“Πόσοι θάνατοι χρειάζονται για να απαγορεύσετε τη glyphosate;”

«Πόσοι θάνατοι χρειάζονται για να απαγορεύσετε τη glyphosate; H Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας τη χαρακτήρισε “πιθανά καρκινογόνα”, παραπάνω από 10.000 αγωγές έχουν κατατεθεί στις ΗΠΑ και η Bayer έχει πληρώσει εκατομμύρια ως αποζημίωση στα θύματα του Roundup. Ποιον κοροϊδεύετε κα. Κυριακίδη;» Τα λόγια ανήκουν στη Michele Rivasi, Γαλλίδα ευρωβουλευτή των Πράσινων στη συνεδρίαση της Επιτροπής για την Ασφάλεια των Τροφίμων στις 4 Οκτωβρίου, με θέμα την πρόταση της Κομισιόν να ανανεωθεί η άδεια χρήσης της glyphosate στην ΕΕ για 10 έτη.

Το επιχείρημα είναι ότι «εάν την απαγορεύσουμε, η παραγωγή φαγητού θα κοστίζει ακόμα περισσότερο». Η δε Κύπρια επίτροπος Στέλλα Κυριακίδη δήλωσε: «Δεν παραβιάστηκε η αρχή της πρόληψης. Έγινε εις βάθος ανάλυση κινδύνου από εισηγητές από τέσσερα κράτη-μέλη και την Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων και δεν ανιχνεύτηκε κρίσιμος κίνδυνος». Ακολούθησε υποβολή ένστασης των Σοσιαλδημοκρατών, Πρασίνων και Αριστερών, η οποία απορρίφθηκε (24 Οκτωβρίου) με ελάχιστη διαφορά (38 υπέρ, 40 κατά, 6 αποχές). Απογοητευμένη η Marie Toussaint (Γαλλία, Πράσινοι) είπε: «πρέπει να φύγουμε από τον πολιτισμό των τοξικών ουσιών. Θα συνεχίσουμε να μαχόμαστε».

Ο Γερμανός σοσιαλδημοκράτης P. Leise είπε κάτι αυτονόητο. Η glyphosate είναι δραστική ουσία που χρησιμοποιείται από τη δεκαετία του 1970 ως συστατικό ζιζανιοκτόνων. Το πιο ευρέως χρησιμοποιούμενο προϊόν είναι το Roundup, το οποίο, ξεραίνει την ανεπιθύμητη βλάστηση. Χρησιμοποιείται στις αγροκαλλιέργειες, την κηπουρική και σε αστικές περιοχές (για χλοοτάπητες, σιδηροδρομικές γραμμές, γήπεδα, πάρκα κλπ).

Προφανώς, χωρίς αυτό, οι καλλιέργειες καλαμποκιού, βαμβακιού, ζαχαρότευτλων, ζαχαροκάλαμων, μούρων, λαχανικών, δημητριακών, σόγιας, βοτάνων, μπαχαρικών, ξηρών καρπών, τροπικών φρούτων, πυρηνόκαρπων κ.α. θα γίνει δυσκολότερη και άρα ακριβότερη. Αυτή είναι η κορυφή του παγόβουνου, για το οποίο οι ειδικοί επί αγροτικών και περιβαλλοντικών ζητημάτων κρούουν τον κώδωνα κινδύνου εδώ και χρόνια.

Glyphosate και Monsanto

Το Roundup παρασκευάζεται από την αμερικανική πολυεθνική αγροχημική και βιοτεχνολογική Monsanto, η οποία τον Ιούνιο 2018 εξαγοράστηκε από τη γερμανική Bayer. Επειδή η glyphosate “σκοτώνει ότι αγγίζει, η Monsanto δημιούργησε σπόρους φυτών, γενετικά τροποποιημένους, με τρόπο που να ανθίστανται στη ζημία του Roundup. Οι αγρότες αγοράζουν τους σπόρους (σόγιας, μπαμπακιού, αραβόσιτου, ζαχαρότευτλων) και στη συνέχεια το Round-up (Forbes Advisor, Marie Gaines “Roundup Law suit Update November 2023”, The University of British Columbia “Monsanto and terminatorseeds”, Vanity Fair, April 2, 2008 “Monsato‘s Crueland Dangerous Monopilizationon American Farming”).

Οι ισχυρισμοί της Rivasi είναι επίσης αληθείς. Ο Διεθνής Οργανισμός Έρευνας για τον Καρκίνο (ανήκει στην Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας), χαρακτήρισε τη glyphosate ως «πιθανόν καρκινογόνα για τους ανθρώπους» και «γενοτοξική», δηλαδή ικανή να καταστρέψει τις γενετικές πληροφορίες των κυττάρων, οδηγώντας σε μεταλλάξεις και άρα σε καρκίνο (2015).

