Πράσινο φως ανάβει η Βαγδάτη στον Ερντογάν για επιχειρήσεις κατά του PKK

Η ακύρωση της επίσκεψης συνοδεύτηκε από μία νέα οξύτατη επίθεση του Ερντογάν έναντι του Ισραηλινού πρωθυπουργού, τον οποίο παρομοίασε με τον Χίτλερ. Δεν είναι βεβαίως μόνο η Γάζα που επισκιάζει τις αμερικανοτουρκικές σχέσεις: Η προμήθεια των ρωσικών S-400, η κατάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Τουρκία και βεβαίως το Κουρδικό, έχουν προκαλέσει εντάσεις στις διμερείς σχέσεις. Ως γνωστόν για την Τουρκία οι Κούρδοι του YPG στην Συρία είναι «τρομοκράτες», την στιγμή που το συριακό παρακλάδι του PKK αποτελεί τον σημαντικότερο σύμμαχο των ΗΠΑ έναντι του ΙSIS.

Σε ό,τι αφορά το Κουρδικό, ιδιαίτερης σημασίας είναι η πρόσφατη επίσκεψη του Ερντογάν στο Ιράκ (η πρώτη ύστερα από δώδεκα χρόνια) την στιγμή που σύμφωνα με διεθνή μέσα ενημέρωσης, η Άγκυρα προγραμματίζει στρατιωτική επιχείρηση κατά του PKK στην βόρεια επικράτεια της χώρας. Να σημειωθεί πως προ της επίσκεψης του Τούρκου προέδρου, είχε προηγηθεί ο χαρακτηρισμός του PKK ως «παράνομη οργάνωση» από την Βαγδάτη, γεγονός που χαιρέτισε η Άγκυρα.

Σύμφωνα με σύμβουλο του Χακάν Φιντάν, «η Τουρκία και το Ιράκ “αποφάσισαν για πρώτη φορά να πολεμήσουν από κοινού την τρομοκρατία του PKK». Το PKK έχει την έδρα του στο βόρειο Ιρακινό Κουρδιστάν, όπου η Τουρκία πραγματοποιεί συχνά αεροπορικές επιδρομές, γεγονός που έχει επιφέρει ένταση στις σχέσεις της με το Ιράκ στο πρόσφατο παρελθόν, καθώς τα τουρκικά πλήγματα προκαλούσαν απώλειες, όχι μόνο στις τάξεις του άμαχου πληθυσμού, αλλά ακόμα και στις ιρακινές ένοπλες δυνάμεις.

Η Τουρκία σχεδιάζει να εκτοπίσει τους Κούρδους από τα ανατολικά της σύνορα τόσο για να απαλλαγεί από τον φόβο δημιουργίας κουρδικού κράτους, με πιθανή απόσχιση δικών της εδαφών, όσο και την δημιουργία μίας νέας εμπορικής οδού από τον Περσικό Κόλπο για τη μεταφορά αγαθών στη Μεσόγειο. Ο νέος αυτοκινητόδρομος, αξίας 17 δισεκατομμυρίων δολαρίων, θα ενώσει την Ασία με την Ευρώπη, πηγαίνοντας από τη Βασόρα στα τουρκικά σύνορα, προτάσσοντας μία νέα ανταγωνιστική οδό απέναντι στη Διώρυγα του Σουέζ. “Αγκάθι” για αυτό το σχέδιο είναι βεβαίως η παρουσία του PKK, για την αντιμετώπιση του οποίου ο Ερντογάν μπορεί πλέον να υπολογίζει όχι μόνο στην φατρία Μπαρζανί, εκ των ηγετικών κουρδικών φατριών του Ιράκ και συμμάχου της Τουρκίας, αλλά και στην ίδια την ιρακινή κυβέρνηση.

Το Κουρδικό

Οι Κούρδοι είναι μια ξεχωριστή εθνότητα κατατετμημένη σε τέσσερα κράτη της Μέσης Ανατολής, που αριθμεί περίπου 30-35 εκατομμύρια ανθρώπους. Η περιοχή που κατοικούν, αναφέρεται στους χάρτες εδώ και αιώνες ως Κουρδιστάν, εκτείνεται σήμερα στη νοτιοανατολική Τουρκία, στο βόρειο Ιράκ, στη βόρεια Συρία και στο βορειοδυτικό Ιράν. Τα δύο τρίτα σχεδόν των Κούρδων κατοικούν στην Τουρκία, όπου αποτελούν πάνω από το 20% του τουρκικού πληθυσμού. Είναι, ίσως, η τελευταία μεγάλη εθνότητα που δεν την αφήνουν να έχει τη δική της πατρίδα, εξ’ ου και το διαχρονικό Κουρδικό Ζήτημα.

