Το ταξίδι του χειρόγραφου για τη σφαγή στη Μονή Εικοσιφοινίσσης το 1507

Οι Βούλγαροι είχαν αρπάξει τότε πάνω από 907 πολύτιμα αντικείμενα και αρχεία και πολλά συνεχίζουν να τα κρατούν  παρά τις προσπάθειες της Ελλάδας. Βρίσκονται στο Κέντρο Σλαβοβυζαντινών Σπουδών της Σόφιας. Το 1917, συγκεκριμένα, Βούλγαροι σε συνεργασία με έναν δημοσιογράφο της εποχής εκείνης που παρίστανε και τον αρχαιολόγο, τον Αυστριακό από μητέρα και Βούλγαρο από πατέρα Βλαδίμηρο Σις, μαζί με τους στρατιώτες κακοποίησαν τους μοναχούς και λεηλάτησαν τη μονή, κλέβοντας πολύτιμα αντικείμενα και αρχεία της.

Ο συλλέκτης που τα αγόρασε κάποια στιγμή τα πούλησε και αυτά βρέθηκαν το 2008 στο Σικάγο. Ο τελευταίος αγοραστής διαπίστωσε ότι ήταν προϊόντα αρχαιοκαπηλίας και τα έδωσε στον οίκο πλειστηριασμών Swann Auction Galleries της Νέας Υόρκης. Διαπιστώθηκε εξαρχής ότι είχαν κλαπεί από την Μονή της Παναγίας της Εικοσιφοινίσσης και ο οίκος αποφάσισε να τα επιστρέψει στο Πατριαρχείο. Του πήρε πάντως 14 χρόνια για να τα στείλει στην Κωνσταντινούπολη.

Η σφαγή

Η σφαγή όπως διαβάζουμε στο χειρόγραφο έγινε ξαφνικά και τα αίτια παραμένουν άγνωστα. Πιθανόν ο Βαγιαζήτ Β΄ να είχε επηρεαστεί αρνητικά από την εκδίωξη των Εβραίων και των Μουσουλμάνων από την Ισπανία και θυμωμένος με τα γεγονότα αυτά, να ανανέωσε το αντιχριστιανικό μένος των Οθωμανών. Πιθανόν και να βρέθηκαν οι άτυχοι μοναχοί τυχαία στο δρόμο κάποιων οργίλων Οθωμανών.

Όμως, αν και γενικά ο Βαγιαζήτ δεν ήθελε εντάσεις στην αυτοκρατορία του, δεν αποκλείεται να άσκησε πιέσεις ειδικά στην ιδιαιτέρα του πατρίδα (ήταν από το Διδυμότειχο) να φιλοξενηθούν εκεί Μουσουλμάνοι και Εβραίοι από την Ισπανία. Ίσως έδωσε εντολή για διωγμούς Ελλήνων Χριστιανών, για να βρει χώρο για όσους έφερε από την Ισπανία. Στο χειρόγραφο για τον Αύγουστο του 1507, διαβάζουμε: «Ἔτους, ζιε΄ (1507) ἦλθε μεγάλη καί ἄορος συμφορά εἰς τό ἅγιον μοναστήριον καί ἔκοψαν τούς καλογέρους καί ἐκούρσευσαν καί τό μοναστήριον, ἐν μηνί αὐγούστῳ κε΄ (σ.σ. 25 του μηνός) ἰν(δικτιῶνος) ι».

Στη συνέχεια, κάτω από τον τίτλο «Ταῦτοι εἶναι οἱ μοναχοί», υπάρχει κατάλογος των σφαγιασθέντων μοναχών και άλλων. Στο περιθώριο (ώα) του φύλλου 31 υπάρχει και επιβεβαίωση της συνέχειας του καταλόγου των σφαγιασθέντων μοναχών με την γραφή των χρόνων εκείνων και τον χαρακτηρισμό: «Των αδικοφονεμένων». Τα θύματα της σφαγής ήταν συνολικά 202, εκ των οποίων 24 ιερομόναχοι, 3 διάκονοι, 145 μοναχοί και 30 προσκυνητές της μονής.

