82α γενέθλια με το Wonder Wheel

του Δημήτρη Μπούρα  – 

Την 1η Δεκεμβρίου 2017, όταν ο Γούντι Αλεν θα κλείσει τα 82 χρόνια του, θα κάνει πρεμιέρα στις αίθουσες το «Wonder Wheel», η 48η ταινία του. Τα τελευταία χρόνια είχαμε συνηθίσει να περιμένουμε τα αστεία του προς το τέλος του καλοκαιριού, το στούντιο της Amazon, όμως, μας χάλασε τα σχέδια.

Η συνεργασία τους ξεκίνησε πέρυσι με την μίνι τηλεοπτική σειρά Crisis in Six Scenes και συνεχίστηκε με την εν λόγω ταινία, η οποία διαδραματίζεται σε ένα θεματικό πάρκο του Κόνεϊ Αϊλαντ της Νέας Υόρκης κατά τη δεκαετία του ’50. Ο μικροκαμωμένος νευρικός εραστής του Annie Hall συνεχίζει να τρέχει με τον ίδιο ασυγκράτητο ρυθμό παρά την ηλικία του. Πάνω από μισό αιώνα ο Γούντι Άλεν γράφει και σκηνοθετεί την ίδια ουσιαστικά ταινία με τρόπο που κάθε φορά φαίνεται μοναδικός.

Μονίμως «ενοχικός», πάντα με δημιουργική φαντασία, γυρίζει σαν σβούρα γύρω από το ίδιο θέμα και εμείς γελάμε λυτρωτικά με το ίδιο πάντα αστείο. Παραμένει ακαταμάχητος όταν ανακαλύπτει στις ψυχρολουσίες της ζωής την πιο ανάλαφρη πλευρά της. Τι είναι το σινεμά για αυτόν; Αέρινη φυγή από την θλιβερή πραγματικότητα, που όμως δεν σε μπουκώνει με ψευδαισθήσεις. Νοσταλγική απόδραση, σε ένα απροσδιόριστο παρελθόν με ζεστά και απαλά χρώματα και τζαζ ατμόσφαιρα. Ο αφρός πάνω από την τραγωδία.

Το αφήγημα του για τη γυναίκα

Ο Γούντι Άλεν αποτελεί ένα φαινόμενο του κινηματογράφου. Αφηγείται ακατάπαυστα ιστορίες από το 1966 μέχρι σήμερα, αιωρούμενος σαν εκκρεμές ανάμεσα στους αδελφούς Μαρξ και τον Μπέργκμαν. Μέχρι την ώρα που παρέδωσε τη σκυτάλη του πρωταγωνιστή των ταινιών του σε νέους και αναγνωρίσιμους ηθοποιούς (ήταν ένας τρόπος να ανοιχτεί σε νέο κοινό) ζούσε στην οθόνη κωμικές, ενίοτε και τραγικές, καταστάσεις.

Ο κόσμος του ήταν διάσπαρτος από οιδιπόδεια ερείπια και ανθρώπους «φοβισμένους από τη ζωή ώστε να κάνουν φρικτά πράγματα ο ένας στον άλλον». Στις ταινίες του είδαμε λίγα δράματα (σαν κι αυτά που περιέγραψε ψυχρά και κλινικά ο Μπέργκμαν με τον βαρύ θεατρικό του λόγο) και πολλά ναυάγια, μικρά και διασκεδαστικά.

Απίθανες και απίστευτες καταστάσεις γύρω από τον ίδιο πάνω-κάτω στόχο του Γούντι Άλεν: να μας πείσει πώς η γυναίκα μπορεί να πολιορκηθεί και να κατακτηθεί ολοκληρωτικά από το μυαλό του άντρα κι όχι από το κορμί του. Χίμαιρα που, όμως, ποτέ δεν έγινε εφιάλτης.

Ποιους να πρωτοθυμηθούμε; Τον διασημότερο ήρωά του, τον νευρικό εραστή Άλβι Σίνγκερ, πρόσωπο με πρόσωπο με την κινηματογραφική κάμερα σαν νάρκισσος απέναντι σε ψυχαναλυτή; Τον δυστυχή Άϊζακ Ντέιβις, που βιώνει την κρίση του σαραντάρη σε ένα ασπρόμαυρο Μανχάταν, αιωρούμενος σαν εκκρεμές μεταξύ μιας συνομήλικης νευρωτικής κουλτουριάρας και μιας 17χρονης που τού εξομολογείται πως είναι τρελή από έρωτα για αυτόν; Τον μισάνθρωπο Μπορίς (Λάρι Ντέιβιντ), μεσήλικα και βάλε καθηγητή της κβαντομηχανικής, που ερωτεύεται μια νεαρή επαρχιώτισσα, χυμώδη και αξιολάτρευτη λόγω χαζομάρας;

