Τι έγραφε η Αθηνά Ταρσούλη για την εικαστικό Φρόσω Ευθυμιάδη

Η απώλεια της πεντάχρονης κόρης της την έστρεψε προς τη λογοτεχνία, από τα μέσα της δεκαετίας του 1910 και προς τη ζωγραφική, εκθέτοντας έργα της σε πανελλήνιες εκθέσεις στην Αθήνα, στην Κύπρο, στην Αλεξάνδρεια και στο Κάϊρο. Το φάσμα των ενδιαφερόντων της εκτάθηκε έως την τεχνοκριτική, όπως αποκαλύπτει κείμενό της για την γλύπτρια Φρόσω Ευθυμιάδη – Μενεγάκη (1911-1995) στο περιοδικό του Εθνικού Συμβουλίου των Ελληνίδων “Ελληνίς” το 1935. Τον ίδιο χρόνο τιμήθηκε με τον πρώτο έπαινο της Ακαδημίας Αθηνών για το βιβλίο της “Κάστρα και Πολιτείες του Μοριά “(1934, ανατυπώσεις 1971, 2021).

Έγραψε άρθρα στον αθηναϊκό ημερήσιο και περιοδικό Τύπο. Έχει τιμηθεί για την αντιστασιακή προσφορά της με κείμενα και με πράξεις στα χρόνια της Κατοχής. Επιδόθηκε σε λαογραφικές μελέτες για τα Δωδεκάνησα (1947-50) και για την Κύπρο (1955-64), τις οποίες εικονογραφούσε με έργα της. Σε βιβλία της, που τα έχει φροντίσει ο Κωνσταντινουπολίτης μάστορας της τυπογραφίας Ιωάννης Μ. Σκαζίκης (1899-1984) στον εκδοτικό οίκο του “Άλφα”, τα εξώφυλλα τα έχει φιλοτεχνήσει ο ανιψιός του, χαράκτης Κώστας Γραμματόπουλος (1916-2003). Για την προσωπικότητα και για τη συμβολή της έχει γράψει η Ελένη Σοφρά (1924-2007) το 1975.

Κεραμοπλάστρια και ζωοπλάστρια

Από το κείμενο της Ταρσούλη, η οποία είχε επισκεφθεί το εργαστήριο της προσφυγοπούλας από την Κωνσταντινούπολη, μαθαίνουμε ότι η νεαρή Φρόσω Ευθυμιάδη είχε σπουδάσει κεραμοπλαστική έως σχεδόν το 1933 στη Βιέννη. Εκεί μαθήτευσε στην Κρατική Σχολή Εφαρμοσμένων Τεχνών κοντά στον Robert Obsieger (1884-1958). Ένα πηλοπλαστικό έργο της, η Παναγία με τον Χριστό, σε φυσικό μέγεθος, κοσμεί την έπαυλη του Βιεννέζου αρχιτέκτονα και σχεδιαστή Josef Zotti (1882-1953). Με την επιστροφή της στην Ελλάδα, περιηγήθηκε τους τόπους της αρχαίας παράδοσης στην κεραμική (Τανάγρα, Κρήτη, Κόρινθο, νησιά), μαζεύοντας και μελετώντας δείγματα πηλών. Συγκέντρωσε τότε περίπου εκατό πλακίδια.

Η Ταρσούλη θαύμασε ποικίλα πρωτότυπα αγγεία απλά ή πιο πολυσύνθετα, ειδώλια ανθρώπων, ζώων, ερπετών, σκεύη τσαγιού. Παρατηρούσε τότε: «Η θερμή της ιδιοσυγκρασία που διοχετεύεται σαν ηλεκτρική ενέργεια από τα δάχτυλά της στον πηλό, για ν’ αναστήση από την άμορφη μάζα του, με αισθαντικό παλμό, μορφές και σχήματα, γραμμές και όγκους, στοχασμούς και συναισθήματα, αφήνει έντονη τη σφραγίδα της καλλιτέχνιδος στις πολύμορφες συνθέσεις της».

Το 1939 ο υπουργός, διοικητής Πρωτευούσης Κώστας Γ. Κοτζιάς (1892-1951), είχε αναθέσει στην Φρόσω να κοσμήσει με πλασμένα ζώα της δημόσιους κήπους στην Αθήνα, πρόγραμμα που όμως δεν υλοποιήθηκε λόγω της έκρηξης του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Το 1946 ταξίδεψε στο Παρίσι, όπου μαθήτευσε στη Σχολή Διακοσμητικών Τεχνών και δούλεψε με τον Marcel Gimond (1894-1961), προχωρώντας στο μέταλλο.

