Τα ειδεχθή εγκλήματα δημιουργούν υποστηρικτές της θανατικής ποινής

Σύμφωνα με τους New York Times, η μη δοκιμασμένη στο παρελθόν μέθοδος εκτέλεσης, είχε ήδη αποτελέσει αντικείμενο αντιπαράθεσης πριν χρησιμοποιηθεί στον θανατοποινίτη της Αλαμπάμα. Ο 58χρονος Κένεθ Γιουτζίν Σμιθ ήταν ένας από τους τρεις άνδρες που καταδικάστηκαν για τη δολοφονία με μαχαίρι της 45χρονης Ελίζαμπεθ Ντορλίν Σένετ. Η δολοφονία πραγματοποιήθηκε κατ’ εντολή του πάστορα συζύγου της, που επεδίωκε να εισπράξει την αποζημίωση από την ασφάλεια της άτυχης γυναίκας.

Η υπόθεση του Σμιθ, που καταδικάστηκε το 1996, παρουσιάζει ενδιαφέρον: 11 από τους 12 ενόρκους είχαν ψηφίσει υπέρ της ισόβιας κάθειρξης, απορρίπτοντας τη θανατική ποινή. Παρ’ όλα αυτά, ο δικαστής που χειριζόταν την υπόθεση αποφάσισε να ακυρώσει την απόφασή των ενόρκων και να τον καταδικάσει σε θάνατο. Σημειώνεται ότι από το 2017 η Πολιτεία της Αλαμπάμα έπαψε πλέον να δίνει τη δυνατότητα στους δικαστές να ακυρώνουν ετυμηγορίες των ενόρκων που σχετίζονται με την απόδοση ή όχι της θανατικής ποινής.

Η εκτέλεση με εισπνοή αζώτου έχει χρησιμοποιηθεί σε περιπτώσεις υποβοηθούμενης αυτοκτονίας στην Ευρώπη. Όσον αφορά την περίπτωση του Σμιθ, οι εκτελεστές τον κράτησαν σε ένα φορείο με ρόδες και του έδεσαν μια μάσκα βιομηχανικής ασφάλειας στο πρόσωπο. Στη μάσκα ήταν κολλημένο ένα δοχείο καθαρού αζώτου που, μόλις έρευσε, του στέρησε το οξυγόνο. Οι νομικοί εκπρόσωποι της Πολιτείας υποστήριξαν ότι ο αυτού του είδους ο θάνατος είναι ανώδυνος. Επισήμαναν επίσης ότι ο Σμιθ και οι ίδιοι οι δικηγόροι του είχαν χαρακτηρίσει τη μέθοδο αυτή προτιμότερη από το θανατηφόρο ενέσιμο διάλυμα.

Όμως, πριν από την εκτέλεση, οι δικηγόροι του Σμιθ υποστήριξαν ότι η Αλαμπάμα δεν ήταν επαρκώς προετοιμασμένη για αυτή τη μέθοδο και πως υπήρχε ο κίνδυνος να παραταθεί η διαδικασία και ο θάνατος να είναι βασανιστικός. Σύμφωνα με πέντε δημοσιογράφους, στους οποίους επετράπη να παρακολουθήσουν πίσω από τζάμι την εκτέλεση, ο Σμιθ παρέμενε ζωντανός για αρκετά λεπτά μετά την ενεργοποίηση του αζώτου.

Η εκτέλεση στις ΗΠΑ με την εισπνοή αζώτου, σε παγκόσμια πρώτη, «μπορεί να συνιστά βασανιστήριο», κατήγγειλε ο ύπατος αρμοστής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ Φόλκερ Τουρκ. Η Ευρωπαϊκή Ένωση κατήγγειλε την «ιδιαίτερα βάναυση» εκτέλεση με εισπνοή αζώτου στις ΗΠΑ, αναφέρθηκε σε ανακοίνωση του εκπροσώπου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

