Η Πενταμερής, η ενδιάμεση και ο τερματοφύλακας

Η Πενταμερής Διάσκεψη που εδώ και ημέρες βρίσκεται σε εξέλιξη σε θέρετρο της Γενεύης δεν έχει τις αντικειμενικές προϋποθέσεις για να καταλήξει σε συμφωνία. Στο διάστημα που είχε μεσολαβήσει από την προηγούμενη Διάσκεψη στις αρχές του 2017 δεν έχει προκύψει καμία πρόοδος που να δικαιολογούσε τη σύγκληση νέας. Ο λόγος που συγκλήθηκε είναι για να εκβιαστούν εξελίξεις και πιο συγκεκριμένα για να ρυμουλκηθεί ο Αναστασιάδης σε μία ενδιάμεση συμφωνία, η οποία θα δημιουργήσει τετελεσμένο.

Ο Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας συναίνεσε για τη σύγκληση αφενός επειδή του είναι δύσκολο να αντισταθεί σε Δυτικές πιέσεις, αφετέρου για να μην κατηγορηθεί η ελληνοκυπριακή πλευρά ότι με την άρνησή της εμπόδισε τη λύση του Κυπριακού. Από τη στιγμή που η Λευκωσία είπε ναι, η Αθήνα, παρά τις επιφυλάξεις της, ήταν υποχρεωμένη να ακολουθήσει για να μη διασπάσει το ελληνικό μέτωπο και επίσης για να μην αφήσει περιθώρια για κατηγορίες.

Έτσι φθάσαμε στη Πενταμερή Διάσκεψη, η οποία είναι από μόνη της ένα διπλωματικό δώρο προς την τουρκική πλευρά. Υπενθυμίζουμε ότι Αθήνα και Λευκωσία απέρριπταν κατηγορηματικά τη σύγκληση Πενταμερούς (οι δύο κοινότητες και οι τρεις εγγυήτριες δυνάμεις), επειδή ως όργανο και διαδικασία κατά κάποιον τρόπο νομιμοποιεί την τουρκική θέση ότι η Κυπριακή Δημοκρατία έχει εκλείψει. Στην καλύτερη περίπτωση εξισώνει τον πρόεδρο ενός διεθνώς αναγνωρισμένου κράτους με τον ηγέτη μίας κοινότητας.

Το πλαίσιο Γκουτιέρες

Όπως αναμενόταν, οι διαπραγματεύσεις των τελευταίων ημερών στη Γενεύη δεν έχουν γεφυρώσει το χάσμα που υπάρχει στην εξωτερική πτυχή (ασφάλεια, εγγυήσεις, κατοχικά στρατεύματα), αλλά υπάρχουν συμβιβαστικές προτάσεις στο τραπέζι. Το ίδιο ισχύει και για τα ζητήματα της εσωτερικής πτυχής. Ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ Γκουτιέρες, ο οποίος επέστρεψε στις 6 Ιουλίου στη Γενεύη, έχει καταθέσει συμβιβαστικές προτάσεις, οι οποίες διαμορφώνουν ένα πλαίσιο για μία ενδιάμεση λύση.

Προφορική πρόταση κατέθεσε και ο Αναστασιάδης, η οποία περιλαμβάνει πολλές και μεγάλες υποχωρήσεις στα θέματα της εσωτερικής πτυχής. Εκτός από ότι αποδέχεθηκε την εκ περιτροπής προεδρία, ικανοποιεί σε μεγάλο βαθμό και άλλες βασικές τουρκοκυπριακές απαιτήσεις. Κι όλα αυτά, προκειμένου να εξασφαλίσει τη συμφωνία της Άγκυρας για την κατάργηση των εγγυήσεων και την αποχώρηση των κατοχικών στρατευμάτων.

Η ιστορία του Κυπριακού μας διδάσκει, όμως, πως οι ελληνοκυπριακές υποχωρήσεις μένουν ως τέτοιες, παρότι γίνονται υπό τον όρο ότι θα ισχύουν μόνο στην περίπτωση συνολικής συμφωνίας. Ο κίνδυνος, λοιπόν, είναι η Άγκυρα να μην δεσμευθεί στα ζητήματα της ασφάλειας και οι ελληνοκυπριακές υποχωρήσεις να είναι στον επόμενο γύρο διαπραγματεύσεων η αφετηρία.

