Πως μπορεί η ΕΕ να μετατρέψει το μεταναστευτικό σε πλεονέκτημα

Μία από τις σημαντικότερες διαρθρωτικές ανισορροπίες της διεθνούς οικονομίας, η οποία κατά την τελευταία εικοσαετία έχει διευρυνθεί λόγω της αύξησης της παγκόσμιας ανισοκατανομής του πλούτου και των πολεμικών συρράξεων, είναι η αδυναμία δημιουργίας θέσεων εργασίας εκεί όπου ζει το εργατικό δυναμικό. Πράγματι, 100.000.000 άτομα προστίθενται κάθε χρόνο στον παγκόσμιο ενεργό πληθυσμό χωρίς ωστόσο να μπορούν να βρουν εργασία εκεί που ζουν με τις οικογένειες τους. Εξ ου και το μεταναστευτικό ζήτημα.

Ας σημειωθεί ότι το ένα έκτο του παγκόσμιου πληθυσμού (1 δισ. άτομα) είναι άνεργοι ή υποαπασχολούμενοι. Δεν μπορούν να βρουν εργασία στον τόπο που γεννήθηκαν. Κι αυτό επειδή στις υπανάπτυκτες, κατά βάση, οικονομίες δεν δημιουργούνται θέσεις εργασίας ικανές να απασχολήσουν το εργατικό τους δυναμικό. Η ανισορροπία αυτή οδηγεί στην αύξηση του αριθμού των μεταναστών και των προσφύγων από τις υπανάπτυκτες και τις αναπτυσσόμενες χώρες προς τις ανεπτυγμένες χώρες. Κατά την τρέχουσα δεκαετία 185 εκ. άτομα, δηλαδή το 3% του παγκόσμιου πληθυσμού κατοικεί σε άλλη χώρα από εκείνη που γεννήθηκε ή έχει υπηκοότητα.

Πιο συγκεκριμένα, την ίδια περίοδο (2016) 22.000.000 πολίτες τρίτων χωρών ζούσαν στα κράτη-μέλη της ΕΕ. Το ίδιο έτος (2016) 2.000.000 πολίτες τρίτων χωρών μετανάστευσαν στην ΕΕ και από αυτούς το 1.000.000 απέκτησε την ιθαγένεια του κράτους-μέλους εγκατάστασης τους. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι μεταναστευτικές και προσφυγικές αυτές ροές, ιδιαίτερα κατά την πρόσφατη 2014-2016 περίοδο προς τα κράτη-μέλη της ΕΕ, είχαν ως κύριες αιτίες από την πλευρά των χωρών προέλευσης, την εμβάθυνση της απόκλισης (άνιση ανάπτυξη, διεύρυνση των ανισοτήτων) μεταξύ υπανάπτυκτων και ανεπτυγμένων χωρών, τις συντελούμενες κλιματικές αλλαγές καθώς και της κάθε μορφής πολεμικές συρράξεις.

Από την πλευρά των χωρών υποδοχής των μεταναστών και των προσφύγων, η κύρια αιτία είναι ότι η μετανάστευση έχει ως άμεση επίπτωση την ανανέωση του πληθυσμού και την τόνωση της ανάπτυξης χωρίς να προκαλούνται πληθωριστικές πιέσεις. Όμως, παρατηρείται στα κράτη-μέλη της ΕΕ, ιδιαίτερα, κατά την τρέχουσα δεκαετία, η ανάπτυξη ξενοφοβικών και ρατσιστικών αντιδράσεων κατά της εγκατάστασης και διαβίωσης των μεταναστών και των προσφύγων στα κράτη-μέλη της ΕΕ.

Διαφοροποιημένες εθνικές πολιτικές για το μεταναστευτικό

Βέβαια, σε ευρωπαϊκό επίπεδο οι αντιδράσεις αυτές που προβάλλονται κατά ένα ιδεολογικό και κοινωνικο-πολιτικό τρόπο, προκαλούνται, κατά βάση, από την ύπαρξη διαφοροποιημένων εθνικών πολιτικών. Πρόκειται για πολιτικές που θεωρούν το μεταναστευτικό και προσφυγικό φαινόμενο περισσότερο ως πρόβλημα κρίσης παρά ως ζήτημα διαχείρισης και ένταξης στις χώρες υποδοχής, λειτουργώντας έτσι σε βάρος, μεταξύ των άλλων, της διαμόρφωσης και της υλοποίησης μίας συγκροτημένης και συνεκτικής ευρωπαϊκής μεταναστευτικής πολιτικής.

