Γιατί πονάμε όλο και πιο πολύ όταν γερνάμε

Κυκλοφόρησε στα ελληνικά από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης το βιβλίο “Φυλοειδική Ιατρική” (gender medicine) του Ισραηλινού καθηγητή γυναικολογίας Μarek Glezerman, που μας μαθαίνει ότι οι γυναίκες αργούν να χωνέψουν, οι άνδρες πονάνε πιο πολύ όταν γερνάνε, οι δόσεις κάποιων φαρμάκων πρέπει να αλλάζουν ανάλογα με τον έμμηνο κύκλο των γυναικών και πολλά άλλα που δείχνουν ότι κακώς η ιατρική έρευνα ακόμη και σήμερα εστιάζεται στους μεσήλικες άνδρες.

Το βιβλίο αναφέρεται στο ότι ιατρικά και φαρμακευτικά οι γυναίκες είναι οι αδικημένες της υγείας. Σε σχετικό βίντεο, πληροφορούμαστε ότι και σήμερα, ενώ είναι πλέον υποχρεωτικό στις κλινικές έρευνες να περιλαμβάνονται γυναίκες, τελικά τα αποτελέσματα συνήθως δεν αναλύονται κατά φύλο και -το κυριότερο- ακόμα και όταν αναλύονται, δεν διαχωρίζουν τις νέες από τις μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες, κάτι ιδιαίτερα σημαντικό για την φαρμακολογία, λόγω της επίδρασης των ορμονών. Η δε διαφορά κατά ηλικίες είναι σημαντική και για τους άνδρες. Όμως κάθε επί μέρους ανάλυση σημαίνει οικονομικό κόστος και, προφανώς, όλοι κάνουν τσιφουτιές.

Το βιβλίο, που το επιμελήθηκε η αναπληρώτρια καθηγήτρια Φαρμακολογίας στην Ιατρική Σχολή του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών Χριστίνα Δάλλα μπαίνει και στο γενικότερο θέμα της ειδικής ανάλυσης καθ’ ομάδες. Για παράδειγμα οι καπνιστές μεταβολίζουν πιο γρήγορα μια σειρά από φάρμακα, με αποτέλεσμα να χρειάζονται υψηλότερες δόσεις ή συχνότερη λήψη κάποιων σκευασμάτων. Επίσης οι ηλικιωμένοι άνδρες, επειδή μειώνεται η τεστοστερόνη -η οποία έχει αναλγητική δράση- πονούν περισσότερο απ΄ όσο πονούσαν νέοι και χρειάζονται άλλη αντιμετώπιση ως προς τα παυσίπονα. Επίσης όσοι έχουν αυτοάνοσα, δεν ανταποκρίνονται με τον ίδιο τρόπο στα φάρμακα που “σώνουν” τον γενικό πληθυσμό.

Βασικό αντικείμενο του συγγραφέα είναι οι ουσιώδεις διαφορές των γυναικών. Η φυλοειδική ιατρική, ένας νέος όρος στα ελληνικά, αναφέρεται στην ιατρική διάγνωση και φαρμακολογία ανάλογα με το βιολογικό και κοινωνικό φύλο -ο συγγραφέας αναφέρεται περισσότερο στο βιολογικό πάντως. Αν και όλοι ξέρουμε πάνω κάτω τις βασικές διαφορές στη φυσιολογία των δύο φύλων, η ιατρική πάντα τις θεωρούσε μικρές ως προς τις ασθένειες και τη θεραπεία. Η εμπειρία απέδειξε το αντίθετο. Ξέρουμε γενικότητες, όπως ότι οι άνδρες για παράδειγμα είναι ψηλότεροι από τις γυναίκες, έχουν μεγαλύτερους πνεύμονες, πιο παχύ δέρμα και πιο ανθεκτικό σκελετό ή ότι οι γυναίκες, επειδή κυοφορούν, είναι προγραμματισμένες να αντιστέκονται περισσότερο σε λοιμώξεις, να διαθέτουν περισσότερο λίπος και να έχουν πιο γερό ανοσοποιητικό.

