Πως ποδηγετεί το πολιτικό σύστημα τις Ανεξάρτητες Αρχές

Οι αγγλοσαξονικής προέλευσης Aνεξάρτητες Aρχές, που καλούνται να καλύψουν ελλείμματα του κράτους σε κάποιους ιδιαίτερους τομείς, άρχισαν να εισέρχονται σταδιακά πριν 30 χρόνια στη δημόσια ζωή του τόπου, πολλές φορές χωρίς να καλύπτουν ουσιώδη ανάγκη, αλλά για να μπορέσει το πολιτικό σύστημα να κάνει διορισμούς ημετέρων και δαπάνες χωρίς τους ενοχλητικούς περιορισμούς από το Σύνταγμα ή το ν.2190/1994 (ΑΣΕΠ) ή για να χρησιμοποιήσει τη “δράση” τους ως άλλοθι.

Παρά κάποιους αντίθετους ισχυρισμούς, το πολιτικό σύστημα δεν τρέφει δυσπιστία απέναντι στο θεσμό των Ανεξαρτήτων Αρχών, επειδή αυτές είναι δικό του δημιούργημα και τα στελέχη τους δικά του παιδιά. Απλά, οι Α.Α. σαν παιδιά, στην προσπάθειά τους να ανδρωθούν, μπορεί να δείξουν κάποια σημεία ανυπακοής, τάσεις ανεξαρτησίας ή να μην ανταποκρίνονται πλήρως στις προσδοκίες του πολιτικού συστήματος. Στην τελευταία περίπτωση, το πολιτικό σύστημα με την επίκληση πολλές φορές της λαϊκής εντολής και την κοινή συναίνεση σχεδόν όλων των πολιτικών κομμάτων, παίρνει άμεσα μέτρα και επαναφέρει τις Ανεξάρτητες Αρχές, στα μέτρα του.

Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση των συνταγματικά κατοχυρωμένων Ανεξάρτητων Αρχών, που με νομοθετική μείωση του ορίου ηλικίας αποκεφαλίσθηκαν όλα τα παλιά στελέχη τους και με κοινή συναίνεση όλων των πολιτικών κομμάτων διορίσθηκαν νέα, με συμφωνημένη αναλογία. Με παρεμφερή “λογική”, καταργήθηκε δια συγχωνεύσεως με την νεοϊδρυθείσα Εθνική Αρχή Διαφάνειας (ΕΑΔ) ο “ενοχλητικός” και ανεξάρτητος θεσμός του Γενικού Επιθεωρητή Δημόσιας Διοίκησης (ΓΕΔΔ).

Ανεξαρτησία και λογοδοσία

Σαφώς η ίδρυση των πέντε συνταγματικά κατοχυρωμένων Ανεξάρτητων Αρχών αποτέλεσε καινοτομία. Κάλυψαν κρίσιμους τομείς και προσφέρουν αξιόλογο έργο, που δεν θα μπορούσαν να προσφέρουν οι αντίστοιχες δημόσιες υπηρεσίες. Ωστόσο, όταν επικεφαλής είναι παλιός δικαστής, δημιουργούνται συχνά αντιστάσεις σε κρίσιμα πολιτικά θέματα, τις οποίες οι εκάστοτε κυβερνώντες συνήθως τις υπερφαλαγγίζουν νομοθετικά.

Οι ηγεσίες των Ανεξάρτητων Αρχών και της Εθνικής Αρχής Διαφάνειας εκλέγονται από τη διάσκεψη των προέδρων της Βουλής, λογοδοτούν κάθε χρόνο στην Επιτροπή Θεσμών της Βουλής, δημοσιεύουν εκθέσεις πεπραγμένων που αναρτούν στο διαδίκτυο και έτσι ενημερώνουν την κοινή γνώμη. Συνιστά όμως ατόπημα η κατάργηση της ιστοσελίδας του Γενικού Επιθεωρητή Δημόσιας Διοίκησης από την ΕΑΔ, επειδή έτσι διαγράφεται ένα σημαντικό τμήμα της ιστορίας της δημόσιας διοίκησης του τόπου.

Δύο είναι τα μεγάλα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι Ανεξάρτητες Αρχές: Η διασφάλιση της ανεξάρτητης λειτουργίας τους και η λογοδοσία τους μετά ή άνευ συνεπειών, έννοιες που κατ’ αρχάς εμφανίζονται ως αντίθετες. Η ανεξαρτησία, που είναι εσωτερική κατάσταση του ατόμου, για να εκδηλωθεί κατά την ενάσκηση του λειτουργήματος χρειάζεται όχι μόνο τη δέουσα νομική κάλυψη, αλλά και τη συνειδητή άσκηση των καθηκόντων εκ μέρους του συνόλου των εργαζομένων στις Α.Α.

Το τελευταίο αποτελεί υποχρέωση της ηγεσίας της Ανεξάρτητης Αρχής να το διασφαλίσει, με την επιλογή κατάλληλων στελεχών με αξιοκρατικά και όχι κομματικά κριτήρια. Έχει αποδειχθεί ότι αυτό επιτυγχάνεται μόνο όταν η ηγεσία των Ανεξάρτητων Αρχών επιλέγεται με αντίστοιχα κριτήρια και όχι ως αντίδωρο για παρασχεθείσες υπηρεσίες

Οι πολίτες έχουν κρίση

Δεν μπορώ να φανταστώ λογοδοσία μετά συνεπειών χωρίς να καταλύεται η ανεξαρτησία της Ανεξάρτητης Αρχής. Μένει μόνο «ο έπαινος του Δήμου και των Σοφιστών» σύμφωνα με το ποίημα του Κωνσταντίνου Καβάφη “Σατραπεία”, ή με σύγχρονη εκδοχή, η αναγνώριση από την κοινή γνώμη, που κάποιες Ανεξάρτητες Αρχές για μεγάλα χρονικά διαστήματα και με άξιες ηγεσίες το πέτυχαν, με τη δικαίωση πολιτών που προσέφευγαν σε αυτές για επίλυση των προβλημάτων τους.

Υπάρχουν όμως και είκοσι πέντε μη συνταγματικά κατοχυρωμένες Ανεξάρτητες Αρχές και συνεχώς ιδρύονται νέες παρά την πίεση για τη μείωση τους. Μάλιστα, μολονότι είχε συσταθεί νομοπαρασκευαστική επιτροπή για τη μελέτη του θεσμικού πλαισίου λειτουργίας των Ανεξάρτητων Αρχών, τη μείωση του αριθμού τους και τη τύχη των υπολοίπων, το σχέδιο νόμου αγνοείται.

Σαφώς κάποιες Ανεξάρτητες Αρχές πρέπει να ενεργοποιηθούν περισσότερο και να αξιοποιούν το δυναμικό τους, κάποιες πρέπει να καταργηθούν ή να συγχωνευθούν και να δημιουργηθούν κάποιες άλλες, όπως στον αθλητισμό, τη διαχείριση πνευματικών δικαιωμάτων κλπ, αλλά χρειάζονται για αυτό πολιτικοί που να ενδιαφέρονται για το καλό του τόπου και όχι για την εξυπηρέτηση κομματικών μικροσυμφερόντων και παιχνιδιών. Πιστεύω, ότι η μέχρι τώρα συμμετοχή συνταξιούχων δικαστών στις Ανεξάρτητες Αρχές υπήρξε επωφελής και πρέπει να συνεχισθεί.