Οι “λαϊκιστές συνωμοσιολόγοι”, η λογοκρισία και η ΕΟΚΑ…

Το Μάρτιο 2015, το Πανεπιστήμιο Λευκωσίας με κάλεσε στην Κύπρο για να μιλήσω σε ένα συνέδριο για την ΕΟΚΑ. Έκανα την παρουσίασή μου για τη δεκαετία 1950. Κατόπιν μου ζητήθηκε να συγγράψω ένα επιστημονικό άρθρο που θα συμπεριλαμβανόταν σε βιβλίο με τα πρακτικά του συνεδρίου. Υπέβαλα το άρθρο μου με τίτλο “Cyprus, 1955-1959: The US, Britain and the USSR: Then is Now”.

Έκτοτε δεν ξανασχολήθηκα με την υπόθεση, μέχρι που ο Αιμίλιος Σολωμού, διευθυντής της Έδρας της ΟΥΝΕΣΚΟ στο πανεπιστήμιο, μου απέστειλε το κάτωθι έξι χρόνια αργότερα, στις 27 Απριλίου 2021:

«Αγαπητέ Καθηγητή Μάλινσον, χαιρετίσματα από την Κύπρο. Εύχομαι όλα να είναι καλά σε αυτούς τους δύσκολους καιρούς που όλοι βιώνουμε. Αναγνωρίζω ότι σας γράφω πολύ καιρό μετά το συνέδριο για την ΕΟΚΑ που έλαβε χώρα στο Πανεπιστήμιο Λευκωσίας. Μετά από κάποιες αρχικές δυσκολίες προχωράμε με τη δημοσίευση των εργασιών και σας ευχαριστούμε για την υποβολή του δικού σας. Βρείτε, παρακαλώ, συνημμένα κάποια σχόλια και προτάσεις αναφορικά με το άρθρο σας. Ελπίζουμε ότι ενδιαφέρεστε ακόμα, αφού επιθυμούμε διακαώς να συμπεριλάβουμε το άρθρο στο σχεδιαζόμενο τόμο. Είμαστε στη διάθεσή σας για οποιεσδήποτε περαιτέρω λεπτομέρειες ή διευκρινίσεις χρειαστείτε.

Με φιλικούς χαιρετισμούς, ΑΑΣ».

Απέστειλα το διορθωμένο άρθρο μου την 1η Μαΐου και γρήγορα ξέχασα πάλι την όλη υπόθεση, μέχρι που έλαβα ένα email σχεδόν δύο χρόνια αργότερα, την 1η Μαρτίου τρέχοντος έτους:

«Αγαπητέ Ουίλιαμ,

Πάει καιρός από τότε που επικοινωνήσαμε μαζί σας αναφορικά με την πρόοδο για τον τόμο σχετικά με την ΕΟΚΑ. Τα καλά νέα είναι ότι μας προσφέρθηκε συμβόλαιο με τον οίκο Bloomsbury και το χειρόγραφο θα παραδοθεί προς εκτύπωση πριν το καλοκαίρι. Αυτά όσον αφορά τα καλά νέα. Στα δυσάρεστα νέα, ο οίκος Bloomsbury απέστειλε την πρόταση για το βιβλίο και δείγματα των κεφαλαίων σε δύο εξωτερικούς διορθωτές, ένας εκ των οποίων επέμεινε ότι η συμμετοχή σας ως “λαϊκιστής συνωμοσιολόγος” θα ήταν επιζήμια για τη δημοσίευση και θα έπρεπε να ακυρωθεί. Οι άνθρωποι του Bloomsbury συμφώνησαν και, προκειμένου να διασωθεί το πολύ καθυστερημένο εγχείρημα και να διασφαλιστεί ο εκδότης, συμφωνήσαμε. Λυπούμαστε ειλικρινά γι’ αυτό και ελπίζουμε ότι θα μπορέσετε να δημοσιεύσετε το άρθρο σε κάποιο άλλο περιοδικό ή βιβλίο.Με θερμούς χαιρετισμούς Χιούμπερτ, Οδυσσέας και Αιμίλιος».

Απάντησα ως εξής:

«Αγαπητοί Χιούμπερτ, Οδυσσέα και Αιμίλιε,

Παράξενα αυτά που μου γράφετε: ο οίκος Bloomsbury έχει δημοσιεύσει τρία από τα βιβλία μου. Θα έπρεπε να είχατε υποβάλει τον τόμο στη Routledge. Έχω ο ίδιος συγγράψει κάποιες πολύ αρνητικές κριτικές για διάφορα βιβλία γύρω από την Κύπρο, αλλά δεν έπεσα ποτέ στο επίπεδο των προσωπικών και ανώφελων προσβολών. Η όλη υπόθεση μοιάζει στα μάτια μου ως ξεκάθαρη περίπτωση ακαδημαϊκού φθόνου και/ή πολιτικής ανάμειξης. Οι ιστορικοί είναι αντικείμενο φόβου από πολλούς, ειδικά από τους μικροπολιτικούς, ψευτο-ακαδημαϊκούς, οι οποίοι πολλές φορές χρηματοδοτούνται και/ή προωθούνται από το Υπουργείο Εξωτερικών της Μεγάλης Βρετανίας και άλλους.

