Πώς κέρδισε η Βρετανία τον πόλεμο στα Φώκλαντ

Τα νησιά Φώκλαντ ζήτησε ο νέος πρόεδρος της Αργεντινής, Χαβιέρ Μιλέι, λίγο μετά την θριαμβευτική εκλογή του, προχωρώντας μάλιστα σε σύγκριση με το Χονγκ Κονγκ, που οι Βρετανοί παρέδωσαν στην Κίνα. Η απάντηση ήρθε από τον Βρετανό υπουργό Άμυνας που δήλωσε πως «οι Νήσοι Φώκλαντ είναι βρετανικές. Αυτό είναι μη διαπραγματεύσιμο και αναντίρρητο. Το 99,8% των νησιωτών ψήφισαν να παραμείνουν Βρετανοί και θα υπερασπιζόμαστε πάντα το δικαίωμά τους στην αυτοδιάθεση και την κυριαρχία του Ηνωμένου Βασιλείου, με το (πολεμικό πλοίο) HMS Forth πλέον πίσω για να προστατεύει τα νησιά».

Οι δηλώσεις του νέου προέδρου της Αργεντινής υπενθύμισαν την πολύχρονη διαμάχη με την Μεγάλη Βρετανία για τα νησιά Φώκλαντ. Η διαμάχη σχετικά με τα κυριαρχικά δικαιώματα επί των νησιών (απέχουν 300 και 8.000 μίλια αντίστοιχα), έχει τις ρίζες της βαθιά στον χρόνο και πάει πάνω από 200 χρόνια πίσω. Θα εστιάσουμε στον σύντομο πόλεμο Μεγάλης Βρετανίας-Αργεντινής πριν μερικές δεκαετίες.

Τις δεκαετίες του ’70 και του ’80, η Αργεντινή μαστιζόταν από συνεχείς πολιτικές αναταραχές και αποτυχημένες επαναστάσεις. Η μια δικτατορία διαδεχόταν την άλλη και το επίπεδο ζωής δεν έλεγε να βελτιωθεί. Το 1981 η δικτατορία του στρατηγού Γκαλτιέρι έφερε για λίγο σταθερότητα και θέσεις εργασίας, μέσω δημόσιων έργων. Όμως το συχνό πάγωμα των μισθών, η ανεργία και η απορρύθμιση της οικονομίας, έφεραν τον πληθωρισμό και τη κατάρρευση του πέσο. Οι αντιδράσεις και η δυσαρέσκεια των πολιτών φούντωναν. Ο πρόεδρος της χώρας θεώρησε πως με μια θεαματική κίνηση θα τόνωνε το ηθικό του κόσμου και θα απάλυνε τις αντιδράσεις του.

Υιοθέτησε μία πρόταση του αρχηγού του Ναυτικού για να καταλάβει τα νησιά Φώκλαντ, βασιζόμενος σε μια λάθος εκτίμηση πως η αντίδραση της Βρετανίας (που είχε τότε οικονομικά και πολιτικά προβλήματα) θα ήταν χαλαρή. Έτσι στις 19 Μαρτίου του 1982, η Αργεντινή έστειλε μια ομάδα εργατών, χωρίς βρετανική άδεια, να πάει για δουλειά στη Νότια Γεωργία. Μαζί της όμως έστειλε και ένα λόχο πεζοναυτών με πολιτικά. Αυτοί ύψωσαν την σημαία της Αργεντινής και ενεργούσαν για την κατάληψη της εξουσίας στην νήσο Φώκλαντ

Η απάντηση του Λονδίνου

Πράγματι, η αρχική αντίδραση των Βρετανών δεν ήταν δυναμική, αφού έστειλαν ένα ερευνητικό παγοθραυστικό και ένα περιπολικό σκάφος (HMS Endurance) να πάει εκεί. Όταν το πλοίο έφτασε, στις 25 Μαρτίου, συνάντησε το βοηθητικό πλοίο Bahía Paraíso, που λίγο πριν είχε αποβιβάσει τους 40 εργάτες (με τους πεζοναύτες). Αποβίβασε λοιπόν ένα βρετανικό άγημα για την αποκατάσταση της τάξης και μετά επέστρεψε στα νησιά Φώκλαντς.

Η χαλαρή αυτή αντίδραση και η απουσία ισχυρών βρετανικών δυνάμεων οδήγησε τους Αργεντινούς να στείλουν στο Port Stanley, στις 2 Απριλίου του 1982, 500 στρατιώτες και να το καταλάβουν. Οι βρετανικές δυνάμεις, που είχαν περί τους 100 στρατιώτες στα νησιά, δεν μπόρεσαν να αποτρέψουν τίποτε. Αυτή όμως η ενέργεια ήταν που ξεχείλισε το ποτήρι και που κατάληξε σε ένοπλη σύρραξη.

