Ολυμπιακό Πάρκο: Μία ιστορία με λευκούς ελέφαντες…

Το στέγαστρο Καλατράβα κατασκευάσθηκε ως σύμβολο των Ολυμπιακών του 2004, με οικοδομική άδεια πέργκολας. Το εγχειρίδιο συντήρησής του χάθηκε και λόγω προβλημάτων στατικής επάρκειας αποφασίσθηκε η αναστολή λειτουργίας του. Πλέον η υπόθεση έχει περάσει στα χέρια της Εισαγγελίας Πρωτοδικών. Στα 19 χρόνια που μεσολάβησαν από τότε, τίποτα δεν άλλαξε στη χρήση των εγκαταστάσεων. Σαν να μην έγιναν ποτέ οι Αγώνες. Όσο για το Ολυμπιακό Πάρκο…

Πολιτική είναι η διαχείριση των συμβόλων, είχε πει ο πρόεδρος της Γαλλικής Δημοκρατίας Φρανσουά Μιτεράν το 1989, εγκαινιάζοντας τα εμβληματικά αρχιτεκτονικά έργα της επετείου των 200 ετών από τη Γαλλική Επανάσταση. Πριν από 134 χρόνια, η Γαλλία σηματοδότησε τον εορτασμό των 100 ετών από τη Γαλλική Επανάσταση σχεδιάζοντας τον Πύργο του Άιφελ, το σήμα κατατεθέν της πόλης του Παρισιού.

Το ψηλότερο κτίριο τότε στον κόσμο, με ύψος 324 μέτρα, κατασκευάσθηκε από 18.038 κομμάτια σφυρήλατου σιδήρου σε δύο μόλις χρόνια για να συμβολίσει τις απεριόριστες δυνατότητες του ανθρώπου. Σύμφωνα με σχετικές έρευνες, η συμβολική του αξία σήμερα ανέρχεται σε 430 δισεκατομμύρια ευρώ. Η οικονομική αποτίμησή του προσμετρά την αναγνωρισιμότητά του ως όνομα και ως σύμβολο, την υλική και άυλη αξία του, τον αριθμό των επισκεπτών, τα έσοδα που αποκομίζει η τοπική οικονομία και το κύρος που προσδίδει η φήμη του.

Εάν είχε δίκιο ο Μιτεράν, η ιστορία των Ολυμπιακών Πάρκων που δεν ολοκληρώθηκαν ποτέ στη χώρα μας για να τα διαχειριστούμε ως σύμβολα, απογυμνώνει με τον πιο ξεκάθαρο τρόπο το δικό μας πολιτικό σύστημα.

Η διαχείριση των εθνικών συμβόλων

Μισό αιώνα πριν, μόλις έξι ημέρες μετά την τελετή λήξης των Αγώνων του 1972, το Ολυμπιακό Πάρκο του Μονάχου φιλοξένησε την πρώτη μεγάλη εκδήλωση. Από τότε, περισσότερες από 14.000 εκδηλώσεις έχουν πραγματοποιηθεί στις εγκαταστάσεις του. Μόνο το 2019, το πάρκο κατέγραψε 4,3 εκατομμύρια επισκέπτες, εκ των οποίων 2,9 εκατομμύρια παρακολούθησαν 417 εκδηλώσεις – περισσότερες από μία την ημέρα όλο το χρόνο –  και 1,4 εκατομμύρια άτομα επισκέφθηκαν τις τουριστικές και ψυχαγωγικές εγκαταστάσεις. Tο Ολυμπιακό Πάρκο του Μονάχου έχει εξελιχθεί στο κέντρο αθλητισμού και πολιτισμού της πόλης.

Το ΟΑΚΑ δεν έγινε ποτέ Ολυμπιακό Πάρκο. Ακόμη και το κτίριο του IBC, ένα από τα μεγαλύτερα ραδιοτηλεοπτικά κέντρα του κόσμου, αντί να αξιοποιηθεί για τον σκοπό δημιουργίας του, διαλύθηκε εις τα εξ ων συνετέθη για να μετατραπεί σε εμπορικό κέντρο. Ένα σύμβολο της εμπορευματοποίησης, την οποία η Ελλάδα είχε δεσμευτεί ότι θα καταπολεμήσει όταν ανέλαβε τους Αγώνες.