Ο Πικιώνης και η Αφαίρεση

Ανήσυχη, όπως ήταν, κατά τη διετία 1947-49 πήγε στην Αργεντινή και μελέτησε τους Ίνκας. Το 1949 ο σπουδαίος αρχιτέκτων, καθηγητής της Διακοσμητικής στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο Δημήτρης Πικιώνης (1887-1968), του οποίου το κεφάλι έχει πλάσει εξαιρετικά στον πηλό, σχεδίασε το σπίτι της στην οδό Γρυπάρη 10, στη συνοικία Κυπριάδου. Συνδύασε στοιχεία από την ελληνική λαϊκή παράδοση με πρωτότυπο τρόπο, επιλέγοντας περισσότερο το εικαστικό παρά το πρακτικό. Η ίδια έλεγε ότι ο Πικιώνης παιδεύτηκε να ολοκληρώσει τη σκάλα του σπιτιού, πηγαίνοντας κάθε βράδυ με κερί για να την τροποποιήσει, καθώς δεν τον ικανοποιούσε η σκιά της.

Μέσα στη δεκαετία του 1950 η Φρόσω Ευθυμιάδη εγκατέλειψε τον πηλό και πέρασε στο μέταλλο, δουλεύοντας με σφυρηλάτηση ελάσματα που κατόπιν τα οξυγονοκολλούσε ή τα ηλεκτροκολλούσε. Την αναγνώρισή της για τα κεραμικά της τη μαρτυρεί το ότι το 1955 αντιπροσώπευσε την Ελλάδα, μαζί με τον Πάνο Βαλσαμάκη (1900-1986) και με την ομάδα του εργοστασίου του Λαυρίου, στο Α’ Διεθνές Συνέδριο Κεραμικής στις Κάννες. Λίγο αργότερα προχώρησε από την παραστατική προς την αφαιρετική γλυπτική. Ο προσανατολισμός της αυτός δεν είναι άσχετος με την τετράμηνη θητεία της Αμερική, όπου πήγε το 1958 με πρόσκληση του Υπουργείου Εξωτερικών των Ηνωμένων Πολιτειών. Αναγνωρίσιμη είναι η επίδραση που είχε σε προσπάθειές της από τον Αμερικανό γλύπτη Alexander Calder (1898-1976).

Φρόσω Ευθυμιάδη – Κληροδότημα

Εκτός της Γαλλίας, της Αγγλίας και της Ιταλίας, από το 1954 έως το 1967 ταξίδεψε στη Βραζιλία, στη Βολιβία, στο Περού, στην Αίγυπτο, στην Τουρκία, στο Μαρόκο, στην Ινδία, στην Ταϊλάνδη, στο Μπαλί, στην Κίνα, στην Ιαπωνία, στο Ιράκ, στο Νεπάλ και στην Καμπότζη, αντλώντας αφορμές από τους πολιτισμούς τους για τη δική της έρευνα. Το 1970 έχασε τον σύζυγό της, επιφανή και εύπορο δικηγόρο Μανώλη Μενεγάκη. Το 1973 εκδόθηκε μονογραφία για τη γλυπτική της. To 1974 η Ακαδημία Αθηνών της απένειμε το βραβείο για την εν γένει καλλιτεχνική δημιουργία της και το 1980 ήταν η πρώτη Ελληνίδα που προτάθηκε να εκλεγεί μέλος της. Έργα της βρίσκονται στην Εθνική Γλυπτοθήκη, στο Μουσείο του Καΐρου, κ.α.

Με διαθήκη της, συστάθηκε το Κληροδότημα Ευφροσύνης Ευθυμιάδη-Μενεγάκη, το οποίο το διαχειρίζεται η Εθνική Πινακοθήκη – Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου. Στο ίδρυμα αυτό, στο οποίο παραχωρήθηκε ακίνητη και κινητή περιουσία, ανήκει το σπίτι της Φρόσως Ευθυμιάδη-Μενεγάκη στην Κυπριάδου, με σκοπό να αποκατασταθεί και να μετατραπεί σε μουσειακό-εκθεσιακό χώρο, πρόθεση που ακόμα εκκρεμεί…