Η κοινή γνώμη

Η περίπτωση στην Αλαμπάμα διχάζει τους Αμερικανούς για τον τρόπο εκτέλεσης, αν είναι βασανιστικός κτλ, καθώς οι ΗΠΑ έχουν υψηλό ποσοστό ψηφοφόρων υπέρ της θανατικής ποινής (56% το 2020). Είναι, μάλιστα, εντυπωσιακό ότι αν και παίζει ρόλο αν κάποιος είναι Ρεπουμπλικάνος ή Δημοκράτης, οι υπέρμαχοι της θανατικής ποινής είναι σε όλες τις κοινωνικές ομάδες η πλειοψηφία, ακόμα και στους πτυχιούχους Πανεπιστημίου. Οι Αμερικανοί πτυχιούχοι υποστήριζαν την θανατική ποινή σε ποσοστό 60% το 2000, σε ποσοστό 53% το 2010 και πρόσφατα σε ποσοστό 46%.

Στη Γαλλία το 2017 ήταν υπέρ της θανατικής ποινής το 45% και κατά το 51% (4% απαντά “δεν είμαι βέβαιος”). Στη Βρετανία, την εποχή που οι Έλληνες ήταν υπέρ της θανατικής ποινής σε ποσοστό 39% (1978) στη Βρετανία ήταν υπέρ το 75% και το 2014 πάλι υπέρ ήταν το 54%. Παρόμοια η εικόνα και στην Αυστραλία. Στην Σκωτία, όπου η τελευταία εκτέλεση έγινε το 1963, το 41% τάσσεται υπέρ της επαναφοράς της θανατικής ποινής (δημοσκόπηση του 2019).  Σε όλες τις χώρες παρουσιάζονται πάντως και διακυμάνσεις κατά καιρούς. Η ευρωπαϊκή στάση είναι σαφής επ’ αυτού. Στην Τουρκία (όπου η θανατική ποινή καταργήθηκε για ενταξιακούς στην ΕΕ λόγους το 2004, παρά τις αντιδράσεις των Τούρκων), η κυβέρνηση κατά καιρούς επαναφέρει για λόγους εσωτερικής κατανάλωσης το ζήτημα.

Παλαιότερες διεθνείς έρευνες δείχνουν βαθύ χάσμα στις αντιλήψεις των λαών, που εν τω μεταξύ μπορεί να έχουν αλλάξει σε σύγκριση με το 2007, αλλά για τότε πάντως δείχνουν τη μεγάλη διαφορά νοοτροπίας, εν μέρει αποτέλεσμα και της εγκληματικότητας ή των εμφύλιων σπαραγμών σε κάποια κράτη στο πρόσφατο παρελθόν. Τότε για παράδειγμα ήταν υπέρ της θανατικής ποινής το 35% των Γερμανών, το 31% των Ιταλών και το 28% των Ισπανών. Στον Καναδά ήταν υπέρ το 44%, ενώ στην Νότιο Κορέα το 72% και στο Μεξικό επίσης το 71%.

Η θανατική ποινή στην Ελλάδα

Στην Ελλάδα, η θανατική ποινή καταργήθηκε για όλα τα εγκλήματα, εκτός από αυτό της εσχάτης προδοσίας το 1975 και για όλα τα εγκλήματα εν καιρώ ειρήνης το 1993. Το 2004 καταργήθηκε και για τα αδικήματα εν καιρώ πολέμου, δηλαδή πλέον για όλα τα κακουργήματα. Το 1978 σε δημοσκόπηση στην Ελλάδα, το 60,9 % είχε ταχθεί υπέρ της κατάργησης της θανατικής ποινής. Σύμφωνα με μια ερμηνεία της εποχής, αυτή η στάση έδειχνε χαλάρωση της συλλογικής αντίδρασης απέναντι στην ανθρωποκτονία και υποβάθμιση της συλλογικής συνείδησης περί της αξίας της ζωής.