Αντίθετα, η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας, από κοινού με τον Οργανισμό του ΟΗΕ για τα Τρόφιμα και τη Γεωργία (Joint FAO/WHO Meeting on Pesticideresidues, 2016) εξέτασαν την τοξικότητα της glyphosate που ανιχνεύεται στα τρόφιμα. Δεν βρήκαν επαρκείς αποδείξεις ότι είναι γενοτοξική σε δόσεις μέχρι 2000 mg/kg του ανθρώπινου σώματος, όταν εισέρχεται από το στόμα, ενώ οι ενδείξεις ότι συνδέεται με την εμφάνιση λεμφώματος non-Hodgkin’s δεν επιβεβαιώθηκαν.

Πολλά ερωτηματικά εγείρονται, όμως, καθώς ο Αμερικανικός Οργανισμός για την Προστασία του Περιβάλλοντος επέμενε ότι η glyphosate δεν είναι πιθανή αιτία καρκίνου στους ανθρώπους. Εξετάζοντας, όμως, αγωγή εναντίον του, το Εφετείο ανακάλυψε ότι πολλές και σημαντικές μελέτες παραγνωρίστηκαν, οπότε διέταξε επανεξέταση του θέματος (Ιούνιος 2022). Καθόλου τυχαίο ότι –σύμφωνα με μελέτη του Πανεπιστημίου της Ουάσιγκτον– η έκθεση σε glyphosate αυξάνει τον κίνδυνο για non-Hodgkin’s λέμφωμα κατά 41% (Science Direct, vol 781, July-September 2019, pages 186-206).

Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων

Ακόμα ένα παράδοξο σ αυτή την ιστορία είναι ότι κι άλλες Ρυθμιστικές Αρχές ανά τον κόσμο επιτρέπουν τη χρήση (Αυστραλία, Καναδάς, Ευρώπη). Όμως η Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων δέχτηκε πυρά όταν ο γνωμοδότησε υπέρ της glyphοsate, το 2015 διότι η πλειοψηφία των κεφαλαίων της έκθεσης αξιολόγησής του ήταν αντιγραφή των πρωτότυπων αιτήσεων της βιομηχανίας.

Το θέμα διερευνήθηκε από το Ευρωκοινοβούλιο, που κατέληξε το 2019 ότι το 50% των κεφαλαίων για τους κινδύνους κατά της υγείας και το 96% για την γενοτοξικότητα είναι αντιγραφή του φακέλου της βιομηχανίας. Καθώς φαίνεται, η Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων δεν διενήργησε πλήρη κι αυτοτελή αξιολόγηση. Όμως, αυτή η αποκάλυψη δεν ήταν αρκετή για να τροποποιήσει την εισήγησή του. Επιπλέον, χρειάστηκαν δύο αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου (2016 και 2019) για να δώσει στη δημοσιότητα τις σχετικές μελέτες της βιομηχανίας.

Όσο για τις αγωγές αποζημίωσης κατά της Monsanto, η πρώτη ασκήθηκε από τον Dewayne “Lee” Johnson (2018), που απέδειξε ότι νόσησε, σε ηλικία 42 ετών από non-Hodgkin’s λέμφωμα, εξαιτίας του Roundup. Το Δικαστήριο του Σαν Φραγκίσκο, με μία απόφαση-σταθμό, επιδίκασε αποζημίωση 289 εκατομμύρια δολάρια (Guardian, Αύγουστος 2018), που δευτεροβάθμια μειώθηκαν σε 21 εκατ. (Reuters, Αύγουστος 2021). Μέχρι σήμερα, οι αγωγές κατά της Monsanto υπολογίζονται σε 100.000.

Αποζημιώσεις 11 δισ.

Η Bayer έχει ήδη καταβάλει περίπου 11 δισ δολάρια σε αποζημιώσεις, επιτυγχάνοντας διακανονισμούς, ενώ εκκρεμεί η εκδίκαση 30.000 αγωγών. Παρόμοια δικαστική διαμάχη ξεκίνησε τον Σεπτέμβριο στην Αυστραλία από ομάδα 800 ατόμων, υπό τον Kelvin Mc Niccle, ο οποίος παρουσίασε non-Hodgkin’s λέμφωμα μετά από 20 χρόνια γεωργικές εργασίες και έκθεση στη glyphosate (amp.theguardian.com 30 Sept. 2023). Στην Ευρώπη και συγκεκριμένα στη Γαλλία, υποβλήθηκε μία αγωγή για  το Roundup και μία για το Lasso, επίσης ζιζανιοκτόνο. Όχι μόνο τα θύματα κέρδισαν, αλλά έκτοτε η Γαλλία απαγόρευσε τη χρήση του Roundup για οικιακή χρήση.