Όμως σε αυτές το ανοσοποιητικό στην πορεία εκδικείται, καθώς οι γυναίκες παρουσιάζουν αυτοάνοσα νοσήματα σε πολύ υψηλότερο ποσοστό από τους άνδρες. Ξέρουμε πλέον ότι τα 70 γνωστά αυτοάνοσα νοσήματα προσβάλλουν συχνότερα τις γυναίκες. Η αρθρίτιδα τις προσβάλλει σε τετραπλάσια συχνότητα, η θυρεοειδίτιδα σε οκταπλάσια και ο λύκος σε δεκαπλάσια. Οι άνδρες είναι εκ γενετής ασθενές φύλο ως προς τις λοιμώξεις, κάτι που αποδεικνύεται όχι μόνον από την παιδική θνησιμότητα, αλλά και από τους αριθμούς των νεκρών από κορονοϊό ή και από γρίπη.

Πέρα από μια γενικά θολή εντύπωση ότι ίσως να μην ισχύουν τα ίδια για άνδρες και γυναίκες ασθενείς με το ίδιο νόσημα, εξακολουθούσαμε μέχρι πρόσφατα να μην ξέρουμε ότι το τεστ κοπώσεως σε ορισμένες γυναίκες είναι παραπλανητικό ή ότι ορισμένα αντιεπιληπτικά φάρμακα πρέπει να χορηγούνται σε σχεδόν διπλάσια δόση στο μισό του έμμηνου κύκλου, εξαιτίας της προγεστερόνης που τα μεταβολίζει πολύ γρήγορα.

Το θέμα είναι ότι τα περισσότερα φάρμακα έχουν μελετηθεί για σχετικά λεπτούς άνδρες μέσης ηλικίας. Ομως δεν παίζουν ρόλο μόνον τα κιλά και δεν πιάνει πάντα τόπο η εύκολη λύση του να δώσει κάποιος λίγο υψηλότερη δόση στον παχουλό. Παίζουν ρόλο και οι ορμόνες που αλλάζουν με τα χρόνια, με τα κιλά και, βεβαίως, με το φύλο. Και ενώ αυτό πλέον είναι σε όλους γνωστό, ακόμα και τα πειραματόζωα εξακολουθούν να είναι ως επί το πλείστον αρσενικά. Η αιτιολογία -ή δικαιολογία- ήταν πως ο ορμονικός κύκλος των θηλυκών προκαλεί διακυμάνσεις στη φυσιολογία και κατά συνέπεια το θηλυκό πειραματόζωο δεν προσφέρεται για σταθερή παρατήρηση της απόδοσης των σκευασμάτων.

Το έντερο, η χολή και το συκώτι

Έτσι πολλά θέματα ουσίας, τα μαθαίνουμε αργά. Είναι π.χ. γνωστό ότι το γαστρεντερικό των γυναικών είναι διαφορετικό, και ότι το παχύ έντερο των γυναικών είναι κατά 8-10 εκατοστά κατά μέσο όρο μακρύτερο του ανδρικού (κάτι παράδοξο αφού είναι πιο μικρόσωμες). Ομως δεν ξέραμε ότι το λεπτό έντερο των γυναικών επεξεργάζεται την τροφή για μεγαλύτερο διάστημα απ΄ό,τι των ανδρών. Εκείνες χρειάζονται 47 ώρες για όσα διεκπεραιώνει το ανδρικό σύστημα σε 33. Αυτή η πιο αργή διαδικασία, κάνει τη γυναίκα να πεινάει αραιότερα, αλλά και να παρουσιάζει συχνότερα κοιλιακά άλγη και φουσκώματα. Διαφέρει όμως σημαντικά και η γυναικεία χολή που “αδειάζει” με χαμηλότερη ταχύτητα, και ίσως αυτός είναι ο λόγος που η χολολιθίαση παρατηρείται στις γυναίκες σε διπλάσιο ποσοστό.

Οι γυναίκες φαίνεται πως παρουσιάζουν πιο δύσκολα γαστροοισοφαγική παλλινδρόμηση και είναι πιθανό το περιεχόμενο των οξέων στο στομάχι να ελέγχεται σε αυτές από τις ορμόνες τους. Επίσης ξέρουμε εδώ και καιρό ότι διαφέρουν ακόμα και τα ένζυμα στο γυναικείο λεπτό έντερο και ότι αυτό επηρεάζει τον μεταβολισμό των φαρμάκων, όπως και την απορρόφηση ορισμένων ιόντων και μετάλλων. Αυτές οι “λεπτομέρειες” στο γυναικείο οργανισμό δεν ερευνήθηκαν ποτέ επαρκώς, για να ξέρουμε με σιγουριά πόσο διαφορετικά μεταβολίζεται κάθε φάρμακο και, κατά συνέπεια, ποια είναι η κατάλληλη δόση για μια 30άρα ή για μια 55χρονη που δεν έχει πλέον και πολλά οιστρογόνα.

