Όταν το ΚΚΕ προέτρεπε το ΑΚΕΛ να συμμετάσχει στην ΕΟΚΑ

Το Κυπριακό και η Αριστερά είναι ένα μεγάλο κεφάλαιο στην πορεία του εθνικού θέματος και ένα ζήτημα, το οποίο δεν τέθηκε πολλές φορές στη δημόσια σφαίρα. Ακόμη περισσότερο δεν έχουν γραφτεί πολλά βιβλία για το θέμα. Είναι προφανές πως η Αριστερά, δεν λειτουργεί ενιαία σε ό,τι αφορά την αντιμετώπιση των εθνικών θεμάτων. Από την πατριωτική Αριστερά μέχρι και την εθνομηδενιστική, υπάρχει μια τεράστια διαφορά. Χάσμα αγεφύρωτο… Κι όλα ξεκινούν από μια λανθασμένη αντίληψη του διεθνισμού από μια μερίδα της. «Ίσως μια φωτογραφία του Άρη Βελουχιώτη καβάλα στο άλογο να κρατά την ελληνική σημαία αξίζει όσο χίλιες λέξεις, για να γίνει αντιληπτό πως πατριωτισμός και διεθνισμός δεν είναι έννοιες αντίθετες, αλλά απόλυτα συνδεδεμένες και χωρίς τη μία δεν μπορεί να υπάρξει και η άλλη», έγραψε στην “Αυγή” ο Χρίστος Δημήτρης, το 2015. Κι όπως έγραψε και ο Λουκάς Αξελός, ο Ιρλανδός, ο Ιρακινός, ο Παλαιστίνιος, ο Ελληνοκύπριος είναι “εθνικιστές” και δεν είναι οι κατακτητές, Τούρκοι, Ισραηλινοί, Βρετανοί, Αμερικανοί; Ο Κυριάκος Ιακωβίδης, έχει κυκλοφορήσει πρόσφατα, ένα εξαιρετικό βιβλίο, αποτέλεσμα ενδελεχούς έρευνας με τίτλο “Τρεις Αριστερές ( ΕΔΑ, ΚΚΕ, ΑΚΕΛ) και το κυπριακό ζήτημα”, των εκδόσεων Επίκεντρο.

Αναφέρεται στην περίοδο πριν την ανεξαρτησία, του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα. Για τον λέκτορα της Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Νεάπολης, Κυριάκο Ιακωβίδη, ένα άνθρωπο της νέας γενιάς, χωρίς βιώματα στην περίοδο που ερεύνησε, το στοίχημα ήταν μεγάλο. Κι αυτό που μπορεί να υποστηρίξει ο αναγνώστης, είναι πως περιέγραψε μια πορεία παραδοξότητας. Γιατί αυτό που αναδεικνύει η έρευνα είναι πως ανατρέπονται εδραιωμένες εντυπώσεις, που μέχρι σήμερα δεν μπορούσαν να αμφισβητηθούν.

Τα τρία αυτά κόμματα, η πολιτική τους, πρέπει να αντιμετωπιστεί μέσα στις χρονικές συνθήκες που διαμορφώθηκαν. Συνθήκες και δεδομένα διαφορετικά, σε μικρό ή μεγάλο βαθμό, για τα κόμματα. Ήταν στην παρανομία και υπό δίωξη. Την ίδια ώρα, πρέπει να αναφερθεί, τα κόμματα αυτά ήταν εν πολλοίς κάτω από την επιρροή της Σοβιετικής Ένωσης. Οι δυο κόσμοι, ο καπιταλισμός και ο λεγόμενος υπαρκτός σοσιαλισμός καθόριζε τις διαφορετικές προσεγγίσεις. Από αυτή την οπτική γωνία μπορεί κανείς να ερμηνεύσει τα γεγονότα.

Η πρώτη προσφυγή

Όπως σημειώνει ο Κυριάκος Ιακωβίδης, η κατάθεση της πρώτης προσφυγής για το Κυπριακό ζήτημα από την κυβέρνηση Παπάγου στις 20 Αυγούστου 1954, ήταν ένα γεγονός το οποίο θεωρήθηκε μεγάλη επιτυχία από τους Έλληνες, σε Κύπρο και Ελλάδα. Η ΕΔΑ, αν και ένθερμος υποστηρικτής της διεθνοποίησης του Κυπριακού μέσω του ΟΗΕ, υποβάθμισε τη σημασία της κατάθεσης προσφυγής και προειδοποίησε για την αρνητική κατάληξη της. Φάνηκε να προσπαθούσε να μειώσει το θετικό αντίκτυπο που είχε ανάμεσα στην κοινή γνώμη η ενέργεια της ελληνικής κυβέρνησης να αναλάβει το έργο της διεθνοποίησης του Κυπριακού.