Όμως, οι περισσότεροι ειδικοί ερμηνεύουν διαφορετικά αυτή τη θέση. Εκτιμούν ότι, η απόρριψη της ποινής του θανάτου έδειχνε πως οι περισσότεροι πλέον έκριναν πως, η αξία της ανθρώπινης ζωής είναι τέτοια ώστε η αφαίρεσή της να μη γίνεται κοινωνικά ανεκτή, ούτε ως κύρωση της πράξης που θίγει το έννομο αγαθό της ζωής (Δασκαλάκης Η. “ Απονομή της Ποινικής Δικαιοσύνης στην Ελλάδα”, Αθήνα: Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών, 1983, σελ. 187).

Η δημοσκόπηση του 1978 έδειχνε ότι κατά της θανατικής ποινής τάσσονταν περισσότερο οι νέοι, οι φοιτητές, οι υπάλληλοι του δημοσίου και ιδιωτικού τομέα και γενικά άτομα σχετικά υψηλότερου μορφωτικού επιπέδου, όπως αναφέρεται από την Ε. Λαμπροπούλου στο βιβλίο “Κοινωνιολογία του Ποινικού Δικαίου και των θεσμών της Ποινικής Δικαιοσύνης”. Η ίδια έρευνα τότε έδειξε ότι γενικά δεν υπήρχε απόκλιση μεταξύ του κοινού περί δικαίου αισθήματος και των ποινών, με εξαίρεση την θανατική ποινή, καθώς οι ερωτώμενοι απάντησαν ποια είναι κατά την κρίση τους η σωστή ποινή για μια σειρά από αδικήματα (κλοπές, βιασμούς, ανθρωποκτονίες, ληστείες, απάτες κ.λπ.).

Διαπιστώθηκε ότι οι απαντήσεις των πολιτών συνέπιπταν σε μεγάλο βαθμό με τις ήδη ισχύουσες προβλεπόμενες ποινές του Ποινικού Κώδικα και ότι η μόνη διαφοροποίηση αφορούσε στην θανατική ποινή για ανθρωποκτονία από πρόθεση. Για αυτό το κακούργημα, το μεγαλύτερο ποσοστό των ερωτηθέντων υπέδειξε ως αρμόζουσα ποινή την ισόβια κάθειρξη, την ίδια στιγμή που ένα μικρότερο ποσοστό (22,4%) τάχθηκε υπέρ της θανατικής ποινής κι ένα 20,4% υπέρ της πρόσκαιρης κάθειρξης. Επίσης τότε δεν ήταν ευρέως συζητούμενα τα εγκλήματα παιδεραστίας, που απασχολούν την τελευταία 20ετία και που για πολλούς ακόμη και σήμερα απαιτεί αυστηρότερη ποινική διαχείριση.

Η νέα δημοσκόπηση

Σε σχετικά πρόσφατη δημοσκόπηση του Ινστιτούτου Eteron περισσότεροι από 4 στους 10 Έλληνες συμφωνούν με την άποψη ότι πρέπει να καθιερωθεί και πάλι η θανατική ποινή για ορισμένα εγκλήματα (για παράδειγμα της παιδεραστίας, όπως προαναφέραμε). Συγκεκριμένα: Συμφωνεί ή μάλλον συμφωνεί το 44,2% των ερωτηθέντων και διαφωνεί ή μάλλον διαφωνεί το 52,6%. Πιο αναλυτικά διαφωνεί καθέτως το 39,7%, συμφωνεί απόλυτα το 27,1%. Μάλλον διαφωνεί το 12,9% και μάλλον συμφωνεί το 17,1%.

Το σίγουρο είναι πως τέτοιου τύπου δημοσκοπήσεις πρέπει να γίνονται με μεγάλο εύρος χρόνου, ώστε να μην αποτελούν αποτύπωμα συγκεκριμένης περιόδου ή γεγονότος. Άλλες είναι οι απαντήσεις των ίδιων ανθρώπων σε ψύχραιμες ή ουδέτερες στιγμές και άλλες π.χ. αν πραγματοποιηθούν την πρώτη εβδομάδα μετά το έγκλημα τα Γλυκά Νερά. Το 1978, σε δημοσκόπηση όπως προαναφέρεται, το 60,9% είχε ταχθεί υπέρ της κατάργησής της θανατικής ποινής, αλλά όταν είχε γίνει παρόμοια δημοσκόπηση λίγα χρόνια αργότερα με την επικαιρότητα εστιασμένη στην “εταιρία δολοφόνων”, που σκότωνε ηλικιωμένους για την περιουσία τους, το 72% είχε ταχθεί κατά της κατάργησης της θανατικής ποινής.