Το μουσειάκι που εγκαινιάσθηκε στις αποθήκες του, κουκουλώνοντας τα 32 εκατομμύρια ευρώ που χάθηκαν για ένα έργο που υποτίθεται ότι θα εγκαινιαζόταν το 2009 και δεν έγινε ποτέ, είναι ότι απέμεινε από την κληρονομιά των Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας. Κανείς δεν πρόκειται να επισκεφτεί την πατρίδα μας για να το δει.

Το πρώτο Ολυμπιακό Πάρκο

Δεν είναι όμως το ΟΑΚΑ ο πρώτος λευκός ελέφαντας. Το πρώτο Ολυμπιακό Πάρκο της σύγχρονης εποχής μετά την Ιερά Άλτι στην Αρχαία Ολυμπία θα έπρεπε να βρίσκεται στο κέντρο της Αθήνας, εκεί που αναβίωσαν οι Ολυμπιακοί Αγώνες.

Το Παναθηναϊκό Στάδιο είναι το αρχαιότερο εν λειτουργία στάδιο σε όλο τον κόσμο. Εκεί διοργανώθηκαν οι τρεις πρώτοι αληθινοί Ολυμπιακοί Αγώνες της σύγχρονης εποχής. Το 1870 αναβίωσαν, το 1896 έγιναν διεθνείς, το 1906 διασώθηκαν -μετά το φιάσκο των επιδείξεων του 1900 στο Παρίσι και του 1904 στο Σαιντ Λιούις – και το 2004 διοργανώθηκαν αγωνίσματα για τέταρτη φορά στη σύγχρονη ιστορία. Ο συμβολικότερος μητροπολιτικός πόλος της πρωτεύουσας θεωρείται ο πρώτος λευκός ελέφαντας της Ολυμπιακής ιστορίας.

Για περισσότερο από έναν αιώνα, το Παναθηναϊκό Στάδιο είναι αποκομμένο από τις συμπληρωματικές εγκαταστάσεις του. Από το ναό του Ολυμπίου Διός – προς τιμήν του οποίου διαξάγονταν οι Αγώνες, από το Μέγαρο των Ολυμπίων (το γνωστό Ζάππειο), το Ολυμπιακό κολυμβητήριο, το Φωκιανό γυμναστήριο, τις αθλητικές εγκαταστάσεις του Εθνικού Γυμναστικού Συλλόγου και τον Όμιλο Αντισφαίρισης Αθηνών. Κανένας δεν νοιάστηκε για να λειτουργεί ολοκληρωμένα στο κέντρο της πόλης, ως μέρος της καθημερινής ζωής των πολιτών, ένας ζωντανός χώρος άθλησης και προσέλκυσης επισκεπτών.

Η συμβολή του Ευαγγέλη Ζάππα

Από τα πρώτα χρόνια του νεοσύστατου κράτους, όλοι όσοι ήταν αντίθετοι με το όραμα και την υπόσχεση του Ρήγα Φεραίου στους σκλαβωμένους Έλληνες για την αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων μετά την απελευθέρωση της πατρίδας είδαν με καχυποψία το σχετικό σχέδιο νόμου που συνέταξε ο μαθητής του διαφωτιστή Αδαμάντιου Κοραή Παναγιώτης Σούτσος το 1834, μόλις η Αθήνα έγινε πρωτεύουσα. Μπορεί η 25η Μαρτίου να καθιερώθηκε, σύμφωνα με την πρώτη διάσταση του σχεδίου, ως εθνική εορτή, αλλά η μορφή του εορτασμού με την αναβίωση των Αγώνων παραπέμφθηκε στις καλένδες.

Στη συνέχεια, έκαναν ότι μπορούσαν για να παραχαράξουν την αληθινή βούληση του Ευαγγέλη Ζάππα, που διέθεσε την αμύθητη περιουσία του για την αναβίωση και τη μόνιμη τέλεση των Ολυμπιακών Αγώνων στην Αθήνα. Ακόμα και σήμερα, στο Παναθηναϊκό Στάδιο δεν υπάρχει καμία αναφορά στο όνομά του, παρότι με τις χρυσές λίρες του αγοράστηκαν τα βοσκοτόπια στα οποία ήταν κρυμμένο για αιώνες και αυτός χρηματοδότησε για πρώτη φορά την αναμαρμάρωσή του.