Όταν το Δεκέμβριο του ίδιου χρόνου η προσφυγή για αυτοδιάθεση είχε, εν πολλοίς καταψηφιστεί και το όλο εγχείρημα είχε αποτύχει, η ΕΔΑ δεν έκρυψε τον ενθουσιασμό της. Ενίσχυε τον αντιδυτικό λόγο του κόμματος και συνέβαλε ταυτόχρονα στην προσπάθεια για έξοδο της ΕΔΑ από την πολιτική απομόνωση στην οποία είχε βρεθεί από την ίδρυση της. Συνεπώς, προκύπτει ότι εργαλειοποιούσε το Κυπριακό και το περιλάμβανε στους κομματικούς σχεδιασμούς.

Τις ελάχιστες δε φορές που προέκυπτε θετική εξέλιξη για τη υπόθεση της αυτοδιάθεσης από τους κόλπους της Δύσης, η ΕΔΑ έδειχνε να δυσανασχετεί. Όπως για παράδειγμα η υπόσχεση της αντιπροέδρου των Εργατικών, Barbara Castle, στο συνέδριο των Εργατικών στο Brighton, τον Οκτώβριο του ΄57, για παραχώρηση αυτοδιάθεσης στην Κύπρο όταν το Εργατικό Κόμμα θα κέρδιζε την εξουσία. Σε αντίθεση με το γενικότερο κλίμα ενθουσιασμού, το οποίο επικράτησε την επομένη της υπόσχεσης, η ΕΔΑ προσπάθησε να υποβαθμίσει το γεγονός θεωρώντας ότι η πρωτοβουλία της Castle δεν είχε κανένα ουσιαστικό αντίκρισμα, καθότι Εργατικοί και Συντηρητικοί δεν είχαν ουσιαστικές διαφορές στην πολιτική τους για το Κυπριακό. Δεν είχε άδικο επί της ουσίας η ΕΔΑ, πλην όμως, το κόμμα της Αριστεράς δεν επιδείκνυε ανάλογο πραγματισμό όταν προέβαλλε την ένταξη της Ελλάδας στο λεγόμενο ουδέτερο κόσμο ως καταλύτη ευόδωσης των προσπαθειών για αυτοδιάθεση.

Η ΕΔΑ και η εξορία Μακαρίου

Στις 9 Μαρτίου 1956 ο Μακάριος εξορίζεται. Στο άκουσμα της είδησης ξεσπά κύμα διαδηλώσεων στην Ελλάδα και για κάποιες μέρες η χώρα μοιάζει να είναι όμηρος των διαδηλωτών. Η ΕΔΑ αν και διαμαρτύρεται σε τυπικό τόνο για την «απαγωγή» του Μακάριου, στην πραγματικότητα το γεγονός της εξορίας είναι μια πολύ ευνοϊκή εξέλιξη για αυτήν. Σύμφωνα με τον Κυριάκο Ιακωβίδη, η ΕΔΑ κατ’ αρχάς εκμεταλλευόμενη τα επεισόδια ενισχύει ακόμη περισσότερο τον αντιδυτικό της λόγο και θέτει ακόμη πιο επιτακτικά θέμα αλλαγής εξωτερικής πολιτικής, την ίδια ώρα βλέπει με ικανοποίηση την εδραίωση της αμφισβήτησης γύρω από την κυβέρνηση Καραμανλή. Το σπουδαιότερο όμως “δώρο” για την ΕΔΑ δεν ήταν τα όσα επακολούθησαν της εξορίας, αλλά η προοπτική της απουσίας του Μακάριου από το πολιτικό προσκήνιο.