Όμως, το 72% αυτό είχε “εξαχθεί” με συγκεκριμένο τρόπο, καθώς το ερώτημα δεν ήταν γενικώς περί θανατικής ποινής, αλλά συγκεκριμένο σε βαθμό υποβολής: «Θα θέλατε να καταδικαστούν σε θάνατο τα μέλη της εταιρείας δολοφόνων;» Ο τρόπος δηλαδή που διενεργείται μια δημοσκόπηση (με “ανοιχτά” ή “κλειστά” ερωτήματα, με φράσεις και λεξιλόγιο ανάλογο) ουσιαστικά μπορεί και να καθοδηγεί τις απαντήσεις.

Η τελευταία εκτέλεση

Στη χώρα μας η τελευταία εκτέλεση  έγινε στις 25 Αυγούστου 1972, όταν τυφεκίσθηκε ο 27χρονος Βασίλης Λυμπέρης επειδή είχε κάψει την πεθερά του, την εν διαστάσει σύζυγό του και τα δύο τους παιδιά. Η εκτέλεση τότε έγινε στο πεδίο βολών εφέδρων αξιωματικών. Μάλιστα πριν από την εκτέλεση ο διοικητής ζήτησε εθελοντές. Περιέγραψε στους ενστόλους το έγκλημα που είχε διαπραχθεί και αντί για 12 που χρειαζόταν, προσφέρθηκαν 30 για το εκτελεστικό απόσπασμα. Εντούτοις, εκείνος που θα έδινε την χαριστική βολή, δεν μπόρεσε να την εκτελέσει και ανέλαβε άλλος, που κι εκείνος δεν μπόρεσε να πυροβολήσει, οπότε ανέλαβε τρίτο άτομο, παρότι και οι τρεις είχαν προσφερθεί εθελοντικά και ο Λυμπέρης ήταν ήδη νεκρός (η ιστορία του έχει γίνει κινηματογραφική ταινία, το “Σατανάδες της Νύχτας”):

Στην Ελλάδα επαναφέρεται κατά καιρούς από μεμονωμένα κόμματα για εγκλήματα, όπως αυτό της παιδεραστίας ή για φρικτές δολοφονίες όπως του 2015, όταν ένας 27χρονος Βούλγαρος τεμάχισε την νεκρή κόρη του. Επίσης, σάλος είχε προκληθεί παλιότερα και για τον Μανώλη Δουρή που είχε καταδικαστεί για τον βιασμό και τον στραγγαλισμό του γιου του. Βασανίστηκε από συγκρατουμένους του και τελικά αυτοκτόνησε στη φυλακή, γεγονός που σε μερίδα του πληθυσμού προκάλεσε ικανοποίηση.

Υπήρχε μια σημαντική λεπτομέρεια σε εκείνην την φρικτή υπόθεση: στο σώμα του παιδιού βρέθηκε γενετικό υλικό και άλλων, και έμεινε η υπόνοια ότι ίσως ο πατέρας ομολόγησε για να καλύψει τρίτο ή τέταρτο άτομο που παραμένει/παραμένουν εκτός φυλακής και που η ταυτότητά τους δεν διερευνήθηκε ιδιαίτερα λόγω της “κοινωνικής κατακραυγής”, καθώς όλοι τότε επέλεξαν να κλείσει γρήγορα η υπόθεση μετά την ομολογία.

Το σίγουρο είναι ότι οι αντιδράσεις της κοινής γνώμης δεν είναι πάντα οι καλύτεροι σύμβουλοι στην πλήρη διαλεύκανση εγκλημάτων, καθώς ειδικά στις ΗΠΑ έχει διαπιστωθεί, με εκ των υστέρων DNA τεστ, ότι οι κάποιοι εκτελεσθέντες ήταν αθώοι…