Τί μου είπε ο Τσάτσος για την ίδρυση της ΕΡΕ

Τον Οκτώβριο του 1955, λίγες μόλις μέρες μετά τον θάνατο του Αλέξανδρου Παπάγου, το Στέμμα έδωσε εντολή σχηματισμού κυβέρνησης, όχι στον τότε αντιπρόεδρο του Υπουργικού Συμβουλίου Στέφανο Στεφανόπουλο, αλλά στον Κωνσταντίνο Καραμανλή, υπουργό Δημοσίων Έργων. Όπως θα μπορούσε κανείς να αναμένει, η βασιλική επιλογή προκάλεσε μεγάλη αναταραχή στον πολιτικό κόσμο. Ο Καραμανλής πάντως μπόρεσε να “σταθεί στα πόδια του”, με αποτέλεσμα λίγους μήνες αργότερα να εξαγγείλει τη δημιουργία νέου πολιτικού κόμματος, της ΕΡΕ (“Εθνική Ριζοσπαστική Ένωση”.

Οι ζυμώσεις που κατέληξαν στη σύμπηξη της ΕΡΕ περιγράφονται εναργώς από τον Κωνσταντίνο Τσάτσο σε αυτόγραφη/χειρόγραφη μαρτυρία του, την οποία προκάλεσε σχετικό ερωτηματολόγιο που του υποβλήθηκε, στις αρχές του 1982, από τον συγγραφέα αυτών των γραμμών. Οι περισσότερες από τις λεπτομέρειες που περιγράφει ο Κωνσταντίνος Τσάτσος ενδιαφέρουνε πια όσους μελετούν οιονεί αποκλειστικώς τη συγκεκριμένη περίοδο του πολιτικού μας βίου.

Αυτό που όμως ενδιαφέρει όλους τους Έλληνες είναι η τεκμηρίωση της άποψης ότι η “ιδέα” της προώθησης του Κωνσταντίνου Καραμανλή υποβλήθηκε στο βασιλικό ζεύγος από τον αμερικανικό παράγοντα. Εξυπακούεται ότι αυτό δεν πρέπει να εκπλήσσει. Είναι ουσιαστικώς αδύνατο να βρεθεί πολιτικώς ηγετική προσωπικότητα της σύγχρονης Ελλάδας που δεν προωθήθηκε από ξένο παράγοντα. Και όχι μόνο αυτό, αλλά ακόμη και η παραγνώριση του εν λόγω παράγοντα κατά κανόνα είχε συνέπειες δραματικές.

Η τραγική αποτυχία του Χαρίλαου Τρικούπη στις εκλογές του 1895 υπήρξε αποτέλεσμα κυρίως τής “απομάκρυνσής” του από τον βρετανικό παράγοντα που είχε δραστικώς διευκολύνει την άνοδό του στην εξουσία. Ο Τρικούπης, πράγματι, είχε πείσει τον Γεώργιο Α’ να στραφεί όχι προς τη Μεγάλη Βρετανία, μα προς την Αυστροουγγαρία. Έτσι, αντί για τον Τρικούπη τελικώς εκλέχτηκε ο Γουλιμής και ο πρώτος εκσυγχρονιστής της Πατρίδας μας πέθανε, το 1896, αυτοεξόριστος στις Κάννες της Γαλλίας.

Τί είπε ο Κωνσταντίνος Τσάτσος

Ακολουθούν οι ερωτήσεις του Δημήτρη Μιχαλόπουλου και οι απαντήσεις του Κωνσταντίνου Τσάτσου:

• Ερώτηση Α΄: Εκτός από τους Κωνσταντίνο Τσάτσο, Γρηγόριο Κασιμάτη και Ευάγγελο Αβέρωφ, ποια άλλα στελέχη των κομμάτων του Κέντρου προσεχώρησαν στην ΕΡΕ;

«Αρκετοί άλλοι προσεχώρησαν αμέσως στην συγκροτουμένη τότε ΕΡΕ. Αναφέρω δύο που έγιναν αμέσως Υπουργοί: ο Δημ.[Τάκος] Μακρής (δικηγόρος εκ Θεσσαλονίκης, γνωστός εκεί φιλελεύθερος) και ο πολιτευτής Δωδεκανήσου [Στέλιος] Κωτιάδης (που έγινε Υπουργός Εμπορικής Ναυτιλίας). Οι διαπραγματεύσεις για την προσχώρηση των τριών έγιναν στο σπίτι του κ. Γεωργίου Μαύρου (οδός Βουκουρεστίου), ο οποίος ήτο ο τελευταίος που επρόκειτο να προσχωρήση στην ΕΡΕ. Εβιάζετο μάλιστα ιδιαιτέρως. Αλλά την παραμονή της επισήμου εκδηλώσεώς μας υπανεχώρησε, είτε διότι επείσθη από το Συγκρότημα [Λαμπράκη] είτε διότι του εδόθη η υπόσχεσις, ότι αποχωρούντος του Σοφοκλή Βενιζέλου, αυτός θα αναλάβη την ηγεσία των Φιλελευθέρων.

»Σημειωτέον ότι τότε το εν λόγω [κόμμα] ήτο εν διαλύσει (έρις Παπανδρέου-Βενιζέλου) σε σημείο που ούτε συσκέψεις μπορούσαν να γίνουν. Ο Αβέρωφ και εγώ, αηδιασμένοι από καιρό, είχαμε διακόψει κάθε επαφή. Προσωπικώς εγώ έστειλα επιστολή στον Γεώργιο Παπανδρέου, τον τύποις Αρχηγό αλλά μη αναγνωριζόμενο από τον Σοφοκλή Βενιζέλο και τους άλλους, ανακοινώνοντάς του την αποχώρησή μου από το κόμμα. Κανένας από τους προσχωρήσαντας τότε στην ΕΡΕ δεν ήμαστε βουλευταί. Μας είχε σαρώσει ο Συναγερμός το 1952».