Σύμφωνα με πληροφορίες από την ενημέρωση του Αναστασιάδη στο Εθνικό Συμβούλιο, ο Γκουτιέρες αποδέχεται την κατάργηση των επεμβατικών δικαιωμάτων, των εγγυήσεων και την αποχώρηση των κατοχικών στρατευμάτων σε συμφωνημένο χρονοδιάγραμμα. Τα πράγματα, ωστόσο, δεν είναι τόσο ρόδινα. Οι ασαφείς διατυπώσεις του επιτρέπουν στην τουρκική πλευρά να δίνει τις δικές της ερμηνείες. Ο ίδιος ο ειδικός χειριστής του Κυπριακού εκ μέρους του ΟΗΕ Άιντε δήλωσε: «δεν είπαμε πότε θα καταργηθούν οι εγγυήσεις. Μπορεί αυτό να γίνει και μετά τη λύση».

Μείωση, αλλά όχι αποχώρηση κατοχικού στρατού

Η Άγκυρα το μόνο που αποδέχεται είναι μία σημαντική μείωση των κατοχικών στρατευμάτων και στο τέλος του συμφωνημένου χρονοδιαγράμματος, που το ορίζει στην 15ετία, να υπάρξει διαπραγμάτευση για το οριστικό καθεστώς. Αντιθέτως, η Αθήνα και η Λευκωσία έχουν υποχωρήσει από τη θέση για εκ των προτέρων πλήρη αποχώρηση και έχουν αποδεχθεί χρονοδιάγραμμα. Ζητούν, όμως, στο τέλος του χρονοδιαγράμματος να έχουν φύγει όλοι οι Τούρκοι στρατιώτες, χωρίς διαπραγμάτευση. Προβλέπεται η συγκρότηση μίας πολυεθνικής αστυνομικής δύναμης, στην οποία θα συμμετέχουν -μεταξύ άλλων- και Τούρκοι αστυνομικοί.

Ο Τούρκος υπουργός Τσαβούσογλου δεν έδειξε καμία ευελιξία. Απέρριψε την πρόταση Αναστασιάδη. Δήλωσε όχι μόνο πως στην Κύπρο θα παραμείνει τουρκικός στρατός, αλλά και ενδεχομένως να χρησιμοποιηθεί! Το περιβάλλον του Αναστασιάδη θεωρεί πως η Άγκυρα μπορεί σε κάποια στιγμή να ζητήσει την επιστροφή στο σχήμα του 1960 (ΤΟΥΡΔΥΚ με 650 στρατιώτες και ΕΛΔΥΚ με 950 στρατιώτες).

Μπορεί αυτή η αριθμητική αναλογία να φαίνεται ευνοϊκή για την ελληνική πλευρά, αλλά στην πραγματικότητα δεν είναι. Η γεωγραφική γειτνίαση της Κύπρου με την Τουρκία εξασφαλίζει στη δεύτερη ένα καταλυτικό πλεονέκτημα στο στρατιωτικό επίπεδο. Ειδικά εάν έχει και έστω μικρή στρατιωτική παρουσία στο νησί.

Παλαιότερα, ο Ερντογάν είχε ξεκαθαρίσει ότι η Τουρκία θα μείνει για πάντα στην Κύπρο κι ότι δεν θα δεχθεί καμία συμφωνία που δεν θα περιλαμβάνει τουρκικές εγγυήσεις. Δεν επρόκειτο για διαπραγματευτικού τύπου δηλώσεις. Όλα δείχνουν πως εννοεί αυτά που λέει, γεγονός που δεν αφήνει περιθώρια ούτε για συμβιβασμό. Όλα δείχνουν πως η τουρκική αδιαλλαξία θα οδηγήσει σε ναυάγιο την Πενταμερή Διάσκεψη που πραγματοποιείται αυτές τις ημέρες σε θέρετρο της Γενεύης.

Ο Ερντογάν είχε ξεκαθαρίσει, επίσης, και τη θέση του για κρίσιμα ζητήματα της εσωτερικής πτυχής, για τα οποία υποτίθεται ότι αρμόδιος είναι ο Ακιντζί. Ακόμα και για το άνοιγμα του περιφραγμένου και ακατοίκητου από το 1974 τμήματος της Αμμοχώστου, ο Ερντογάν είχε ζητήσει εδαφικό αντάλλαγμα για να ενωθεί ο τουρκοκυπριακός θύλακος των Κόκκινων με την υπόλοιπη περιοχή της Μόρφου, την οποία αρνούνται μέχρι τώρα να επιστρέψουν.