Το Σύνταγμα του Κεμάλ αρνήθηκε την ύπαρξη διακριτών εθνοτικών ομάδων στην Τουρκία. Ως αποτέλεσμα, κάθε έκφραση εθνοτικής ταυτότητας από τους Κούρδους (καθώς και άλλες μειονότητες στην Τουρκία) καταπιέστηκε σκληρά. Μέχρι το 1991, η χρήση της κουρδικής γλώσσας (αν και διαδεδομένη) ήταν παράνομη. Μέχρι σήμερα, κάθε συζήτηση που υπαινίσσεται το κουρδικό εθνικό αίτημα θεωρείται ότι υποθάλπει αυτονόμηση και δικαιολογεί φυλάκιση.

Η Άγκυρα στρέφεται με σκληρότητα εναντίον των κουρδικών πολιτικών κομμάτων, τα οποία συχνά κηρύσσονται εκτός νόμου και τα στελέχη τους φυλακίζονται για “εγκλήματα γνώμης”. Το 1994, η Leyla Zana (πρώτη γυναίκα κουρδικής καταγωγής που εκλέχθηκε στο τουρκικό Κοινοβούλιο) καταδικάστηκε σε 15 χρόνια για “αυτονομιστικό λόγο”. Το κόμμα της απαγορεύτηκε. Οι ηγέτες του τρίτου σε μέγεθος κόμματος στην Τουρκία (του κουρδικού HDP) καταδικάστηκαν σε ποινή φυλάκισης πολλών ετών για υποτιθέμενη σχέση με το ΡΚΚ.

Όμως, ο αγώνας των Κούρδων είναι κλασικά εθνικοαπελευθερωτικός. Η Άγκυρα συστηματικά παρακρατεί πόρους από τις κουρδικές περιοχές, τις οποίες έχει καταδικάσει σε χρόνια υπανάπτυξη. Οι νοτιοανατολικές επαρχίες είναι πίσω και από τις άλλες επαρχίες της Ανατολίας και βέβαια δεν συγκρίνονται με τη συγκριτικά πολύ πιο αναπτυγμένη οικονομικά δυτική Τουρκία.

Ο ένοπλος αγώνας δεκαετιών εναντίον του τουρκικού κράτους έχουν μετατρέψει το ΡΚΚ σε “φάρο” για τους Κούρδους παγκοσμίως. Αν και τόσο το μετακεμαλικό όσο και το ερντογανικό καθεστώς έχουν βυθίσει τις κουρδικές επαρχίες στο αίμα και στο κοινωνικό χάος δεν έχουν καταφέρει να κάμψουν τη θέληση των Κούρδων για εθνική ελευθερία. Στη διάρκεια αυτού του ανταρτοπολέμου δεκάδες χιλιάδες πολίτες έχουν χάσει τις ζωές τους και εκατοντάδες κουρδικά χωριά και κωμοπόλεις έχουν καταστραφεί και ερημωθεί. Το αντάρτικο, όμως, επιβιώνει και προκαλεί αιμορραγία στον τουρκικό στρατό, παρά τη συντριπτική υπεροχή του τελευταίου σε όπλα και αριθμό στρατιωτών.

ΡΚΚ και PYD

Εδώ και πολλά χρόνια, το ΡΚΚ έχει χαρακτηριστεί από ΗΠΑ και ΕΕ “τρομοκρατική οργάνωση”. Αυτό είχε συμβεί κατ’ απαίτηση της τότε γεωπολιτικά πολύτιμης Τουρκίας. Ένας από τους λόγους για το επί μακρόν συνεχιζόμενο τουρκικό βέτο στην Σουηδία, ήταν η απαίτηση της Άγκυρας για αυστηροποίηση της σουηδικής νομοθεσίας έναντι του PKK. Το ΡΚΚ, πάντως, διεξάγει από το 1985 αντάρτικο εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα, αλλά δεν ασκεί τρομοκρατία. Βομβιστικές επιθέσεις κατά πολιτικών στόχων έχουν γίνει μόνο από την οργάνωση “Γεράκια του Κουρδιστάν”, η οποία δεν ανήκει στο ΡΚΚ.