Ο συγγραφέας θέτει μια σειρά από ερωτήματα: Δεν είναι παράδοξο η ΕΔΑ να αυτοπροβαλλόταν ως η πρωτοπόρος του αγώνα του κυπριακού λαού για αυτοδιάθεση και την ίδια ώρα να αισθανόταν μια ανομολόγητη “ευγνωμοσύνη” προς τους Βρετανούς για την “εξορία” του εκπροσώπου των Ελλήνων της Κύπρου; Δεν είναι παράδοξο την ώρα που σύσσωμος ο ελληνικός λαός στο νησί ζητούσε επιστροφή του Μακάριου από την εξορία, η ΕΔΑ να απευχόταν άδηλα – δεν κοινολόγησε ποτέ την επιθυμία της – ικανοποίηση του συγκεκριμένου αιτήματος;

Η εναντίωση της ΕΔΑ στην ανακοίνωση εκεχειρίας από τον Γρίβα τον Αύγουστο του 1956 σήμαινε ίσως την πιο παράδοξη πτυχή της υπεράσπισης της κυπριακής υπόθεσης από το κόμμα της ελλαδικής Αριστεράς. Κι αυτό γιατί η ΕΔΑ στο πλαίσιο καταγγελίας της πρότασης εκεχειρίας, δεν δίστασε να αφήσει αιχμές ενάντια στην ΕΟΚΑ, για πρώτη φορά μετά τη μεταστροφή της υπέρ της ένοπλης οργάνωσης και επιπλέον να έρθει ταυτόχρονα σε αντίθεση με την Εθναρχία, τον ελληνικό λαό στο νησί, ακόμη και το ΑΚΕΛ, οι οποίοι επιδοκίμασαν την ανακωχή. Με λίγα λόγια, αναφέρει ο συγγραφέας, η ΕΔΑ στη συγκεκριμένη περίπτωση υπερασπίστηκε τον αγώνα του κυπριακού λαού (έτσι αιτιολόγησε την ανάγκη εναντίωσης στην πρόταση εκεχειρίας) με το να αψηφήσει τη βούληση του, όπως και τη βούληση των εκπροσώπων του.

Η πρόταση Πορφυρογένη του ΚΚΕ

Το ΚΚΕ είχε πολλές φορές διαφορετικές προσεγγίσεις. Ήταν πιο προχωρημένο και πιο απόλυτο στις θέσεις του. Μια σημαντική πληροφορία, που περιέχεται στο βιβλίο ήταν πως το ΚΚΕ είχε υποδείξει στο ΑΚΕΛ να συμμετάσχει στον ένοπλο απελευθερωτικό αγώνα. Θέση, που δεν αποδέχθηκε το ΑΚΕΛ, σε σημείο που τα δυο κόμματα να φθάσουν σχεδόν σε ρήξη. Το ΚΚΕ αναγνώριζε την αντι-κουμμουνιστική μορφή της ΕΟΚΑ, θεωρούσε ωστόσο, ότι λόγω της δημοφιλίας της Οργάνωσης, θα έπρεπε να ενταχθεί στον αγώνα.

Η πρόταση του ηγετικού στελέχους του ΚΚΕ, Μιλτιάδη Πορφυρογένη, θεωρήθηκε ρηξικέλευθη, καθώς πρότεινε την συμμετοχή του ΑΚΕΛ στην ΕΟΚΑ με στόχο να την ελέγξει. Η πρόταση απορρίφθηκε, αλλά στη συνέχεια και μετά που “φαγώθηκαν” οι Ζαχαριδιακοί, περιλαμβανόμενου και του Πορφυρογένη, η νέα ηγεσία του ΚΚΕ την υιοθέτησε. Το ΑΚΕΛ δεν μπορούσε να αποδεχθεί τέτοια πρόταση, αλλά ούτε και ο Γρίβας θα δεχόταν μαζική προσχώρηση ακελικών στον αγώνα. Συμμετοχή, πάντως, Αριστερών στην ΕΟΚΑ υπήρχε, με την μορφή Οργάνωση Αριστερών Πατριωτών (Λυσσαρίδης, Κακογιάννης, Σαββίδης κλπ).