Από την άλλη πλευρά, όπως είπε η Επίτροπος Κυριακίδη, η διαδικασία που ακολουθήθηκε από την κατάθεση της αίτησης από την ομάδα των εταιριών, έως την ψηφοφορία από τα κράτη-μέλη, είναι σύμφωνη με τον Κανονισμό (Ε.Κ.) 1107/2009. Τόσο η Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων, όσο και ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Χημικών Προϊόντων διενήργησαν δημόσια διαβούλευση και κατέθεσαν εκθέσεις αξιολόγησης. Τέσσερα κράτη- μέλη, αντί ενός, όπως είθισται στις κοινές περιπτώσεις, ορίστηκαν εισηγητές (Γαλλία, Ουγγαρία, Ολλανδία και Σουηδία). Η τελική απόφαση ανήκει στη Μόνιμη Επιτροπή Φυτών, Ζώων, Τροφίμων και Ζωοτροφών, όπου μετέχουν οι εκπρόσωποι των κρατών-μελών.

Τέλος, η Toussaint υποσχέθηκε ότι θα συνεχίσει τη μάχη, όμως νέα ένσταση προϋποθέτει σύμφωνη γνώμη της πλειοψηφίας των προέδρων των Πολιτικών Ομάδων, που είναι αμφίβολο να δοθεί. Άλλωστε, το Ψήφισμα του Ευρωκοινοβουλίου δεν είναι δεσμευτικό, αφού αυτό δεν μετέχει στη διαδικασία της “επιτροπολογίας”. Συνεπώς, το Ευρωκοινοβούλιο έχασε την ευκαιρία να επηρεάσει την εισήγηση της Κομισιόν, αντίθετα από ό,τι έγινε το 2017.

Τότε, η Κομισιόν, υπό τον Jean Paul Junker, αναγκάστηκε –βάσει του Κανονισμού 1107/2009– να συνεκτιμήσει σαν «εξωτερικά περιστατικά» το αντίθετο στη glyphosate Ψήφισμα του Ευρωκοινοβουλίου, όπως και την Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία Πολιτών “Ban Glyphosate”, που συγκέντρωσε πάνω από 1.000.000 υπογραφές. Υπό αυτή την πίεση, η Κομισιόν τότε πρότεινε μεν ανανέωση της άδειας, αλλά για πέντε μόνο έτη.

Ποιος αποφασίζει

Η απόφαση είναι πολιτική. Όπως έγινε και το 2017, τα κράτη-μέλη ψήφισαν (13 Οκτωβρίου), αλλά δεν σχηματίστηκε πλειοψηφία. Η υπόθεση παραπέμφθηκε στην Επιτροπή Προσφυγών, η οποία θα συνεδριάσει στις 15 Νοεμβρίου. Με βεβαιότητα θα κάνει δεκτή την πρόταση της Κομισιόν. Ενόσω τα παραπάνω συμβαίνουν σε ευρωπαϊκό επίπεδο, η glyphosate είναι δυνατόν να απαγορευτεί σε εθνικό εξ ολοκλήρου ή για κάποια χρήση.

Ήδη, Γαλλία, Ολλανδία και Βέλγιο απαγόρευσαν την οικιακή χρήση. Η Μάλτα απαγόρευσε τη χρήση σε δημόσιους χώρους. Ομοίως, Γερμανία και Λουξεμβούργο εξήγγειλαν σταδιακή κατάργηση έως το τέλος του 2023. Η Ιταλία απαγόρευσε τη χρήση πριν τη συγκομιδή και τη χρήση σε δημόσιους χώρους και μέρη όπου συχνάζουν παιδιά και ηλικιωμένοι. Παρόμοια μέτρα έλαβε η Δανία. Η Ελλάδα ήταν από τις χώρες που το 2017 ψήφισαν κατά της ανανέωσης, αλλά το 2018 έδωσε άδεια κυκλοφορίας έως το 2023.

Η Bayer ανακοίνωσε ότι θα αντικαταστήσει τα προϊόντα με glyphosate, που κυκλοφορούν στις ΗΠΑ με εναλλακτικά. Στις Βρυξέλλες, η Κομισιόν δημοσίευσε (Ιούνιος 2022) πρόταση Κανονισμού για την αναθεώρηση της Οδηγίας 2009/128/ΕΚ για «τη βιώσιμη χρήση των φυτοπροστατευτικών προϊόντων». Με αυτή προτείνει τη μείωση κατά 50% της χρήσης και του κινδύνου από χημικά φυτοπροστατευτικά προϊόντα, περιλαμβανομένης της glyphosate μέχρι το 2030. Η συζήτηση της πρότασης στο Συμβούλιο και το Ευρωκοινοβούλιο είναι σε εξέλιξη. Συνεπώς υπάρχει ελπίδα…