Το πόσο σύνθετο είναι το πρόβλημα φαίνεται στη βόρεια Συρία. Το τοπικό κουρδικό PYD είναι το παρακλάδι του ΡΚΚ στην περιοχή. Οι ΗΠΑ και η Ρωσία συμμάχησαν μαζί του στον πόλεμο εναντίον του ISIS. Για τη Δύση το PYD είναι πολύτιμος σύμμαχος, ενώ το ΡΚΚ “τρομοκρατική οργάνωση”! Πρόκειται για αφόρητη υποκρισία, δεδομένου ότι μαχητές του ΡΚΚ πολεμούν και από τις γραμμές του PYD.

Σύμφωνα με τον με τον καρδιολόγο και διπλωματικό εκπρόσωπο του PYD στην Ευρώπη Ιμπραχήμ Μουσλέμ, «το ΡΚΚ παραμένει το κύριο κουρδικό κόμμα. Έχει πολλούς ανοιχτούς, αλλά και μύχιους υποστηρικτές, ανάμεσα σε όλους τους Κούρδους. Πολλές άλλες οργανώσεις και κόμματα ιδρύθηκαν με το πρότυπο του ΡΚΚ. Το ΡΚΚ αποτελεί μια πολύ σημαντική εθνικοαπελευθερωτική δύναμη».

Το PYD είναι ένα κουρδικό δημοκρατικό κόμμα, ιδρυτικό μέλος του Εθνικού Φορέα Συντονισμού για τη Δημοκρατική Αλλαγή και περιγράφεται από το Κέντρο Μέσης Ανατολής του ιδρύματος Carnegie ως «ένα από τα πιο σημαντικά κουρδικά κόμματα της αντιπολίτευσης στη Συρία». Όπως προαναφέρθηκε, το πολιτικό κόμμα των Κούρδων της Συρίας ιδρύθηκε ως συριακό παράρτημα του PKK το 2003 και οι δύο οργανώσεις εξακολουθούν να είναι στενά συνδεδεμένες μέσω της Ένωσης Κοινοτήτων του Κουρδιστάν.

ΡΚΚ και Μπαρζανί 

Όπως προαναφέραμε, Κούρδοι δεν βρίσκονται μόνο στην Τουρκία. Το βόρειο Ιράκ κατοικείται σχεδόν αποκλειστικά από Κούρδους, οι οποίοι είχαν αποκτήσει αυτονομία το 1970, αλλά το καθεστώς του Σαντάμ Χουσεΐν την είχε καταλύσει με λουτρό αίματος. Η απόφαση 688 του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ το 1991 δημιούργησε ασφαλές καταφύγιο. Οι ΗΠΑ δημιούργησαν μια ζώνη απαγόρευσης πτήσεων πάνω από το βόρειο Ιράκ, αφήνοντας, όμως, εκτός όχι μόνο τη Μοσούλη, αλλά και κουρδικές περιοχές, όπως το Κιρκούκ και η Σουλεϊμανίγια. Η δε Τουρκία διατηρεί στρατιωτικές βάσεις στο βόρειο Ιράκ.

Το κουρδικό βόρειο Ιράκ ελεγχόταν από δύο παραδοσιακές φατρίες, που μετεξελίχθηκαν σε κόμματα, το Κουρδικό Δημοκρατικό Κόμμα (KDP) του Μπαρζανί που προαναφέραμε και η Πατριωτική Ένωση του Κουρδιστάν (PUK) του Ταλαμπανί. Στα δυσπρόσιτα βουνά του ιρακινού Κουρδιστάν, όμως, βρίσκουν καταφύγιο η ηγεσία και αντάρτες του ΡΚΚ. Αυτό ωθεί την Τουρκία να διεξάγει επιχειρήσεις, παραβιάζοντας την εδαφική ακεραιότητα του Ιράκ. Η Βαγδάτη περιορίζονταν σε ρητορικές διαμαρτυρίες, χωρίς να κάνει κάτι πιο δραστικό. Στο δε Ερμπίλ, η τοπική κουρδική κυβέρνηση του Μπαρζανί “μασούσε τα λόγια της” σχετικά με την τουρκική παρουσία στο βόρειο Ιράκ, κατηγορώντας το PKK  πως με την δράση του προκαλεί την Τουρκία. Μαχητές του Μπαρζανί έχουν εμπλακεί σε συγκρούσεις με το PKK.

