραγωνικό μέτρο με το όριο επικινδυνότητας να βρίσκεται στα 5 κιλομπεκερέλ.

Σε ότι αφορά στο ατύχημα στο Τσερνόμπιλ, αν και δεν υπάρχει έρευνα που να δείχνει αύξηση στην κακοήθεια (λευχαιμία, θυρεοειδής κ.α.), το 1986 έγιναν 2.500 εκτρώσεις επειδή οι γονείς φοβήθηκαν για την υγεία του εμβρύου.  Ελληνικές έρευνες αποδίδουν σε πιθανές επιπτώσεις του Τσερνόμπιλ, 1.500 περιπτώσεις καρκίνου κατά τη δεκαετία 1986-1996, περιπτώσεις που δεν δικαιολογούνταν από το ιστορικό των ασθενών.

Πάντως, τον Οκτώβριο του 2010 εντοπίστηκαν ρωγμές στις σωληνώσεις ενός εκ των αντιδραστήρων του Κοζλοντούι, χωρίς όμως να υπάρξει διαρροή ραδιενέργειας. Τον Μάιο του 2011 εντοπίστηκαν ρωγμές σε ράβδους ελέγχου του αντιδραστήρα 5 στο Κοζλοντούι. Οι έλεγχοι ασφαλείας στη Βουλγαρία γίνονται από τη ρωσική εταιρεία Rosatom και τη γαλλική EDF. Για την Αλβανία τίθεται θέμα διεθνώς ότι χρησιμοποιείται ως “χωματερή” πυρηνικών αποβλήτων, κάτι που επηρεάζει και την Ελλάδα.

Άλλες ευρωπαϊκές χώρες

Οι Ιταλοί είχαν σχέδια για πυρηνικούς σταθμούς, αλλά τα εγκατέλειψαν μετά το ατύχημα στην Φουκουσίμα της Ιαπωνίας. Σε δημοψήφισμα το 94% των Ιταλών ψήφισε κατά της κατασκευής πυρηνικού εργοστασίου. Η χώρα είχε πέντε εγκαταστάσεις, τις οποίες έκλεισε. Στην Ρουμανία το 20% της ηλεκτρικής της ενέργειας παράγεται από την μονάδα που κατασκευάστηκε στην Αξιούπολη (Τσερναβόντα), στα νοτιοανατολικά της Ρουμανίας, σχετικά κοντά στην Κωνστάντζα. Απέχει σε ευθεία περίπου 1.000 χλμ. από τη Θεσσαλονίκη.

Το καλοκαίρι του 2003 έκλεισε για ένα τρίμηνο «λόγω προβλήματος στην ψύξη». Ηλεκτρική δυσλειτουργία οδήγησε το 2009 σε νέα διακοπή. Το ίδιο έτος έκλεισε άλλος αντιδραστήρας του πυρηνικού εργοστασίου λόγω ρωγμών στο σύστημα μεταφοράς νερού και ψύξης. Το 2010 έκλεισε πάλι λόγω διαρροής ατμών. Η Γερμανία έχει 24 πυρηνικά εργοστάσια, αλλά λειτουργούν μόνον 4, η Γαλλία έχει 22 και λειτουργούν τα τα 18, η Ολλανδία έχει 2, αλλά λειτουργεί το 1 και το Βέλγιο έχει 3 αλλά λειτουργούν τα 2.

Η Ισπανία έχει 9 αλλά λειτουργούν τα 4, η Αυστρία έχει 1, η Ελβετία έχει 5 και λειτουργούν τα 3, η Σουηδία έχει 6 και λειτουργούν τα 3, η Φινλανδία έχει 3, αλλά λειτουργούν τα 2 εργοστάσια. Η Πολωνία σχεδιάζει 3 πυρηνικά εργοστάσια, αλλά δεν κατασκευάστηκαν ποτέ, η Λιθουανία έχει 2 εργοστάσια εν λειτουργία, η Ουγγαρία έχει μόνον 1, αλλά αυτό παράγει το 50% της ηλεκτρικής ενέργειας που χρειάζεται η χώρα, η Τσεχία έχει 2 πυρηνικά εργοστάσια, η Σλοβακία επίσης 2 και η Σλοβενία έχει 1 που λειτουργεί και 1 υπό κατασκευή. Η Βρετανία έχει 15, αλλά λειτουργούν τα 7 πυρηνικά εργοστάσια.