»Απεχθάνομαι τη συνωμοσιολογία και σίγουρα δεν είμαι λαϊκιστής. Βασίζομαι κατά βάση στην εξονυχιστική εξέταση των εγγράφων, εξάγοντας στη συνέχεια τα συμπεράσματά μου. Επίσης, δεν δίνω δεκάρα τσακιστή αν εσείς/η Bloomsbury αδυνατείτε να δημοσιεύσετε το άρθρο μου, το οποίο είχα την καλοσύνη να συγγράψω και να βελτιώσω, κατόπιν της παράκλησής σας να συγγραφεί και έπειτα να διορθωθεί, προκειμένου να συμπεριλαμβάνει τα σχόλια και τις υποδείξεις σας. Έχω, σε κάθε περίπτωση, δημοσιεύσει πληθώρα άρθρων και βιβλίων με αξιόλογους εκδοτικούς οίκους και περιοδικά, τα οποία περιλαμβάνουν απόψεις ανάλογες με αυτές του άρθρου που μου ζητήσατε να γράψω. Επομένως, είναι μάλλον απίθανο να μπω στον κόπο να προσφέρω το εν λόγω άρθρο σε κάποιον άλλο.

Προς ενημέρωσή σας, έχω βάσιμες πληροφορίες ότι η Κύπρος, ακόμα και η ακαδημαϊκή Κύπρος, γίνεται όλο και πιο πειθήνια. Πολλά συμβαίνουν στα παρασκήνια, τα οποία είναι δυσοίωνα για τη χώρα. Πίσω στο Σχέδιο Ανάν, απ’ ό,τι φαίνεται. Μάλλον είστε ενήμερος για αυτά, βέβαια, οπότε δεν θα τα αναπτύξω περαιτέρω. Η απόφαση να μη δημοσιευτεί το άρθρο μου μοιάζει περισσότερο πολιτική παρά ακαδημαϊκή.

Καλό μήνα! Μπιλ Μάλινσον»

Φιλικά μηνύματα

Ένας φίλος μου καθηγητής με τον οποίον είχα μοιραστεί την όλη συζήτηση τους έστειλε το ακόλουθο μήνυμα: «Δε νομίζω ότι ο Μάλινσον είναι λαϊκιστής (αναρωτιέμαι εάν οι διορθωτές είναι καν εξοικειωμένοι με τον όρο) ή συνωμοσιολόγος. Οι συντάκτες θα πρέπει να αποκηρύσσουν αυτού του είδους την αντιεπαγγελματική κριτική και να απαντούν στους διορθωτές. Ο Μάλινσον, πολύγλωσσος με διδακτορικό δίπλωμα από το LSE, είναι ευρέως δημοσιευμένος και αναγνωρισμένος ως ειδικός στο Κυπριακό Ζήτημα. Με λυπεί να βλέπω όλα τα παραπάνω».

Ένας άλλος φίλος μου καθηγητής μού απέστειλε το κάτωθι: «Πολύ δόλια επιστολή από τους “Κυπρίους”, όπως ο Χιούμπερτ, σχετικά με “καλά” και “δυσάρεστα” νέα. Προσεγγίζει το αξιολύπητο!!! Λυπάμαι πολύ, φίλε μου, αλλά, φυσικά, θα το δημοσιεύσεις όπου αλλού αποφασίσεις! Χαιρετίσματα, Κώστας». Ένας Έλληνας πρέσβης μου έγραψε: «Ντροπή και πάλι ντροπή. Από που πήρε ο διορθωτής την ιδέα ότι είσαι λαϊκιστής συνωμοσιολόγος; Είναι σίγουρα πολιτικά τα κίνητρα». Το πανεπιστήμιο, ανησυχώντας πλέον εύλογα, μου έστειλε στις 4 Μαρτίου:

«Αγαπητέ Μπιλ,

Συμμεριζόμαστε πλήρως τη δυσαρέσκειά σας για την απόφαση αυτή των συντακτών και για τα σχόλια του ανώνυμου διορθωτή. Όπως ξέρεις, είχαμε και οι ίδιοι τις αναστολές μας για το άρθρο και γι’ αυτό ζητήσαμε μια ουσιαστική επανασυγγραφή του. Εν τούτοις, θα είχαμε περιλάβει τη διορθωμένη εκδοχή του στο βιβλίο αν δεν ήταν η κάθετη άποψη του διορθωτή και ο σκεπτικισμός που η κριτική του πυροδότησε (αυτός/αυτή ήταν επίσης επικριτικός της ιδέας ενός τόμου ως συλλογής άρθρων συνεδρίου) στις τάξεις του εκδοτικού οίκου, στον οποίο επιθυμούσαμε να δημοσιεύσουμε. Στο τέλος της ημέρας ήταν δική μας η απόφαση να κάνουμε την παραχώρηση αυτή, επομένως έχουμε μέρος της ευθύνης για την απόφαση αυτή.

Με εγκάρδιους χαιρετισμούς, Χιούμπερτ»

Ένας φίλος μου στην Κύπρο μίλησε στη συνέχεια με το πανεπιστήμιο, το οποίο επέμεινε ότι ήταν οι άνθρωποι του οίκου Bloomsbury, όχι το Πανεπιστήμιο Λευκωσίας, που ισχυρίστηκαν ότι δεν θα μπορούσαν να δημοσιεύσουν το βιβλίο με το άρθρο μου μέσα. Καθώς το άρθρο υπερβαίνει τις 10,000 λέξεις, δε μπορώ να το παραθέσω εδώ. Προκειμένου, εν τούτοις, να λάβετε μια ιδέα, παραθέτω μια περίληψη και τα συμπεράσματά του:

«Κάνοντας χρήση πρόσφατα αποχαρακτηρισμένων εγγράφων, το άρθρο αυτό πραγματεύεται την οπτική της Βρετανίας, των ΗΠΑ και της Σοβιετικής Ένωσης έναντι της Κύπρου, τα κρίσιμα χρόνια μεταξύ 1955 και 1959. Έχοντας εξηγήσει το διανοητικό υπόβαθρο του συγγραφέα που έχει βάση την ιστορία, το άρθρο δείχνει πώς οι ωμοί γεωπολιτικοί, ψυχροπολεμικοί υπολογισμοί υπαγόρευσαν την προσέγγιση και των τριών χωρών, όποια και αν ήταν τα ηθικά επιχειρήματά τους.

Τα έγγραφα που ο συγγραφέας φέρνει στο φως καταδεικνύουν ότι οι Βρετανοί συνήργησαν μυστικά με την Τουρκία και γνώριζαν πλήρως ότι η τουρκοκυπριακή ηγεσία είχε φυτεύσει μια βόμβα στο Τουρκικό Προξενείο, προκειμένου να πυροδοτήσει ανθελληνικές ταραχές, γεγονός που συγκαλύφθηκε εκείνη την εποχή και που μόνο πρόσφατα στοιχειοθετήθηκε μέσω της αποδέσμευσης βρετανικών εγγράφων. Το άρθρο δείχνει ξεκάθαρα πώς η όλη διευθέτηση του 1959 βασίστηκε στην αγγλοσαξονική επιμονή για λύση στα πλαίσια του ΝΑΤΟ και πόσο επικριτική ήταν η ΕΣΣΔ έναντι μιας διευθέτησης που ήταν εμφανώς δυσλειτουργική. Το άρθρο καταλήγει ότι οι εξωτερικές εντάσεις, ο φόβος της Ρωσίας και μία συνεχής προσπάθεια να επιλυθεί ένα ζήτημα με την επανάληψη των ίδιων λαθών, εξακολουθούν σήμερα». […]

Συμπεράσματα και ερωτήματα για την Bloomsbury

»Τότε, όπως και σήμερα, η θεσμική ύπαρξη της Κύπρου, που βασίζεται στην ύπαρξη στρατιωτικών βάσεων και, παραδόξως, σε δυσλειτουργικές συνθήκες, εντάσσεται στη σχέση ΝΑΤΟ-Ρωσίας. Ένας νέος παράγοντας είναι φυσικά η συμμετοχή στην ΕΕ, με την Κύπρο να αποτελεί ντροπή για τις Βρυξέλλες. Ενώ το ζήτημα της Κύπρου εξακολουθεί με την ίδια ένταση, τα λάθη της Βρετανίας μεταξύ 1955 και 1959 γίνονται ακόμα αισθητά, παρόλες τις προσπάθειες εκ μέρους κάποιων μερών να κρύψουν το παρελθόν κάτω από το χαλί και να μπαλώσουν τις ρωγμές. Τα ίδια λάθη επαναλαμβάνονται σήμερα, αν και με νέες σημειολογικές μορφές.