Οι σχέσεις της κυβέρνησης Μπαρζανί με το ΡΚΚ είναι διαχρονικά κακές, για δύο λόγους: Πρώτον, το “φεουδαρχικό” καθεστώς του Ερμπίλ βλέπει το ΡΚΚ σαν δυνητικό αντίπαλο. Το ΡΚΚ είναι ένα αριστερόστροφο προοδευτικό λαϊκό κίνημα που θέλει άμεση δημοκρατία και ελευθερίες για τους πολίτες. Δεύτερον, το Ερμπίλ έχει στενές οικονομικές σχέσεις με την Άγκυρα και ταυτόχρονα την φοβάται. Είναι ένα σύστημα κατακερματισμένο ανάμεσα σε φυλές και μεσαιωνικούς θεσμούς.

Πλέον Βαγδάτη και Ερμπίλ, συμπλέουν από κοινού με την Τουρκία, σε ό,τι έχει να κάνει με το PKK. Την ίδια στιγμή, η ιρακινή κυβέρνηση βρίσκεται στο έλεος φιλοϊρανικών πολιτοφυλακών και μιας απίθανα πολύπλοκης πολιτικής κατάστασης όπου όλες οι φυλετικές, κοινοτικές, παραστρατιωτικές και άλλες οντότητες ασκούν επικαλυπτόμενες εξουσίες αυθαίρετα. Αυτή η διαχρονική κατάσταση συρρικνώνει τα περιθώρια αντίδρασης της Βαγδάτης: Έτσι φτάσαμε στην θριαμβευτική υποδοχή Ερντογάν.

Ιράν και Συρία

Εκτός από τους Κούρδους του Ιράκ, Κούρδοι ζουν και στο Ιράν. H CIA θεωρεί ότι περίπου 10% του ιρανικού πληθυσμού είναι κουρδικής καταγωγής, αποτελώντας την τρίτη πολυπληθέστερη εθνοτική ομάδα της χώρας, αριθμώντας περίπου οκτώ εκατομμύρια. Στην πλειονότητά τους οι Κούρδοι του Ιράν είναι σουνίτες και μάλιστα με πολύ πιο φιλελεύθερες αντιλήψεις σε σχέση με το καθεστώς.

Επίσης, για δεκαετίες υφίστανται καταπίεση. Το ισλαμικό καθεστώς συνεχίζει την καταπίεση που ασκούσε το καθεστώς του Σάχη. Φροντίζει να συλλαμβάνει και να θανατώνει κάποιους ανά τακτά χρονικά διαστήματα. Στο βορειοδυτικό τμήμα του Ιράν δρα εδώ και δεκαετίες αντάρτικο που οργάνωση, που συνδέεται με το ΡΚΚ. Εναντίον του η Τεχεράνη πραγματοποιεί τακτικά επιδρομές, αλλά η ένταση του αντάρτικού εξαρτάται και από τις συνολικές σκοπιμότητες του κουρδικού εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος και στην Τουρκία και στη Συρία.

Την ίδια στιγμή, η Τουρκία κατέχει περιοχές της Συρίας, δημιουργώντας ζώνες στις οποίες πραγματοποιεί αλλοίωση του πληθυσμιακού δυναμικού με την βίαιη μετακίνηση Κούρδων και την εγκατάσταση Αράβων και κυρίως τζιχαντιστών που έχουν συμμαχήσει με την Άγκυρα. Κατέχοντας περιοχές στη βόρεια Συρία, οι Τούρκοι δημιουργούν μια de facto ζώνη, η οποία δεν επιτρέπει την άμεση πρόσβαση μεταξύ των Κούρδων σε Συρία και Ιράκ με τους κουρδικούς πληθυσμούς στην Τουρκία. Ταυτόχρονα οι μισθοφόροι τζιχαντιστές, με την ανοχή του τουρκικού στρατού, κλέβουν, βιάζουν, βιαιοπραγούν και σκοτώνουν Κούρδους, αλλά και γηγενείς Άραβες.

Ο Ερντογάν έχει πολλάκις αναφερθεί στην εκδίωξη των «Κούρδων τρομοκρατών» από την Συρία και το Ιράκ Τκαι φροντίζει να το υπενθυμίζει σε κάθε ευκαιρία. Σε ό,τι αφορά ειδικότερα το Ιράκ, η αντιμετώπιση του PKK συνδέεται με ένα μεγαλεπήβολο project και έχει σημασία που η Τουρκία φαίνεται να έχει εξασφαλίσει την σύμπλευση της φατρίας Μπαρζάνι και της ιρανικής κυβέρνησης σε αυτό.