Έτσι, δυσχεραίνονται κατά θεσμικό τρόπο οι συνθήκες ένταξης των μεταναστών και προσφύγων στα κράτη-μέλη υποδοχής, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται σταδιακά προϋποθέσεις «κοινωνικής κατάτμησης» στον κόσμο της εργασίας, ανάμεσα στους εργαζόμενους των χωρών υποδοχής (κοινωνία πολιτών), στους νομιμοποιηθέντες οικονομικούς μετανάστες και πρόσφυγες (κοινωνία εργασίας) και στους μη νομιμοποιηθέντες, διερχόμενους, εποχικούς ή προσωρινά εργαζόμενους μετανάστες ή πρόσφυγες στις χώρες υποδοχής (κοινωνία αποκλεισμού).

Στις δυσμενείς αυτές συνθήκες προβάλλεται με τον πιο αναπόδεικτο τρόπο η συσχέτιση της μετανάστευσης και της αύξησης της ανεργίας ή της μετανάστευσης και της μείωσης των μισθών των γηγενών εργαζομένων. Παράλληλα, προκαλείται αναζωπύρωση του ενδιαφέροντος των οικονομολόγων και γενικότερα των κοινωνιών για το ζήτημα των επιπτώσεων των μεταναστευτικών και των προσφυγικών ροών στην αγορά εργασίας.

Συμβολή στο δημογραφικό

Καταρχήν, η συμβολή των μεταναστών και των προσφύγων στην άμβλυνση του δημογραφικού προβλήματος της χώρας υποδοχής είναι προφανής. Επιπλέον, το συμπέρασμα αυτό των σχετικών εμπειρικών μελετών, υπογραμμίζει ότι το δημογραφικό πρόβλημα κάθε χώρας θα επιλυθεί μόνο με την διαμόρφωση και την υλοποίηση μίας ολοκληρωμένης δημογραφικής πολιτικής. Βέβαια, η συμβολή των μεταναστών και των προσφύγων στην αύξηση του πληθυσμού, συνεπάγεται με την σειρά της την ενθάρρυνση της οικονομικής δραστηριότητας και τις θετικές επιπτώσεις που αυτή έχει στο επίπεδο των μισθών και της απασχόλησης.

Πιο συγκεκριμένα, αυτό σημαίνει, σύμφωνα και με τις σχετικές μελέτες που έχουν εκπονηθεί στα κράτη-μέλη της ΕΕ ότι «η μετανάστευση δεν επηρεάζει τον μέσο μισθό ή την απασχόληση των γηγενών εργαζoμένων αλλά οδηγεί μόνο σε αλλαγή κλίμακας: ανάλογη αύξηση του πληθυσμού, της απασχόλησης και της παραγωγής χωρίς να επηρεάζεται το επίπεδο του μέσου μισθού».

Τα συμπεράσματα αυτά των σχετικών μελετών, αποδεικνύουν, μεταξύ των άλλων, την σημασία ανάδειξης των ποιοτικών στοιχείων του μεταναστευτικού και προσφυγικού φαινομένου, όπως για παράδειγμα τη δομή των προσόντων, το επίπεδο εξειδίκευσης, κ.λ.π., ως κινητήρια δύναμη των επιδράσεων τους στην αγορά εργασίας και την οικονομία.

Όμως, η παρατήρηση αυτή προϋποθέτει μία νέα θεώρηση για το μεταναστευτικό και το προσφυγικό φαινόμενο στην ΕΕ, με την έννοια ότι η μετανάστευση δεν αποτελεί ζήτημα δημόσιας τάξης και ασφάλειας αλλά αποτελεί, μεταξύ άλλων, «ζήτημα οργάνωσης και νομιμοποίησης της αγορά εργασίας καθώς και πηγή πολιτιστικού και κοινωνικού πλουτισμού». Από την άποψη αυτή, το μεταναστευτικό και προσφυγικό φαινόμενο στην ΕΕ αποτελεί μία πραγματικότητα η οποία θα πρέπει να θεωρηθεί ως θετική πρόκληση και όχι ως αρνητική απειλή.

Η νέα αυτή θεώρηση σημαίνει ότι η διαμόρφωση και υλοποίηση μίας ολοκληρωμένης ευρωπαϊκής μεταναστευτικής πολιτικής, θα κατορθώσει, μεταξύ των άλλων, να υπερβεί τις ξενοφοβικές και ρατσιστικές συμπεριφορές που επωάζουν οι ασκούμενες εθνικές πολιτικές μετανάστευσης στην ΕΕ. Ενδεικτικά τέτοιες πολιτικές είναι η μερική ένταξη ή ενσωμάτωση στη Γαλλία, κατηγοριοποιημένη συμμετοχή στην αγορά εργασίας με τον προσδιορισμό του ξένου στη Γερμανία, σταδιακές νομιμοποιήσεις, σύστημα ποσοστώσεων που εξελίχθηκε σε απαγόρευση μεταναστών από τρίτες χώρες στην Ιταλία κ.λ.π.