Μετά από τον αρχικό αυτό αιφνιδιασμό, η Βρετανία (με πληγωμένο το γόητρο της) για να μην υποστεί μια εθνική ταπείνωση, αποφάσισε την ανακατάληψη των νησιών. Αρχικά απαίτησαν την άμεση αποχώρηση των Αργεντινών και την επιστροφή των νησιών, ενώ ταυτόχρονα διαμαρτυρήθηκαν στον ΟΗΕ και κινήθηκαν διπλωματικά. Επειδή όμως η κυβέρνηση Θάτσερ θεώρησε πως το πρόβλημα δεν θα λυνόταν έτσι, αποφάσισε τον σχηματισμό μιας αεροναυτικής δύναμης (Task Force 317) και την αποστολή της.

Η δύναμη απέπλευσε στις 5 Απριλίου και αποτελείτο από 28.000 άτομα και περίπου 110 πλοία μεταξύ των οποίων τα αεροπλανοφόρα Hermes και Invincible, τα πλοία αμφιβίων επιχειρήσεων Fearless και Intrepid, αρκετά πλοία υποστηρίξεως και εμπορικά, τα υποβρύχια Spartan, Conqueror, Splendid και Superb και αρκετά πλοία προστασίας (8 αντιτορπιλικά και 15 φρεγάτες).

“Ζώνη Ναυτικού Αποκλεισμού” στα Φώκλαντ

Στις 7 Απριλίου η Βρετανία ανακοίνωσε την εγκατάσταση μιας “Ζώνης Ναυτικού Αποκλεισμού” (Maritime Exclusion Zone – MEZ), σε ακτίνα 200 μιλίων γύρω από τα Φώκλαντς. Διακήρυξε, από την 12 Απριλίου του 1982, πως αν στην ζώνη αυτή «εισερχόταν οποιοδήποτε πολεμικό ή βοηθητικό πλοίο της Αργεντινής, αυτό θα προσβαλλόταν». Αξιοσημείωτο εδώ είναι, πως τον χρόνο αυτό και στην περιοχή αυτή δεν υπήρχε καμιά αξιόλογη βρετανική μονάδα, αφού η δύναμη μόλις είχε σχηματιστεί και αποπλεύσει.

Αποκλεισμός είναι η προσπάθεια αποκοπής των εφοδίων και πρόσβασης σε μια συγκεκριμένη περιοχή, μια χώρα ή ένα λιμάνι, με τη βία, ή με την απειλή χρήσης βίας. Αποκλεισμός μπορεί να επιβληθεί από ξηρά, θάλασσα (ναυτικός) ή από αέρος (αεροπορικός- No Fly Zοne). Δεν πρέπει να συγχέεται με το εμπάργκο ή με τυχόν κυρώσεις, που αφορούν το εμπόριο. Διαφέρει δε από την πολιορκία, αφού απευθύνεται σε μια ολόκληρη χώρα ή περιοχή, αντί μιας πόλης (ή κάστρου παλιά).

Μπορεί να είναι “στενός”, “μακρινός”, ή “χαλαρός” αποκλεισμός. Στον “στενό” αποκλεισμό τα μέσα που τον εξασφαλίζουν ευρίσκονται δίπλα ή μέσα στην περιοχή εντός του οπτικού πεδίου, ώστε να εξασφαλιστεί η καλή επιτήρηση (αλλά και για να γίνει αντιληπτός από όλους). Μειονέκτημα αποτελεί ότι απαιτούνται, ανάλογα με την έκταση, αρκετές μονάδες που θα είναι συνέχεια εκεί και θα δίνουν στον αντίπαλο έναν εύκολο στόχο.

Στον “μακρινό” τα μέσα που τον επιβάλουν βρίσκονται σε μεγάλη απόσταση από την αποκλεισμένη περιοχή, την οποία παρακολουθούν και προσπαθούν να εμποδίσουν την είσοδο. Αυτό μπορεί να απαιτήσει περισσότερες μονάδες, αλλά αυτές θα έχουν ευκολία ανεφοδιασμού και ελευθερία κινήσεων. Αυτό σημαίνει ότι διατρέχουν πολύ μικρότερο κίνδυνο από μία ενδεχόμενη εχθρική επίθεση.

Στον “χαλαρό” αποκλεισμό τα μέσα που τον επιβάλουν ευρίσκονται αρκετά μακριά (πέραν του οπτικού ορίζοντα), αλλά έχουν την ετοιμότητα να επέμβουν, όποτε απαιτηθεί. Σκοπός του είναι, είτε η αποτροπή, είτε ο δελεασμός του εχθρού να προβεί σε ενέργειες προκειμένου να πραγματοποιηθεί ένα χτύπημα. Ο Νέλσων τον εφάρμοσε επιτυχώς το 1805 στο Κάδιθ για να βγει ο γαλλοϊσπανικός στόλος και να γίνει η ναυμαχία του Τραφάλγκαρ.

