Νέα ρουκέτα από Τουρκία – Άμα θέλουμε καταργούμε και τη Συνθήκη του Μοντρέ!

Αντιδράσεις προκαλεί η τοποθέτηση του προέδρου της τουρκικής εθνοσυνέλευσης, Μουσταφά Σεντόπ,  που ανήκει στο ίδιο κόμμα με τον Ερντογάν, ο οποίος σε συνέντευξή του στον τηλεοπτικό σταθμό Haberturk, υποστήριξε ότι «ο πρόεδρος Ερντογάν μπορεί, αν θέλει, να αποσύρει την Τουρκία από τη συνθήκη του Μοντρέ και από άλλες συνθήκες με ένα απλό προεδρικό διάταγμα, όπως έκανε και με τη σύμβαση της Κωνσταντινούπολης τις προάλλες».

Η συνθήκη του Μοντρέ συνήφθη το 1937 και ναι μεν καθιέρωσε την κυριαρχία της Τουρκίας στα Στενά, αλλά υπό ορισμένους όρους. Αυτοί ήταν να επιτρέπει την ελεύθερη ναυσιπλοΐα των εμπορικών πλοίων για ειρηνικούς σκοπούς, αλλά όχι των πολεμικών, εκτός αν αυτά ανήκουν σε χώρες της Μαύρης Θάλασσας. Προηγουμένως, η διέλευση των Στενών ελεγχόταν από την Κοινωνία των Εθνών, τον πρόγονο του ΟΗΕ.

Αντέδρασε μεταξύ άλλων και ο απόστρατος αντιναύαρχος, Τζεμ Γκιουρντενίζ, ο οποίος σε γραπτή δήλωσή του αναφέρει ότι «η τοποθέτηση του Σεντόπ, αν δεν έγινε εκ παραδρομής, θέτει σε κίνδυνο το μέλλον της Τουρκίας και της Γαλάζιας Πατρίδας».

Η Συνθήκη του Μοντρέ ή Συνθήκη για το καθεστώς των Στενών (Montreux Convention Regarding the Regime of the Turkish Straits),είναι συνθήκη η οποία αφορά στο καθεστώς των Στενών του Βοσπόρου και των Δαρδανελίων. Υπογράφηκε το 1936 και παραχωρεί τον έλεγχο των Στενών του Βοσπόρου και των Δαρδανελίων στην Τουρκία και ρυθμίζει την στρατιωτική δραστηριότητα στην περιοχή. Η σύμβαση παραχωρεί στη Τουρκία τον πλήρη έλεγχο των Στενών και εγγυάται την ελεύθερη ναυσιπλοΐα από τα μη στρατιωτικά πλοία σε καιρό ειρήνης. Οι όροι της σύμβασης αποτέλεσαν πηγή διαμάχης για χρόνια, κυρίως όσον αφορά τη διέλευση πολεμικών πλοίων της τότε Σοβιετικής Ένωσης από τα Στενά  προς την Μεσόγειο. Εξακολουθεί να ισχύει μέχρι σήμερα, με ορισμένες τροποποιήσεις.

Στη  συνθήκη του Μοντρέ τα συμβαλλόμενα μέρη (μεταξύ των οποίων βρίσκονται η Ελλάδα, η Βουλγαρία και η Ρωσία), αναγνωρίζουν και επιβεβαιώνουν την αρχή της ελεύθερης διέλευσης και ναυσιπλοΐας δια θαλάσσης στα Στενά, αλλά την ίδια στιγμή αναγνωρίζουν και την τουρκική κυριαρχία σε αυτά. Μπορούν να διέρχονται στόλοι των παρευξείνιων χωρών με ειδοποίηση μιας εβδομάδας και υπό κάποιους όρους εκτοπίσματος, μεγέθους, οπλισμού. Περιορίζει σημαντικά το πέρασμα των πολεμικών πλοίων που δεν ανήκουν σε κράτη της Μαύρης Θάλασσας (προειδοποίηση διέλευσης, όριο εκτοπίσματος πλοίων, περιορισμός οπλισμού, μη διέλευση αεροπλανοφόρων κλπ).

Όταν τέθηκε σε ισχύ η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS) το Νοέμβριο του 1994, ζητήθηκε στα στα πλαίσια εφαρμογής της η επαναδιατύπωση της Συνθήκης του Μοντρέ, ώστε να είναι συμβατή με το καθεστώς που διέπει τη διεθνή ναυσιπλοΐα. Ωστόσο, η μακροχρόνια άρνηση της Τουρκίας να υπογράψει την UNCLOS σημαίνει ότι η Συνθήκη του Moντρέ, παραμένει σε ισχύ χωρίς  ιδιαίτερες τροποποιήσεις. Απεναντίας έχει περάσει κάποιες που την ενδιέφεραν.

Από το 1994 και με μικρή τροποποίηση του 1998 η Τουρκία εφαρμόζει τον «Ναυτιλιακό Κώδικα Κυκλοφορίας για τα Τουρκικά Στενά» (Maritime Traffic Regulations for the Turkish Straits and the Marmara Region), που εισήγαγε ένα νέο ρυθμιστικό καθεστώς, «προκειμένου να διασφαλιστεί η ασφάλεια της ναυσιπλοΐας και η προστασία του περιβάλλοντος στην περιοχή», αλλά χωρίς να παραβιάζεται η βασική αρχή του Μοντρέ της ελεύθερης διέλευσης.

Οι νέοι κανονισμοί προκάλεσαν κάποια διαμάχη, όταν Ρωσία, Ελλάδα, Κύπρος, Ρουμανία, Ουκρανία και Βουλγαρία προέβαλαν αντιρρήσεις. Ωστόσο, οι αλλαγές αυτές εγκρίθηκαν από τον Διεθνή Ναυτιλιακό Οργανισμό με το αιτιολογικό ότι δεν είχαν σκοπό να θίξουν «τα δικαιώματα οποιωνδήποτε πλοίων χρησιμοποιούν τα Στενά βάσει του διεθνούς δικαίου».