Λόγω των καθαρά ανδρικών κλινικών ερευνών του περασμένου αιώνα,  αργήσαμε επίσης να μάθουμε ότι το γυναικείο συκώτι είναι πιο ευαίσθητο από το ανδρικό και ότι έχει πολλές γενετικές διαφορές. Αν και ο μηχανισμός δεν είναι γνωστός, η επιδημιολογία, δηλαδή η στατιστική της ιατρικής, δείχνει ότι οι γυναίκες είναι πολύ πιο πιθανόν να παρουσιάσουν σοβαρά προβλήματα στο συκώτι από εν δυνάμει ηπατοτοξικά φάρμακα. Αυτά φαίνεται πως είναι πιο τοξικά για το γυναικείο φύλο. Από την άλλη, ο καρκίνος σε αυτό το όργανο “χτυπάει” πιο συχνά τους άνδρες παρά τις γυναίκες, ακόμα κι αν πίνουν εξίσου πολύ. Οι διαφορές στο γυναικείο συκώτι από το ανδρικό σημαίνουν επίσης ότι η γυναίκα μεταβολίζει διαφορετικά πολλά φάρμακα.

Η γυναικεία καρδιά

Κάτι που επίσης μάθαμε αργά είναι ότι το τεστ κοπώσεως δεν είναι πάντα ακριβές όταν γίνεται σε γυναίκες. Είναι βέβαια ένα φτηνό και απαραίτητο τεστ, όμως οι γιατροί μέχρι πρόσφατα δεν ήξεραν ότι σε ορισμένες περιπτώσεις παραπλανεί και ότι οι γυναίκες με περίπλοκο ιστορικό πρέπει να υποβάλλονται σε περισσότερες και ειδικότερες καρδιολογικές εξετάσεις. Επίσης η άνοια και η νόσος Αλτσχάιμερ παρουσιάζεται συχνότερα στο γυναικείο φύλο και είναι βέβαιο ότι παίζουν ρόλο οι ορμόνες του φύλου, εντούτοις ούτε σε αυτό τον τομέα γίνονται ειδικότερες έρευνες στις γυναίκες.

Eπίσης πέρασαν δεκαετίες για να μάθουν οι γιατροί ότι οι γυναίκες παρουσιάζουν συνήθως τα ίδια συμπτώματα με τους άνδρες όταν παθαίνουν έμφραγμα, όμως σε πολλές περιπτώσεις το δικό τους έμφραγμα μπορεί να εκδηλώνεται και με απλή δύσπνοια ή λαχάνιασμα, με ναυτία και με πόνο στην πλάτη ή στα σαγόνια. Αυτά τα συμπτώματα εκδηλώνονται και σε άνδρες, αλλά λιγότερο συχνά απ΄ό,τι στις γυναίκες. Οι γυναίκες μπορεί να έχουν ως σύμπτωμα και ένα αίσθημα σαν να τους έχουν δέσει ένα σκοινί στο πάνω μέρος της πλάτης και να το σφίγγουν. Μερικές λιποθυμούν χωρίς να έχουν νιώσει κάποιο συγκεκριμένο σύμπτωμα. Ειδικά οι διαβητικές γυναίκες παθαίνουν πολύ συχνότερα από τους άνδρες “σιωπηρό” έμφραγμα, δηλαδή χωρίς κανένα σύμπτωμα.

Διαφορές μεταξύ ανδρών και γυναικών καταγράφηκαν και στον εμβολιασμό για τον κορονοϊό, κάτι που έδειξε ότι υπήρχαν δυο αδικημένες ομάδες: τα αγόρια και οι μαμάδες τους. Συγκεκριμένα, εκ των υστέρων αποδείχθηκε ότι δεν είχε μελετηθεί αρκετά το εμβόλιο της Pfizer στους εφήβους και στους νέους άνδρες ως προς την μυοκαρδίτιδα και την περικαρδίτιδα, ενώ αντίστοιχα δεν είχε μελετηθεί επαρκώς η επίπτωση του εμβολίου της AstraZeneca στο αγγειακό σύστημα (θρομβώσεις) των γυναικών.