Ας ξεκινήσουμε τα συμπεράσματά μας, παραθέτοντας τις θέσεις του David Hannay, οι οποίες προδίδουν πώς η Κύπρος χρησιμοποιείται ακόμα από τις ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο ως εργαλείο όχι μόνο προκειμένου να διατηρήσουν την ισχύ του ΝΑΤΟ στην Ανατολική Μεσόγειο, αλλά και για να ενθαρρύνουν την ένταξη της Τουρκίας στην ΕΕ. Στον απόηχο της απόρριψης του προαναφερθέντος Σχεδίου Ανάν, και συνεπώς και του Ιδρυτικού Συμφώνου που θα είχε υποχρεώσει την Κύπρο (όπως και τη Βρετανία και την Ελλάδα) να υποστηρίξει τις ενταξιακές φιλοδοξίες της Τουρκίας, ο Hannay περιέγραψε την τηλεοπτική ομιλία του Προέδρου Παπαδόπουλου, η οποία επέκρινε το Σχέδιο Ανάν, ως μακρόσυρτη, ασυνάρτητη και συναισθηματική, όταν στην πραγματικότητα αυτή ήταν απρόσμενα ακριβής και πειστική.

»Ο Hannay απέδειξε την ελλιπή γνώση του του Κυπριακού Ζητήματος παραλείποντας να αναφερθεί, στο έκτασης οκτώμισι σελίδων τμήμα του βιβλίου του που τιτλοφορείται “Ιστορικό Υπόβαθρο”, στα παρακάτω: στο ρόλο του Βρετανικού Υπουργείου Εξωτερικών στη διαίρεση των ελληνόφωνων και τουρκόφωνων κοινοτήτων της Κύπρου (ειδικά το 1955), στη μυστική σύμπραξη της Βρετανίας με την Τουρκία, στο ζωτικό ρόλο της Βρετανίας στην καταστροφή του 1963 (βοηθώντας τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο να συντάξει τα “Δεκατρία Σημεία” του) και στη συμφωνία Βρετανίας και ΗΠΑ το 1963 και το 1964 να μην εναντιωθούν σε μια πιθανή τουρκική εισβολή.

»Ο Hannay αναγνωρίζει τουλάχιστον ότι “εμείς (οι Βρετανοί) δε δράσαμε και όλο δόξα”, αλλά προφανώς μόνο ως παρενθετικό σχόλιο με σκοπό την αυτοπροστασία, προς το τέλος του βιβλίου. Πιο ενδεικτικά, καταρρίπτει το ίδιο το Σχέδιο Ανάν στα συμπεράσματά του: “και είναι δύσκολο να δει κανείς οποιαδήποτε λύση που να ξεστρατίζει πολύ από το Σχέδιο Ανάν, το οποίο έχει υποστηριχθεί τόσο ευρέως. Αλλά αν η υποψηφιότητα της Τουρκίας καθυστερήσει ή μπλοκαριστεί, δεν θα είναι εύκολο να είμαστε τόσο αισιόδοξοι”.

Αυτή η φαινομενική απειλή καταδεικνύει ότι ένας από τους στόχους του Σχεδίου ήταν να χρησιμοποιήσει την Κύπρο ως εργαλείο για να προωθηθεί η αίτηση της Τουρκίας στην ΕΕ. Έτσι, τότε όπως τώρα, η Κύπρος θεωρείται ακόμα από τις ΗΠΑ, τη Βρετανία και την Τουρκία ως πολύτιμο γεωπολιτικό τεμάχιο, αλλά και ως εργαλείο. Καθώς ολοκληρώνω το παρόν άρθρο για τα χρόνια 1955-1959 και τα αμερικανικά, βρετανικά και ρωσικά συμφέροντα στην Κύπρο, διακρίνω τους ίδιους βασικούς παράγοντες σήμερα: τις εξωτερικές εντάσεις, το φόβο της Ρωσίας και μια συνεχή προσπάθεια να επιλυθεί ένα ζήτημα επαναλαμβάνοντας τα ίδια λάθη».

Τι συνέβη, λοιπόν, στη Bloomsbury; Και ποιος αποφάσισε ότι είμαι “λαϊκιστής συνωμοσιολόγος”; Πού είναι τα τεκμήρια για την παραπάνω κατηγορία; Προήλθε αυτή από κάποιον θυμωμένο διορθωτή, του οποίου το βιβλίο είχα αξιολογήσει αρνητικά; Ή το όλο θέμα πηγαίνει πιο βαθιά; Το πιο παράδοξο είναι ότι ο οίκος Bloomsbury έχει δημοσιεύσει τρία από τα βιβλία μου.