• Ερώτηση Β΄: Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του Κυρίου Προέδρου (Κωνσταντίνου Τσάτσου), τα στελέχη του Κέντρου που προσεχώρησαν στην ΕΡΕ τί θέσεις κατείχαν στους κομματικούς μηχανισμούς του τελευταίου; Ποιες ήταν οι πολιτικές τάσεις που –θα μπορούσε κανείς να πει– τα χαρακτήριζαν;

«Οι διαφορές στις πολιτικές τάσεις την εποχή εκείνη ήταν ανύπαρκτες. Όλοι ήσαν αντικομμουνιστές και φιλοδυτικοί. Και εκείνοι που προσεχώρησαν στους Φιλελευθέρους και εκείνοι που προσεχώρησαν στον Συναγερμό ταυτίζονταν ιδεολογικώς. Μπορεί να υπήρχαν μερικές ψυχολογικές nuances [=αποχρώσεις] και τίποτα άλλο. Και εκείνοι που έμειναν στους Φιλελευθέρους τα ίδια επρέσβευαν. Τα κόμματα ήταν ομοιογενείς ιδεολογικώς ομάδες που χωρίζονταν από τις προσωπικές φιλοπρωτίες τους».

Τα αίτια προσχώρησης στην ΕΡΕ

• Ερώτηση Γ΄: Τι ώθησε τους κεντρώους πολιτικούς να προσχωρήσουν στην ΕΡΕ; Το πρόσωπο του Κωνσταντίνου Καραμανλή ήταν μήπως ιδιαίτερα γνωστό σ’ αυτούς πριν από την ίδρυση της τελευταίας;

«Το κόμμα των Φιλελευθέρων με την οξύτατη έριδα Παπανδρέου-Βενιζέλου, έριδα που ώθησε τον Παπανδρέου, αποδοκιμαζόμενο από τον Βενιζέλο, να γίνη ασήμαντος συνεργαζόμενος του Παπάγου για να βγη βουλευτής, ήταν διαλελυμένο. Εξ άλλου ο Συναγερμός, μετά τον θάνατο του Παπάγου, κινδύνευε να διχασθή μεταξύ Στεφανόπουλου και Κανελλόπουλου, όταν η Κοινή Γνώμη δεν συμπαθούσε ούτε τον ένα ούτε τον άλλο. Ο Μαρκεζίνης τέλος ήταν από τους αποσυνάγωγους.

»Από την κυβέρνηση Παπάγου είχε από το 1952 αναδειχθή, σε ένα δευτερεύον Υπουργείο, ο Καραμανλής. Σε αυτόν προσέβλεπε η Κοινή Γνώμη και ο τότε επηρεάζων την Αυλή αμερικανικός παράγων. Ήταν εμφανής η υπεροχή του. Η εκλογή που έγινε τον Οκτώβριο του 1955 έγινε ανεμπόδιστα, διότι την περίμενε η Κοινή Γνώμη. Δεν έγινε ευρύτερη προσχώρηση φιλελευθέρων στελεχών, διότι: Α) οι θέσεις ήταν κατειλημμένες από ισχυρούς παλαιοτέρους παράγοντες του Συναγερμού. Β) Διότι ακόμη ήταν ζωντανή και δυνατή η παράδοση του Διχασμού του 1915-1922 – αυτό που προσπαθούσε ο Καραμανλής να ξερριζώση. Γ) Διότι το Συγκρότημα [Λαμπράκη] και πολλοί πολιτευτές των Φιλελευθέρων δεν ανέχονταν πρόσωπο που αποδείχθηκε ότι είχε την εύνοια της Αυλής».

• Ερώτηση Δ΄: Ποιες αντιδράσεις προκάλεσε στον ευρύτερο χώρο των παλαιών βενιζελογενών κομμάτων η δημιουργία νέου πολιτικού σχηματισμού από τον Κωνσταντίνο Καραμανλή; Γιατί (σύμφωνα πάντα με τη γνώμη του Κυρίου Προέδρου) δεν πραγματοποιήθηκαν προσχωρήσεις σε ευρύτερη κλίμακα;

«Οι αντιδράσεις ήταν σε όλον τον πολιτικό κόσμο έντονες (όχι μόνο στους βενιζελογενείς). Το αποδεικνύει αυτό ο συνασπισμός όλων, ακροδεξιών και ακροαριστερών, εναντίον του Καραμανλή στις εκλογές του 1956. Κατελάμβανε κατ’ ουσίαν ο Καραμανλής τον χώρο που ανήκει στους κατά παράδοσιν αρχηγούς».

• Εκτός από το γνωστό άρθρο του Κυρίου Προέδρου (“Η μόνη διέξοδος”, Η Καθημερινή, 11/2/1956, σελ. 1) υπάρχουν άλλα κείμενα σχετικά με την ίδρυση της ΕΡΕ; Θα ήταν δυνατό να υποδειχθούν άλλες πηγές που να αναφέρονται στο γεγονός αυτό;

«Υπάρχει η προκήρυξη για την ίδρυση του Κόμματος που γύρω από τα Χριστούγεννα του 1955 ετοιμάσθηκε και της οποίας ένα από τα προσχέδια είναι δικό μου».