Ο Νικηταράς από τα χέρια του χαράκτη Σούρσου

Με σπουδές ζωγραφικής και χαρακτικής στο Σχολείο των Τεχνών της Αθήνας από το 1891 έως το 1899 κοντά στον Νικηφόρο Λύτρα (1832-1904) και στον Νικόλαο Ι. Φέρμπο (1852-1916), ο Σωκράτης Σούρσος άνοιξε εργαστήριο-κατάστημα στο κέντρο της πρωτεύουσας, στην οδό Κτενά 2, στην Πλατεία Ρόμβης, που πήρε το όνομά της από τον εκεί ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, ο οποίος ανήκε σε συνεπώνυμη αθηναϊκή οικογένεια.

Ο χώρος του εργαστηρίου-καταστήματος έγινε γρήγορα στέκι ομοτέχνων του. Ο Σωκράτης Σούρσος φιλοτεχνούσε “βιοτεχνικές” ξυλογραφίες για εικονογράφηση εντύπων, εφημερίδων και περιοδικών, υπογράφοντας διαφημίσεις τους και με τα αρχικά του, χαλκογραφίες, μετάλλια. Αρκετές από αυτές τις διαφημιστικές καταχωρίσεις τις έχει συγκεντρώσει ο Πέτρος Κοσκινάς (γ. 1962) στο βιβλίο του “70 Χρόνια Ελληνικής Διαφήμισης, 1870-1940” (Selector, Αθήνα 1993).

Το 1901 εικονογράφησε με ξυλογραφίες του την έκδοση των Απάντων του Γάλλου μυθιστοριογράφου Paul de Kock (1794-1871), ενώ την ίδια δεκαετία χάραζε στο ξύλο διαφημίσεις για την πολέμια του βενιζελισμού εφημερίδα “Χρόνος” του Κωστή Χρ. Χαιρόπουλου (1871-1935), επίσημο όργανο του Στρατιωτικού Συνδέσμου. Δίπλα του εργάστηκε ο σπουδαίος ζωγράφος-χαράκτης Άγγελος Ι. Θεοδωρόπουλος (1883-1965). Το 1930 ήταν συνυποψήφιος με τους Θεοδωρόπουλο, Λυκούργο Κογεβίνα (1887-1940), Γιάννη Κεφαλληνό (1894-1957) και Ιωάννη Μπάκα για τη θέση της Χαρακτικής στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών, θέση που την πήρε ο Κεφαλληνός.

Ο επαίτης Νικηταράς

Μαθητής άξιων δασκάλων, ο Σωκράτης Σούρσος υπήρξε δημιουργικός καλλιτέχνης που βιοποριζόταν σκληρά για πολλές παραγγελίες, όπως και άλλοι ομότεχνοί του χαράκτες. Ανάμεσα στα έργα του ήταν και η προσωπογραφία του ήρωα της Ελληνικής Επανάστασης Νικηταρά (Νικήτα Σταματελόπουλου, 1781-1849), με καταγωγή επίσης από την Αρκαδία. Ο Νικήτας Σταματελόπουλος – Νικηταράς – κατέληξε να πεθάνει αόμματος επαίτης στον Πειραιά!

Σχεδίασε με μολύβι τη μορφή του, πιστό αντίγραφο εκείνης που είχε σχεδιάσει εκ του φυσικού το 1826-27 στην Αθήνα ο Γερμανός εθελοντής υπολοχαγός Karl Krazeisen (1794-1878) και τη λιθογράφησε στο Μόναχο o ομοεθνής του Franz Hanfstaengl (1804-1877) για το δεύτερο από τα συνολικά επτά τεύχη προσωπογραφιών Ελλήνων και Φιλελλήνων, έκδοση του 1828.

Τα σχέδια των σαράντα προσωπογραφιών, άλλα είκοσι ένα μικρότερα σχέδια και την κασετίνα με τα υδροχρώματα και με τα πινέλα του Krazeisen, που βρίσκονταν στα χέρια του γαμπρού του, τα αγόρασε το 1926 ο τότε διευθυντής της Εθνικής Πινακοθήκης Ζαχαρίας Λ. Παπαντωνίου (1877-1940) αντί 200.000 δρχ. Ο Σωκράτης Σούρσος εργάστηκε στο έργο του με κάρβουνο, πιθανόν επειδή το προόριζε να γίνει λιθογραφημένη αφίσα για σχολική ή άλλη χρήση.

Και τρίτος καλλιτέχνης Σούρσος

Τηρώντας την οικογενειακή παράδοση, χαράκτης υπήρξε επίσης ο εγγονός του Ηλία και γιος του Σωκράτη, Ναπολέων Σούρσος (1913-1998), διατηρώντας το εργαστήριο-κατάστημα του πατέρα του στην ίδια θέση. Με σπουδές ζωγραφικής και γλυπτικής στη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας από το 1927 έως το 1934, υπήρξε δημιουργός αριστοτεχνικών μεταλλίων και διπλωμάτων.

Ήταν λάτρης της ιστιοπλοΐας, φίλος του τραπεζίτη Γιάννη Κωστόπουλου (1938-2021), ταξιδεύοντας πάντα με θαυμαστά σκαριά, τα οποία είχε αποτυπώσει ως ζωγραφικά και χαρακτικά έργα αλλά και σε συλλεκτικά μοντέλα. Κράτησε μέχρι το τέλος βαθιά μέσα του τον σεβασμό για την αξία του πατέρα του. Το 1942 χάραξε στον χαλκό τη “Ναυμαχία” του που την εξέθεσε πολλά χρόνια κατόπιν, το 1971, στην Πανελλήνια Έκθεση του Ζαππείου.

Ο Ναπολέων Σούρσος αγαπούσε από παιδί τη φυσαρμόνικα. Δέχτηκε μάλιστα να τη διδάξει στον συνομήλικο γείτονά του στην ευρύτερη περιοχή του παλιού τέρματος του τραμ 6, στην οδό Αχαρνών, Αλέκο Σακελλάριο (1913-1991). Ο Σακελλάριος, ο οποίος έφτασε να τον ζηλεύει για τη δεξιότητά του αυτή, τον θυμόταν αργότερα με συγκίνηση: «Ήταν ένα ζωηρό και σγουρόμαλλο αγόρι, που έμενε δυο στενά παρακάτω και που έπαιζε φυσαρμόνικα. Μια φυσαρμόνικα μικρή, απ’ αυτές του στόματος, που την τοποθετούσε κατά τέτοιον τρόπο ώστε τα δυο του χέρια να γίνονται ηχείο. Αλλά τι ωραία που έπαιζε ο Ναπολέων! Ορχήστρα ολόκληρη! Τον ακούγαμε γοητευμένοι και παρακολουθούσαμε με το στόμα ανοιχτό τα υπαίθρια ρεσιτάλ που έδινε τα βράδια στα στενά της γειτονιάς».