Η έκταση του πρώτου Ολυμπιακού Πάρκου της σύγχρονης εποχής ανήκει στην Επιτροπή Ολυμπίων Κληροδοτημάτων, το ίδρυμα που διαχειρίζεται την αμύθητη περιουσία που άφησε ο Εθνικός Ευεργέτης Ευαγγέλης Ζάππας, με σκοπό την αναβίωση και τη μόνιμη τέλεση των Ολυμπιακών Αγώνων στην Ελλάδα. Ακολουθώντας τις προσταγές που δίνονταν στο ιδεολογικό μανιφέστο της Ελληνικής Επανάστασης, την “Ελληνική Νομαρχία του Ανωνύμου Έλληνος”.

Μια δωρεά, χάρις στην οποία, η Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών προσέδωσε από το 1858 στους γυμνικούς αγώνες της αρχαιότητας τη μορφή με την οποία αντιλαμβάνεται η ανθρωπότητα σήμερα τον αθλητισμό. Υλοποιώντας το σχέδιο νόμου “Περί της καθιερώσεως Εθνικών Εορτών και Δημοσίων Αγώνων κατά το πρότυπο της αρχαιότητας” που συνέταξε το 1834 ο Παναγιώτης Σούτσος, μαθητής του διαφωτιστή Αδαμάντιου Κοραή, με την ανακήρυξη της Αθήνας ως πρωτεύουσας του Ελληνικού κράτους, για την αναβίωση των Αγώνων της αρχαιότητας και την καθιέρωση της 25ης Μαρτίου ως Εθνικής Εορτής.

Το όραμα του Ρήγα Βελεστινλή

Ο Ευαγγέλης Ζάππας μετουσίωσε το όραμα του Ρήγα Βελεστινλή, ο οποίος ανέδειξε στο εκδοτικό του έργο από το έτος 1797 την ιστορία και τα σύμβολα του Ολυμπισμού για να προβάλλει τη συνέχεια της ιστορικής ταυτότητας των Ελλήνων στο πέρασμα των αιώνων: «Τουτέστιν Έλληνες είστε απόγονοι εκείνων που ίδρυσαν τους Ολυμπιακούς Αγώνες». Τονίζοντας ότι, μετά την Επανάσταση, οι Έλληνες οφείλουν να τους προσδώσουν την αίγλη που είχαν στο παρελθόν, ώστε να “πανηγυρίζονται” από τους απογόνους των “προπατόρων” τους:

«Συμπλήρωμα του εθνικού προγράμματος του αθανάτου Ρήγα του Φεραίου… Αϊδιον όντως το κλέος του ανδρός όστις ηθέλησεν ίνα οι νέοι αγώνες, αντικαταστήσαντες τους παλαιούς, γείνωσιν αφορμή, ως το πάλαι… του πολλώ τούτων υψηλοτέρου σκοπού… ως το πάλαι υπήρχεν η εκεχειρία, ήτοι η κατάπαυσις των εχθροπραξιών μεταξύ των προσερχομένων, θεσπισθείσα υπό του μεγαλοφυούς Ιφίτου, του κανονίσαντος τους Ολυμπιακούς Αγώνας…. Αλλ’ η μεγαλουργός αυτή ιδέα της αναβιώσεως των Ολυμπιακών Αγώνων, αποκύημα της μεγάλης των ανδρών του 1821 γενεάς…», συνόψιζε ο κορυφαίος αρχιτέκτονας, Ακαδημαϊκός και πρώτος Διευθυντής του Πολυτεχνείου Αθηνών, Λύσανδρος Καυτανζόγλου, το όραμά του για το σχέδιο της πόλης.

Όπως ακριβώς διαγράφηκε από την ιστορία το γεγονός ότι, χάρις στην επιμονή του βασιλιά Γεωργίου Α΄, σε αυτό το Στάδιο αναβίωσαν πραγματικά οι Αγώνες το 1870. Για να μην εκληφθεί ως υποχρέωση της αρμόδιας Επιτροπής Ολυμπίων, που διαχειρίζεται την περιουσία του Εθνικού Ευεργέτη, η επανάληψή τους. Με τον ίδιο τρόπο, σβήστηκε η ονομασία των Ολυμπίων από το Μέγαρο που μετονομάσθηκε Ζάππειο για να μη θυμίζει σε τίποτα τον σκοπό της κληρονομιάς του.