Όπως ανακοίνωσε ο μητροπολίτης Δράμας Δωρόθεος στη διάρκεια συνέντευξης Τύπου που παραχώρησε με τον ομότιμο καθηγητή του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης και συστηματικό ερευνητή των χειρόγραφων και της ιστορίας της ιεράς μονής Παναγίας Εικοσιφοίνισσας, Γιώργο Παπάζογλου, τα χειρόγραφα πιστοποιούν ένα ιστορικό γεγονός. Ο καθηγητής κ. Παπάζογλου που τα μελέτησε, είδε σε ένα από αυτά με την ένδειξη Χ 8  σημείωμα και κείμενο σχετικό με τη σφαγή των μοναχών της Εικοσιφοίνισσας από τους Οθωμανούς το έτος 1507. Στις σελίδες αναγράφονται όλα τα ονόματα των αδικοχαμένων μοναχών.

Η Μονή Εικοσιφοινίσσης

Από τη μελέτη του συγκεκριμένου χειρόγραφου από τον κ. Παπάζογλου διαπιστώθηκε ακόμα ότι το χαρτί ήταν δυτικού τύπου, της εποχής του 1500 μ.Χ. «Είχε παραχθεί εκείνα τα χρόνια και αυτό σημαίνει επομένως ότι ο μοναχός -συγγραφέας του σημειώματος και του καταλόγου των σφαγιασθέντων είναι σύγχρονος και γνωρίζει τα γεγονότα από πρώτο χέρι», υπογραμμίζει ο μητροπολίτης Δράμας.

Ο καθηγητής Παπάζογλου, στη διάρκεια της συνέντευξης Τύπου, αναφέρθηκε επίσης στο μακρύ και δύσκολο ταξίδι των συγκεκριμένων χειρογράφων πριν αυτά επιστρέψουν στην ιερά μονή. Τέλος, ο μητροπολίτης Δράμας χαρακτήρισε το όλο γεγονός μεγάλη ευλογία της Παναγίας και επισήμανε ότι θα συνεχίσει, υπό τη σεπτή καθοδήγηση του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου, τον αγώνα επιστροφής των υπόλοιπων χειρογράφων και κειμηλίων στην ιερά μονή.

Κοντά στη μονή φέρεται να πρωτόχτισε μικρό μοναστήρι το 451 ο Σώζων, επίσκοπος Φιλίππων. Κάποια στιγμή (ή κατά τον 6ο αιώνα ή ίσως κατά τον 8ο), φτάνει στο Παγγαίο από τα Ιεροσόλυμα ο Όσιος Γερμανός, που εδραίωσε τη μονή στη σημερινή της θέση. Σε αυτό το μοναστήρι αποσύρθηκε ο παραιτηθείς από το Θρόνο του πατριάρχης Άγιος Διονύσιος ο Α΄, που θεωρείται ο δεύτερος κτήτορας της Μονής. Το μοναστήρι άκμασε και ίσως γι’ αυτό προκάλεσε την προσοχή και τη μοιραία επίθεση κατά την οποία σφαγιάσθηκαν όλοι όσοι βρίσκονταν εκεί, μοναχοί και προσκυνητές. Εν συνεχεία ανέπτυξε δράση και έγινε πνευματικό και εθνικό κέντρο για την Ανατολική Μακεδονία και τη Θράκη, καθώς χαλάρωσε κάπως και η νομοθεσία των Οθωμανών.

Η μονή κατείχε εκατοντάδες πολύτιμα κειμήλια, πολύ μεγάλης θρησκευτικής και ιστορικής αξίας. Ιδιαίτερα αξιόλογη ήταν η Βιβλιοθήκη της Εικοσιφοινίσσης. Πριν τη σύλησή της περιλάμβανε τουλάχιστον 1300 τόμους, από τους οποίους οι 430 ήταν κώδικες χειρόγραφοι σε περγαμηνή ή χαρτί, οι δε υπόλοιποι έντυποι. Υπήρχαν 567 τόμοι παλαιτύπων βιβλίων με κλασσικούς Έλληνες και Λατίνους συγγραφείς, καθώς και με βυζαντινούς λογίους, όπως και άλλες σπανιότατες έντυπες εκδόσεις του 16ου και 17ου αιώνος.