Η συμμαχία με τον Μακάριο

Το τελευταίο κεφάλαιο φιλοδοξεί να ανοίξει την επιστημονική συζήτηση ως προς τη στάση του ΑΚΕΛ κατά την περίοδο ΄55-΄59, φέρνοντας νέα στοιχεία, ως προς την πολιτική συμπεριφορά του ΑΚΕΛ τη συγκεκριμένη περίοδο. Το ΑΚΕΛ αισθανόμενο το φόβο της πολιτικής, αλλά και φυσικής εξόντωσης από την ΕΟΚΑ, την Δεξιά και τους Βρετανούς, οδηγείται σε μια σειρά από υποχωρήσεις. Ηγετικά στελέχη του ΑΚΕΛ φθάνουν στο σημείο να συζητούν ακόμη και αποδοχή των συνταγματικών προτάσεων Radcliffe και να αποδέχονται ακόμη και ανάμειξη του ΝΑΤΟ στις συζητήσεις για το Κυπριακό, εάν αυτό επρόκειτο να επιταχύνει τις διαδικασίες για λύση.

Όπως σημειώνει ο συγγραφέας, το ΑΚΕΛ ήταν διατεθειμένο να διανύσει μεγάλη απόσταση στο δρόμο των υποχωρήσεων φθάνει να απαλλασσόταν από την παρουσία της ΕΟΚΑ και να επανερχόταν το κόμμα σε καθεστώς νομιμοποίησης (μετά την απαγόρευση του κόμματος τον Δεκέμβριο του 1955). Το ΑΚΕΛ παρουσιάζεται να επιδιώκει την εξασφάλιση της επιβίωσης του κόμματος και ενόψει τούτου εισήλθε στη λογική υποχωρήσεων.

Το ΑΚΕΛ, σύμφωνα με τον Κυριάκο Ιακωβίδη, είχε επαναϊεραρχήσει τις προτεραιότητες του την περίοδο μετά την απαγόρευση του και αυτές οι προτεραιότητες ήταν πλέον διαφορετικές από αυτές της ΕΔΑ και του ΚΚΕ. Το αποτέλεσμα ήταν να διαμορφωθούν κραυγαλέες αντιθέσεις στις θέσεις της κυπριακής και ελλαδικής Αριστεράς στο Κυπριακό: Ενδεικτικά, η ΕΔΑ ήταν ενάντια στην παύση του ένοπλου αγώνα, καθότι η δράση του Γρίβα και των ανταρτών του διατηρούσε το Κυπριακό ως ένα ανοικτό ζήτημα, δίνοντας την ευκαιρία στο κόμμα να επωφεληθεί ακόμη περισσότερο από τις εξελίξεις στο Κυπριακό. Αντίθετα, για το ΑΚΕΛ η συνέχιση του αγώνα της ΕΟΚΑ ήταν ένα διαρκές βάρος, αφού σήμαινε συνέχιση του μαρτυρίου της επιβίωσης, υπό το φόβο εξόντωσης από την ΕΟΚΑ.

Υπό το φως των πιο πάνω παρατηρήσεων γίνεται κατανοητό ότι δεν είχε κανένα νόημα για το ΑΚΕΛ να επιμείνει στο θέμα της μη παραχώρησης βάσεων ως προϋπόθεση λύσης, όπως επέμενε η ΕΔΑ, και γενικότερα δεν είχε κανένα νόημα το κόμμα της κυπριακής Αριστεράς να επιμείνει σε οποιαδήποτε θέση η οποία θα έθετε προσκόμματα στη διαδικασία λύσης. Είναι αυτή η αναγκαιότητα για λύση στο Κυπριακό η οποία ευθύνεται για τη ριζική “μεταμόρφωση” του πολιτικού χαρακτήρα του ΑΚΕΛ.

Το κόμμα της κυπριακής Αριστεράς τις παραμονές της υπογραφής των Συμφωνιών Ζυρίχης Λονδίνου δεν έχει, σχεδόν, καμιά σχέση με το μαχητικά αντιιμπεριαλιστικό και φανατικά ενωτικό ΑΚΕΛ των αρχών της δεκαετίας του ΄50. Όπως σημειώνει ο Κ. Ιακωβίδης, το ΑΚΕΛ των αρχών του ΄59 είχε ήδη συμμαχήσει με τον παλιό εχθρό του (Μακάριο), ηγετικά στελέχη του είχαν εξετάσει ακόμη και αποδοχή αποικιοκρατικών σχεδίων και όσο για την αντιιμπεριαλιστική ρητορική, μάλλον ο Γρίβας είχε δίκαιο όταν επαιρόταν ότι ήταν πολύ περισσότερο αντιιμπεριαλιστής από ό,τι το ΑΚΕΛ.