Στο κέντρο του τραπεζιού οι εγγυήσεις

Το γεγονός ότι το ζήτημα των εγγυήσεων και βρίσκεται στο κέντρο των διαπραγματεύσεων οφείλεται στον Κοτζιά. Από το 2015 είχε εγγράψει στην ατζέντα του Κυπριακού τη θέση της Αθήνας ότι δεν θα συμμετάσχει σε μία νέα συνθήκη εγγυήσεων, ότι δεν αναγνωρίζει τουρκικό επεμβατικό δικαίωμα και ότι δεν πρόκειται να αποδεχθεί λύση, χωρίς την αποχώρηση των τουρκικών στρατευμάτων.

Για ένα μεγάλο διάστημα και συνηθισμένοι από τις υπαναχωρήσεις του Αναστασιάδη, οι εμπλεκόμενοι διεθνείς παίκτες θεώρησαν τη θέση του Κοτζιά ρητορεία χωρίς αντίκρισμα. Για την ακρίβεια, θεώρησαν ότι στη διαδρομή θα χανόταν με τη βοήθεια κάποιας διπλωματικής φόρμουλας για να διασωθούν τα προσχήματα. Όταν, όμως, οι διαπραγματεύσεις εισήλθαν στην τελική ευθεία διαπίστωσαν ότι η Αθήνα εννοούσε αυτό που έλεγε.

Ήταν τότε που η αμερικανική διπλωματία επιχείρησε να πείσει τον Τσίπρα να παρακάμψει τον υπουργό Εξωτερικών. Από δίπλα και οι “ανανικοί” κύκλοι σε Κύπρο και Ελλάδα που είχαν σπεύσει να τον στοχοποιήσουν, κατηγορώντας τον ότι επιχειρεί να τορπιλίσει τη λύση. Σ’ αυτό το παιχνίδι συνέπραξαν και κύκλοι του ΣΥΡΙΖΑ, μη εξαιρουμένων και κυβερνητικών στελεχών.

Είναι κοινό μυστικό, όμως, ότι όχι μόνο τον κατηγορούσε, αλλά και ότι οι επιθέσεις εναντίον του ενορχηστρώνονταν από το Προεδρικό της Λευκωσίας. Επιθέσεις που είχαν υποχρεώσει τον Έλληνα υπουργό Εξωτερικών στη Γενεύη να ζητήσει εκνευρισμένος από τον Κύπριο πρόεδρο να “μαζέψει” τους δράστες.

Ο Κοτζιάς σε ρόλο τερματοφύλακα

Το γεγονός ότι ο Κοτζιάς κατάφερε να καταστήσει την κατάργηση των εγγυήσεων και την αποχώρηση των τουρκικών στρατευμάτων κεντρικό ζήτημα της διαπραγμάτευσης αποτελεί διπλωματική επιτυχία. Μέχρι πρότινος, οι Αμερικανοβρετανοί, που καθοδηγούν τη Γραμματεία του ΟΗΕ όσον αφορά το Κυπριακό, θεωρούσαν δεδομένο πως θα μπορούσαν να ικανοποιήσουν την απαίτηση της Άγκυρας για τουρκικές εγγυήσεις και για στρατιωτική παρουσία στην Κύπρο.

Με διπλωματικό “εργαλείο” τον Άιντε συνεχίζουν να το προσπαθούν, αλλά δεν είναι εύκολο να υπερασπιστείς μία τόσο προκλητική και παρωχημένη απαίτηση. Ο Κοτζιάς έχει επανειλημμένως καταγγείλει και εξουδετερώσει τις μεθοδεύσεις του, αλλά αυτός συνεχίζει το ίδιο παιχνίδι και αυτές τις ημέρες.

Από πολλά χρόνια, η Δύση επιχειρεί να λύσει το Κυπριακό, αποδεχόμενη τον κορμό των τουρκικών απαιτήσεων, επειδή θεωρεί ότι λόγω της εισβολής-κατοχής η Άγκυρα βρίσκεται σε πλεονακτική θέση. Το γεγονός ότι ο Κοτζιάς κατέθεσε εγκαίρως επαρκώς επεξεργασμένες θέσεις και στη διάσκεψη επιδεικνύει διπλωματική ευελιξία δυσκολεύουν την παράκαμψή τους.