Και να ξεχαστεί ότι η κατασκευή του κόστισε πέντε φορές περισσότερα χρήματα από το ποσό που είχε συμφωνηθεί. Μεταφέροντας και την τοποθεσία που προβλεπόταν στη διαθήκη, από την κορυφή του Σταδίου, στο σημείο που βρίσκεται σήμερα, για να αλλοιωθεί η αποστολή του και να μη λειτουργεί ως Μουσείο. Όπως ξεχάστηκε η άρνηση της αρμόδιας Επιτροπής Ολυμπίων να διοργανώσει τους Αγώνες του 1896, μετά την απόφαση της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής, η οποία συγκροτήθηκε αναγκαστικά για να καλύψει το κενό εφαρμογής της διαθήκης. Εξαναγκάζοντας τον βασιλιά Γεώργιο Α΄ να συγκροτήσει άλλη οργανωτική επιτροπή για τη διοργάνωση.

Με αποκορύφωμα, να πλαστογραφηθεί με αναγκαστικό νόμο ενός δικτατορικού καθεστώτος – που εξακολουθεί να ισχύει ακόμα και σήμερα – ο σκοπός λειτουργίας του ιδρύματος. Η υποχρέωση κατασκευής των προπυλαίων του Σταδίου, σύμφωνα με τη διαθήκη του Εθνικού Ευεργέτη Γεωργίου Αβέρωφ, ο οποίος χρηματοδότησε για δεύτερη φορά την κατασκευή του, ακόμα εκκρεμεί.

Ο Καποδίστριας για το ιερόν κράτος

Σύμφωνα με τον Ιωάννη Καποδίστρια, «η Ελλάδα θα έπρεπε να είναι ένα Κράτος Ιερόν. Μία χώρα αφιερωμένη αποκλειστικώς και μόνον εις τας Επιστήμας και την διαφώτισιν του ανθρώπινου γένους». Ακόμα και σήμερα, όμως, η Ελλάδα δεν μπορεί να διαχειριστεί τον άυλο πλούτο των αξιών του πολιτισμού της. Την ίδια στιγμή, οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής προασπίζονται παγκοσμίως τις αρχές της Δημοκρατίας, τα Γλυπτά του Παρθενώνα βρίσκονται στο Βρετανικό Μουσείο, η Νίκη της Σαμοθράκης και η Αφροδίτη της Μήλου αποτελούν τα δύο από τα τρία εκθέματα με τη μεγαλύτερη επισκεψιμότητα στο Λούβρο, η έδρα της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής βρίσκεται στη Λωζάννη,  ακόμα και η Αγιά Σοφιά μετατράπηκε πάλι σε μουσουλμανικό τέμενος.

Η Αθήνα δεν χρειαζόταν κανένα στέγαστρο για να συμβολίσει την Ολυμπιακή της ιστορία. Ενώ η υπόθεση των στεγάστρων Καλατράβα στο ΟΑΚΑ παίρνει τον δρόμο της Δικαιοσύνης, η ανάδειξη του Παναθηναϊκού Σταδίου και του πρώτου Ολυμπιακού Πάρκου της σύγχρονης εποχής στο κέντρο της Αθήνας ως Μνημείου Παγκόσμιας Πολιτισμικής Κληρονομιάς της UNESCO αποτελεί την ελάχιστη ένδειξη σεβασμού στα ιδανικά του πολιτισμού μας. Ένας ζωντανός χώρος άθλησης στο κέντρο της πόλης, μέρος της καθημερινής ζωής των πολιτών,  πόλος προσέλκυσης επισκεπτών από όλο τον κόσμο. Το Central Park της Αθήνας είναι ώρα να γίνει επιτέλους ένα σύμβολο με οικουμενική ακτινοβολία. Για την ιστορική αποκατάσταση του ρόλου της Ελλάδας, ως Μητρόπολη των αξιών του Ολυμπισμού.