Από το Μπρούκλιν στο Μανχάταν

Από παιδί ο Γούντι Άλεν ήθελε να μάθει τα πάντα γύρω από το σεξ. Κυρίως, όμως, τον απασχολούσε κάτι πολύ απλό: «Πού μπορεί να το βρει κανείς; Και πόσο γρήγορα;». Κάπως έτσι σκέφτονται όλα τα παιδιά. Αυτός, όμως, ξεχώρισε γιατί εξέφρασε δυνατά και πιο εκλεπτυσμένα τις «βρώμικες» σκέψεις του. Επίσης, δεν μπόρεσε ποτέ να καταλάβει γιατί ο κόσμος γύρω του γελούσε με τον Χοντρό και τον Λιγνό.

Στην τρυφερή του ηλικία, κέντρο του κόσμου ήταν το Μπρούκλιν, η γειτονιά του που είχε 25 κινηματογράφους. Εκεί, έφηβος, ανακάλυψε τον πρώτο του θησαυρό: τις σοφιστικέ κωμωδίες του Πρέστον Στάρτζες, το καταιγιστικό σουρεαλιστικό χιούμορ των αδελφών Μαρξ, αλλά και τα ευρωπαϊκά φιλμ, «που δεν είχαν καμία σχέση με τα αφελή καουμπόικα εργάκια».

Όταν έγινε ώριμος άντρας, το κέντρο του κόσμου μετατοπίστηκε στο Μανχάταν. Εκεί, ανάμεσα σε διανοούμενους και καλλιτέχνες, κατάλαβε πως κανείς σκηνοθέτης δεν θα μπορέσει να αποτυπώσει στο σελιλόιντ την μεγαλύτερη αγωνία του ανθρώπου, αυτή του θανάτου, όπως το κατάφερε ο Μπέργκμαν.

«Βλέπω τον Σκορσέζε ή τον Σπίλμπεργκ ως επιρροές παντού. Τον εαυτό μου όμως δεν βλέπω πουθενά», θα πει με πικρό χιούμορ στις αρχές της χιλιετίας. Τότε που ο μέσος Αμερικανός, ο οποίος ποτέ δεν συμπάθησε το χιούμορ του, τον ανακάλυψε απ’ την κλειδαρότρυπα, χαζεύοντας σκάνδαλα της κρεβατοκάμαρας.

Ο διασυρμός

Προς τα τέλη της δεκαετίας του ’90, η καριέρα του Γούντι Άλεν λίγο έλειψε να καταστραφεί από το διασυρμό της ιδιωτικής του ζωής μετά από τις καταγγελίες της Μία Φάροου για σεξουαλική παρενόχληση μιας θετής κόρης της.

Πέρασαν 10 χρόνια για να αντιστρέψει ο Γούντι Άλεν το αρνητικό κλίμα που υπήρχε στην Αμερική γι’ αυτόν. Το κλίμα άλλαξε χωρίς, όμως, να πειραχτεί στο ελάχιστο η αληθινή του εικόνα. Η συνταγή που ακολούθησε ήταν απλή: παρέμεινε ο ίδιος. Βγήκε, όμως, από το κινηματογραφικό κάδρο, αφήνοντας άλλους να γίνουν οι πρωταγωνιστές των ταινιών του και ταυτοχρόνως τα alter ego του.

Στο Χόλιγουντ δεν υπάρχει ηθοποιός –παλιός ή νέος, διάσημος ή άσημος– που δεν θα έτρεχε να παίξει σε ταινία του Γούντι Άλεν. Μακρύς είναι ο κατάλογος των ονομάτων: από τον Τζέισον Μπιγκς (που ήταν αναγνωρίσιμος στην αυγή της χιλιετίας στο εφηβικό κοινό λόγω της σεξοκωμωδίας American Pie) μέχρι την εξαιρετική Κέιτ Μπλάνσετ στην «Θλιμμένη Τζάσμιν», τον Χοακίν Φίνιξ στον πρόσφατο «Παράλογο άνθρωπο», τον Τζέσι Άϊζενμπεργκ και την Κρίστεν Στιούαρτ στο περυσινό Café Society ή τον Τζάστιν Τίμπερλεϊκ και την Κέιτ Γουίνσλετ στο Wonder Wheel.