Πότε είναι νόμιμος ο αποκλεισμός

Η έννοια της Ζώνης Συνολικού Αποκλεισμού, ήταν κάτι πρωτόγνωρο στο ναυτικό δίκαιο και καινοτόμο, αφού η σύμβαση για το δίκαιο της θάλασσας που ίσχυε τότε δεν προέβλεπε κάτι τέτοιο. Την εποχή εκείνη μπορούσε ένα παράκτιο κράτος να επιβάλει Ναυτικό Αποκλεισμό (σύμφωνα με το Διεθνές Εθιμικό Δίκαιο που είχε κωδικοποιηθεί στη Διακήρυξη του Λονδίνου του 1909), αλλά δεν υπήρχαν ακριβείς και λεπτομερείς αναφορές.

Σήμερα, όπως αναφέρεται στο εγχειρίδιο του San Remo «για τις ένοπλες συγκρούσεις στη θάλασσα» (12 June 1994) και όπως οι βασικές αρχές της συμφωνίας του Ελσίνκι σχετικά με το δίκαιο της ναυτικής ουδετερότητας προβλέπουν, ο καθορισμός Ζωνών Αποκλεισμού επιτρέπεται και δίδονται αρκετές λεπτομέρειες. Ένας αποκλεισμός για να είναι νόμιμος πρέπει να κηρυχθεί και να γνωστοποιηθεί σε όλα τα κράτη.

Επιπλέον, η δε κήρυξη του να περιλαμβάνει τον χρόνο έναρξης, τη διάρκεια του αποκλεισμού και την περιοχή που αφορά. Επίσης κάθε τροποποίηση των στοιχείων αυτών θα πρέπει αμέσως να γνωστοποιείται σε όλους. Γενικά ένας αποκλεισμός δεν πρέπει να εμποδίζει την πρόσβαση σε λιμάνια ουδετέρων κρατών. Όμως, όπως για κάθε κανόνα έτσι και εδώ, έχουμε εξαιρέσεις.

Προβλέπονται εξαιρέσεις για τα πλοία που βρίσκονται σε κίνδυνο (distress), για τα πολεμικά πλοία ουδετέρων χωρών (αλλά μετά όμως από την έγκριση του επιβάλλοντος τον αποκλεισμό κράτους) και φυσικά για τα πλοία που μεταφέρουν αποδεδειγμένα ανθρωπιστική βοήθεια, ή τα πλωτά νοσοκομεία. Σε περίπτωση που υπάρξουν πλοία που τεκμηριωμένα διασπούν τον αποκλεισμό αυτά μπορεί να αιχμαλωτιστούν (capture). Αν τώρα αυτά αντισταθούν, τότε αυτό μπορεί να αποτελέσει μια δικαιολογημένη αιτία προσβολής τους.

Φώκλαντ: Το μήνυμα των Βρετανών

Στις 8 Απριλίου η Αργεντινή, ως αντίδραση στη βρετανική Ζώνη Ναυτικού Αποκλεισμού, καθόρισε και αυτή (στην ίδια ακριβώς περιοχή που την ονόμασε «Περιοχή Θεάτρου Επιχειρήσεων») ζώνη αποκλεισμού, στην οποία θα μπορούσε να αναληφθεί στρατιωτική δράση και εξάσκηση του δικαιώματος της αυτοάμυνας. Στις 23 Απριλίου, για την προστασία της βρετανικής δύναμης, καθιερώθηκε μια σφαιρική “Ζώνη Προστασίας” γύρω από τα πλοία.

Πλέον, οι Βρετανοί έκαναν σαφές, με ένα μήνυμα που διαβιβάστηκε στην κυβέρνηση της Αργεντινής μέσω της ελβετικής πρεσβείας στο Μπουένος Άιρες, ότι κάθε αργεντίνικο πλοίο ή αεροσκάφος που θα προσέγγιζε τη δύναμη, θα θεωρείτο απειλή για τις βρετανικές δυνάμεις και θα προσβαλλόταν. Εδώ βλέπουμε πως η απαγόρευση ισχύει μόνο για σκάφη (πλοία και αεροπλάνα) της Αργεντινής και δεν γίνεται διάκριση πολεμικού ή εμπορικού (ασάφεια).

