Η ρεμπετολατρεία στο σύγχρονο ελληνικό θέατρο

Εκατό χρόνια μετά την Καταστροφή τής Σμύρνης σήμανε συναγερμός στα καλλιτεχνικά μας ανακλαστικά κι όλος αυτός ο αναφομοίωτος πόνος, η αχώνευτη οδύνη, ο αμεταβόλιστος οδυρμός ξέσπασαν όπως και τότε: με το ρεμπέτικο (που πρώτοι ο Χατζηδάκις, ο Θεοδωράκης, ο Χριστιανόπουλος…) ανέδειξαν σε υψηλή τέχνη.

Το τραγούδι που έγραψε ο Μανώλης Χιώτης για το δημόσιο σουρομάδημα ανάμεσα στην Σεβάς Χανούμ (η επιτιθέμενη) και στην τότε “βασίλισσα” του πάλκου Μαρίκα Νίνου αναφέρεται σε δύο παραστάσεις: στην “Σεβάς Χανούμ” τού Γιώργου Χρονά με την Κωνσταντίνα Μιχαήλ στο Θέατρο Σημείο και στην “Τουρκομερίτισσα” του Δημήτρη Καρατζία, με τον ίδιο και την Ελένη Ουζουνίδου στο “Θέατρο εν Αθήναις”.

Μα τι συμβαίνει τελικά; Στην κυκλικότητα τού αιωνίως ρέοντος χωροχρόνου, βρισκόμαστε έναν αιώνα μετά στην ίδια μεταβατική, μεταιχμιακή υπαρξιακή αγωνία; Τα ανεπούλωτα τραύματα στο Συλλογικό Ασυνείδητο γίνονται πληγές στην Σύγχρονη Πανανθρώπινη Συνειδητότητα; Η αλγολαγνεία πουλάει; Η Τέχνη (και ειδικά το θέατρο) λειτουργεί θεραπευτικά με ομοιοπαθητικό τρόπο; Ή μήπως δεν έχει ακόμη φωτιστεί αντικειμενικά το ιστορικό ίχνος ακραίων, απάνθρωπων γεγονότων και συμβάντων, πολέμων, συρράξεων, γενοκτονιών, εκτοπίσεων, εξοριών, αυτοεξοριών, αναγκαστικών μεταναστεύσεων;

Η προσφυγιά είναι μήπως το lei motiv στη συμπαντική πορεία τού Ανθρώπου, όπως εικοποιείται στην ομηρική “Οδύσσεια”; Η καβαφική “Ιθάκη” είναι κάτι παραπάνω από ένα σύμβολο; Τί συμβαίνει με τη διαχρονική μοναξιά μας; Οι σοφοί είναι αναγκαστικά θλιμμένοι; Η καθημερινή χαρμολύπη είναι μόνον χριστιανική; Πώς παλεύεται το εγγενές άγχος θανάτου; Πώς γεμίζει το Κενό (“le néant”) με λέξεις, εικόνες, ήχους; Τί βρίσκεται πίσω από τις επαναλήψεις που ομοιάζουν με το ολονυχτίς επουλωνόμενο συκώτι τού “Προμηθέα Δεσμώτη”; Τί πρόδωσε ο Αισχύλος από τα Ελευσίνια Μυστήρια;

Η ρεμπετολατρεία στο θέατρο

Ερωτήματα, ερωτήματα, ερωτήματα… “Words, words, words…”, όπως θα έλεγε ο σαιξπηρικός Άμλετ. Τί κρύβεται, όμως, κάτω από το “Γεννήθηκα για να πονώ” των Τσιτσάνη/Νίνου; Μία υποσυνείδητη πικρία για την θρυλούμενη αποπομπή από την Εδέμ; Τον/την “Παράδεισο” αναζητούμε όλες/όλοι/όλα εναγωνίως; Μέσα από κάθε μορφή Τέχνης, η νοσταλγία για την χαμένη αρχετυπική Αρμονία υποφώσκει;

Ο μεγάλος κορεάτικης καταγωγής φυσικός Trin Xuan Thuan έγραψε το μεγαλειώδες έργο του “The secret Melody”. Είμαστε, λέει, τόσο προσωρινοί, τόσο «πρόσκαιρα όντα της στιγμής» (σύμφωνα με τον Μεγάλο Αλεξανδρινό Ποιητή Κώστα Καβάφη) που δεν προλαβαίνουμε (ως Ανθρωπότητα) να ακούσουμε μήτε μια νότα στο Μεγάλο Αρμόνιο τού Σύμπαντος Κόσμου.

Κι αν είναι έτσι, τότε τι; Γιατί πασχίζουμε; Είμαστε σαν τις τραγικές πεταλούδες που μόλις σκάσουν από το αυγό κι αφού συρθούν βγάλουν φτερά λιώνουν στα παρμπρίζ των βιαστικών λεωφορείων, χωρίς να ξέρουν ότι ούτως ή άλλως θα ζούσαν μία και μόνη ημέρα; «Δυο πόρτες έχει η ζωή, άνοιξα μια και μπήκα, σεργιάνισα ένα πρωινό κι ώσπου να ‘ρθει το δειλινό, από την άλλη βγήκα. Όλα είναι ένα ψέμα…».

Το ρεμπέτικο διασώζεται μέσα στον χρόνο γιατί:

• Είναι υψηλή ποίηση.
• Συνεχίζει την μακραίωνη λαϊκή παράδοση.
• Είναι μελωδικό, αρμονικό μουσικό είδος.
• Είναι χορός.
• Είναι ρυθμός, συμπαντικός, κοσμικός, ανθρώπινος…
• Είναι σωματοποιημένη χαρμολύπη.
• Λειτουργεί θεραπευτικά.
• Αποτελεί υπέρβαση των καθημερινών ανησυχιών.
• Είναι… πολλά άλλα ακόμα.

Εξ ου και η ρεμπετολατρεία των τελευταίων δεκαετιών (και όχι μόνον).