Η γυναίκα επίσης είναι πιο ευάλωτη στην κλιματική αλλαγή, γιατί έχει διαφορετική θερμορρύθμιση από τους άνδρες. Πολλοί γνωρίζουν ότι η θερμοκρασία της γυναίκας αλλάζει κατά μισό βαθμό ανάλογα με το αν βρίσκεται σε φάση ωορρηξίας ή όχι, όμως λίγοι ξέρουν ότι η γυναίκα έχει κανονικά περίπου τρία δέκατα υψηλότερη θερμοκρασία από τον άνδρα στα σπλάχνα της. Έχει δηλαδή πιο υψηλά ρυθμισμένο τον “θερμοστάτη” ο δικός της οργανισμός. Αυτό σημαίνει ότι χρειάζεται και περισσότερη ενέργεια για να θερμάνει το σώμα της όταν κάνει κρύο. Αντιθέτως, τα χέρια μιας γυναίκας έχουν θερμοκρασία 28 βαθμούς Κελσίου κατά μέσο όρο, αλλά του άνδρα 32.

Είναι όμως και οι άνδρες αδικημένοι μέσα στην αδικία τους εις βάρος των γυναικών. Για παράδειγμα θεωρώντας την κατάθλιψη κυρίως γυναικείο ζήτημα -και όντως παρουσιάζεται σε διπλάσιο ποσοστό μετά την εφηβεία στις γυναίκες- άργησαν να καταλάβουν ότι στον άνδρα η κατάθλιψη δεν εκδηλώνεται με κλάμα και μελαγχολία, αλλά με αϋπνία και ευερεθιστότητα.

Από πού ξεκίνησαν οι διαφορές

Ιστορικά -και για την ακρίβεια, προϊστορικά- οι διαφορές ξεκίνησαν από τον καταμερισμό των κοινωνικών ρόλων, ο οποίος υπήρξε αξιοσημείωτα στατικός στην πορεία της ανθρώπινης εξέλιξης όπως γράφει ο Glezerman. Οι γυναίκες είχαν ως κύριο ρόλο να διεξέρχονται ασφαλείς την περίοδο της κύησης, να μεγαλώνουν τους απογόνους, να φροντίζουν την “φωλιά” και να συλλέγουν τροφή από κοντινά στον τόπο κατοικίας σημεία. Οι άνδρες ήταν επιφορτισμένοι με την προστασία της ομάδας και την προμήθεια τροφής με πρωτεΐνη -ήταν κυνηγοί.

Η συμμόρφωση προς αυτούς τους ρόλους καθιστούσε απαραίτητη την διαφοροποιημένη ανάπτυξη του σώματος του άνδρα και της γυναίκας. Ορισμένα χαρακτηριστικά παραμένουν ορατά, όπως ότι οι άνδρες είναι πιο μεγαλόσωμοι και έχουν περίπου κατά 20% έως 30% περισσότερη μυική μάζα από τις γυναίκες.Ο άνδρας έπρεπε να αναπτύξει και μεγαλύτερη ανοχή στον πόνο ως κυνηγός, για να αυξήσει τις πιθανότητες επιβίωσης του ίδιου και της οικογένειάς του. Σε αυτό βοηθούσε η τεστοστερόνη ως αναλγητικό, τα επίπεδα της οποίας σταδιακά μειώνονται μετά την ηλικία των 30 ετών.

Επίσης οι άνδρες κυνηγοί δεν έπρεπε να μιλούν πολύ για να μη γίνονται αντιληπτοί. Οι γυναίκες όμως είχαν πολύ μεγαλύτερη δυνατότητα επικοινωνίας. Αυτό ενεργοποίησε διαφορετικά τους εγκεφάλους. Τα κοριτσάκια και σήμερα μιλούν σε πιο μικρή ηλικία από τα αγόρια. Όσον αφορά την ομιλία, στους άνδρες αναπτύχθηκε  μια συγκεκριμένη περιοχή στο αριστερό ημισφαίριο του εγκεφάλου, ενώ στις γυναίκες ενεργοποιήθηκαν διαφορετικές περιοχές και στα δύο ημισφαίρια. Οι άνδρες έχουν ένα κέντρο ομιλίας, ενώ οι περισσότερες γυναίκες διαθέτουν δύο ή και περισσότερα κέντρα. Αυτός είναι και ο λόγος που όταν μια γυναίκα παθαίνει εγκεφαλικό επεισόδιο, αντιδρά καλύτερα στη θεραπεία και έτσι η ανάρρωσή της είναι κατά κανόνα πιο γρήγορη από του άνδρα.