Στις 28 Απριλίου, καθώς οι Βρετανικοί προσέγγιζαν την περιοχή των νησιών, η “Ζώνη Ναυτικού Αποκλεισμού”, ταυτίστηκε με την ζώνη προστασίας της δύναμης και αναβαθμίστηκε σε Ζώνη Συνολικού Αποκλεισμού (Total Exclusion Zone – ΤΕΖ). Αμέσως μετά την ανακοίνωση της οι Βρετανοί ξεκαθάρισαν πως οι περιορισμοί στη ζώνη αφορούν και κάθε πλοίο ή αεροπλάνο, οποιαδήποτε χώρας (συμπεριλαμβανομένων και των σοβιετικών μονάδων συλλογής πληροφοριών που παρακολουθούσαν τη δύναμη).

Έτσι κάθε πλοίο ή αεροσκάφος που θα βρεθεί στη ζώνη και που δεν θα έχει άδεια να βρίσκεται εκεί, θα θεωρηθεί ότι λειτουργεί για την υποστήριξη των αργεντίνικων δυνάμεων κατοχής. Επομένως θα θεωρηθεί εχθρικό και μπορεί να προσβληθεί, χωρίς επιφύλαξη. Κάτι ανάλογο συνέβη και κατά τον Πρώτο και Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν ακόμη και η απλή παρουσία στη Ζώνη Αποκλεισμού, καθιστούσε ένα πλοίο εχθρικό στόχο.

Προς την σύγκρουση

Στη δήλωση αυτή, αντέδρασε μόνο η Σοβιετική Ένωση, που δήλωσε αμέσως ότι «οι Βρετανοί συνεχίζουν να επεκτείνουν τη ζώνη των στρατιωτικών τους επιχειρήσεων στον Ατλαντικό Ωκεανό, διακηρύσσοντας αυθαίρετα τεράστιες εκτάσεις των διεθνών υδάτων ως θάλασσες κλειστές και επικίνδυνες για πλοία και αεροσκάφη άλλων χωρών. Αυτές οι ενέργειες αντιβαίνουν στη Σύμβαση του 1958 για την ανοικτή θάλασσα και θεωρούνται παράνομες». Εκτός όμως από την ΕΣΣΔ, οι ζώνες αυτές δεν καταγγέλθηκαν από άλλο κράτος.

Στις 30 Απριλίου, η Αργεντινή εξήγγειλε ότι «όλα τα βρετανικά πλοία, συμπεριλαμβανομένων εμπορικών και αλιευτικών σκαφών, αλλά και στρατιωτικών ή πολιτικών αεροπλάνων, που βρίσκονται εντός της ζώνης των 200 μιλίων από τις ακτές της Αργεντινής, τα Νησιά Μαλβίδες, τη Νότια Γεωργία και των Νήσων Νότιου Σάντουιτς, θα θεωρούνται εχθρικά και θα αντιμετωπίζονται ανάλογα». Εν τω μεταξύ, διέταξε τις μονάδες της να λάβουν θέσεις γύρω από τα νησιά, ενώ σχημάτισε τρεις ομάδες κρούσης.

Οι δύο από αυτές η TG-79.1 με το αεροπλανοφόρο Veinticinco de Mayo και δύο αντιτορπιλικά και η TG-79.2 με τρεις κορβέτες τύπου Drummond, διατάχθηκαν να πλεύσουν βόρεια με αποστολή να εντοπίσουν και να προσβάλουν την βρετανική δύναμη. Όσον αφορά την άλλη, το καταδρομικό General Belgrano απέπλευσε στις 26 Απριλίου από το λιμάνι Ushuaia. Το καταδρομικό συναντήθηκε με δύο αντιτορπιλικά τύπου Allen M. Sumner (Piedra Buena και Hipólito Bouchard) και το δεξαμενόπλοιο Puerto Rosales, σχηματίζοντας την ομάδα TG-79.3.

Είχε ως αποστολή την επιτήρηση και προσβολή της νοτίως των νησιών Φώκλαντ περιοχής. Στις 30 Απριλίου το βρετανικό υποβρύχιο Conqueror, που μόλις είχε αφιχθεί στον τομέα περιπολίας του, εντόπισε το αργεντίνικο καταδρομικό Belgrano με τη συνοδεία του και το παρακολουθούσε. Η κλιμακούμενη αυτή ένταση οδήγηση στην σύγκρουση Βρετανίας-Αργεντινής, που διήρκεσε 74 ημέρες και στοίχισε τη ζωή σε 255 Βρετανούς στρατιώτες και σε 652 Αργεντινούς.

Επιπλέον οι δύο χώρες είχαν ανυπολόγιστες υλικές ζημιές ενώ η σύγκρουση δημιούργησε αναρίθμητα νομικά ζητήματα. Σε αυτό το άρθρο δεν αναλύσαμε αν το διεθνές δίκαιο επέτρεπε την εισβολή της Αργεντινής, που όσο και αν ήταν πολύπλοκο θέμα, τελικώς δεν την νομιμοποιούσε).