Ένα σχόλιο για την ταινία του Λάνθιμου Poor Things

Η ταινία Poor Things πραγματεύεται, από μία αφετηρία επιστημονικής φαντασίας, το ζήτημα της γυναικείας χειραφέτησης, ιδίως μέσα από τη σεξουαλικότητα, εστιασμένη στο απομονωμένο άτομο, στο άτομο ως αφαίρεση. Όχι ως κοινωνική σχέση. Διαφορετικά ειπωμένο, στο ζήτημα της σχέσης ατόμου-κοινωνίας, δείχνει να υπάρχει σχεδόν μόνο το άτομο και η χειραφέτησή του, γυναικεία στην προκειμένη περίπτωση, να πραγματοποιείται με όρους αμιγώς ατομικούς, από το ίδιο και για το ίδιο. Αυτή είναι και η βασική μου κριτική στην οπτική της ταινίας.

Το θέμα της γυναικείας χειραφέτησης στην τέχνη έχει τεθεί ήδη από τους αρχαίους χρόνους. Η “Λυσιστράτη”, η περίφημη θεατρική κωμωδία του Αριστοφάνη (411 π.Χ.), αφορά την υπόθεση της γυναικείας χειραφέτησης, έστω προσωρινά –κερδίζοντας βέβαια ως έργο την αιωνιότητα– και αυτά ήταν τα όρια της εποχής ίσως. Σε μια περίοδο που οι γυναίκες στερούνταν των δικαιωμάτων του πολίτη, η γυναικεία χειραφέτηση στη Λυσιστράτη του Αριστοφάνη κινείται σε σχέση με τον αγώνα για το κοινό καλό. Τη διεκδίκηση της Ειρήνης μέσω μιας πανελλήνιας κινητοποίησης με στόχο το σταμάτημα του (Πελοποννησιακού) Πολέμου.

Αλλά και στους σύγχρονους καιρούς, στον κινηματογράφο, η “Στέλλα” των Μιχάλη Κακογιάννη-Ιάκωβου Καμπανέλλη (1955), η “Ωραία της Ημέρας” του Λουί Μπονιουέλ (1967), αποτελούν χαρακτηριστικές ταινίες που πραγματεύονται το θέμα της γυναικείας χειραφέτησης. Τόσο η Στέλλα (Μελίνα Μερκούρη) όσο και η Σεβερίν Σεζίρ (Κατρίν Ντενέβ), αντίστοιχα, είναι γυναίκες που αμφισβητούν έμπρακτα και μέσα από την ελεύθερη και αντισυμβατική σεξουαλικά ζωή, τα δοσμένα ανδροκρατικά πρότυπα, τις ιεραρχίες, τα στερεότυπα.

Ζουν όμως σε τόπο και χρόνο. Δεν είναι άτομα αφηρημένα, δεν υπάρχουν μεμονωμένα, άτοπα και άχρονα ή σε μια διαστολή του παρόντος χρόνου, όπως στην ταινία Poor Things. Κινούνται στο 2ο και όχι στο 3ο κύμα φεμινισμού, που άλλωστε είναι μεταγενέστερη υπόθεση, των τελευταίων 30-35 χρόνων. Η έμφυλη αντίθεση-διάσταση ενυπάρχει στο κοινωνικό σύνολο, στην ανθρώπινη σχέση ειδικότερα, σε τόπο και χρόνο, φορέας και δημιουργός κοινωνικών σχέσεων.

Η κουλτούρα του “δικαιωματισμού” θέτει τα ζητήματα από την οπτική του απομονωμένου ατόμου, που υπερβαίνει την κοινωνία ή και την αρνείται ως σύνολο σχέσεων. Αυτή είναι η κεντρική γραμμή του μη ταξικού και α-εθνικού “δικαιωματισμού”, κομβική διάσταση του πολιτισμικού φιλελευθερισμού της εποχής μας, του εξουσιαστικού λόγου των αποεδαφοποιημένων ελίτ που ηγεμονεύουν στην επίσημη πολιτική και στη διανόηση, στους ιδεολογικούς μηχανισμούς.