Αναμφίβολα, τον διευκολύνει και το αρνητικό κλίμα που επικρατεί και στην Ευρώπη και στο Στέητ Ντηπάρτμεντ για τον Ερντογάν. Το κλίμα αυτό, σε συνδυασμό με την αλαζονική στάση της Άγκυρας, αρχίζουν να διαβρώνουν την τουρκική θέση στο Κυπριακό και τη μέχρι τώρα ισχυρή απήχησή της στις δυτικές πρωτεύουσες.

Η επιπολαιότητα του ευρωιερατείου

Ειδικά οι Ευρωπαίοι, με περισσή επιπολαιότητα έχουν την τάση να αντιμετωπίζουν το Κυπριακό σαν ένα πρόβλημα που ουσιαστικά δεν τους αφορά. Στην πραγματικότητα, όμως, τους αφορά πολύ και όχι μόνο επειδή είναι υπαρξιακό πρόβλημα για ένα κράτος-μέλος.

Τους αφορά και επειδή, σε περίπτωση λύσης τύπου Ανάν, η Άγκυρα μπορεί να διεισδύσει στον κοινοτικό μηχανισμό λήψης αποφάσεων, μέσω του συνιστώντος τουρκοκυπριακού κρατιδίου. Το ζήτημα αυτό μόνο τελευταία έχει αρχίσει να απασχολεί την Κομισιόν και Ευρωπαίους αξιωματούχους και μάλιστα όχι στο βαθμό που θα έπρεπε.

Διαβλέποντας το χάσμα που χωρίζει τις δύο πλευρές ο Κοτζιάς φρόντισε εγκαίρως να αποτρέψει τον διπλωματικό εκβιασμό “ή τώρα ή ποτέ”. Καλλιέργησε τη λογική μίας διαπραγματευτικής διαδικασίας ανοικτού ορίζοντα (open ended), όπου η αδυναμία γεφύρωσης του χάσματος δεν οδηγεί αυτόματα σε ναυάγιο και κατ’ επέκτασιν σε παιχνίδι επίρριψης ευθυνών (blame game).

Χάσμα και στο επίπεδο των κοινοτήτων

Στο ζήτημα των εγγυήσεων και των τουρκικών στρατευμάτων το χάσμα δεν υπάρχει μόνο στο επίπεδο των πολιτικών ηγεσιών. Σύμφωνα με προ μηνών δημοσκόπηση το 90% περίπου των Ελληνοκυπρίων απορρίπτει λύση με τουρκικές εγγυήσεις και με παραμονή τουρκικών στρατευμάτων.

Αντιστοίχως, σχεδόν το 70% των Τουρκοκυπρίων και εποίκων θέλει τουρκικές εγγυήσεις και παραμονή τουρκικών στρατευμάτων, ενώ το 51% υποστηρίζει και την παραχώρηση στην Τουρκία κυρίαρχης στρατιωτικής βάσης στη βόρειο Κύπρο κατά το πρότυπο των βρετανικών βάσεων.

Τα στοιχεία αυτά επιβεβαιώνουν αυτό που διαπιστώνει κανείς και εμπειρικά. Παρά τις πρωτοβουλίες και τις πλουσιοπάροχες χορηγίες για εκδηλώσεις επαναπροσέγγισης των δύο κοινοτήτων, αυτές φαίνεται κατά πλειοψηφία να μην ανταποκρίνονται. Το γεγονός αυτό εκ των πραγμάτων εγείρει εμπόδια στις διαπραγματεύσεις για λύση τύπου Ανάν.

Το 76% που πήρε το ΟΧΙ στο δημοψήφισμα του 2004 εξέφρασε τη βαθιά ανασφάλεια που προκαλεί στους Ελληνοκυπρίους η στρατιωτική παρουσία της Τουρκίας και οι εγγυήσεις της. Όπως έδειξε η εισβολή του 1974, άλλωστε, στην κρίσιμη στιγμή οι εγγυήσεις μπορούν να ερμηνευθούν από τους Τούρκους σαν επεμβατικό δικαίωμα.