Καίριο διακύβευμα στις ευρωεκλογές ο Πολιτισμός

Αν προσεγγίσουμε τα παραπάνω ερωτήματα με περιαυτολογίες και τη συνήθη φαινομενολογική διαπίστωση, θα εξακολουθήσουμε την αδιέξοδη περιδίνηση. Από την περίοδο της θεμελίωσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης, μια αμήχανη στάση χαρακτηρίζει τη στάση μας έναντι του πολιτισμού. Η περίφημη φράση του Jean Monnet, εκ των θεμελιωτών της Ευρωπαϊκής ιδέας, «Αν θα έπρεπε να επαναλάβω το εγχείρημα θα ξεκινούσα από τον πολιτισμό» (“Si c’était à refaire, je commencerai par la culture”) είναι κοινός τόπος αλλά χωρίς ουσιαστικό περιεχόμενο στις μεγαληγορίες πολιτικών και καλλιτεχνών. Συνιστά μάλλον βολικό άλλοθι για την απραξία και την έλλειψη θεμελιωδών πολιτικών για τον πολιτισμό.

Η “ουδετερότητα ταυτότητας της Ένωσης”, η αρχή σύμφωνα με την οποία τα θέματα του πολιτισμού και της ταυτότητας ανήκουν στα έθνη, ενώ τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα είναι ο τόπος του καθαρού, τεχνικού και πραγματιστικού ορθολογισμού, έχει αποστερήσει από την Ευρώπη μια πολιτική αντάξια της πολιτιστικής της παράδοσης και της αδιάλειπτης δημιουργίας. Τα πραγματολογικά στοιχεία είναι αδιαμφισβήτητα και αμείλικτα: μόνο το 0,001% του ευρωπαϊκού προϋπολογισμού αφιερώνεται στον πολιτισμό, ο οποίος παραμένει σε μεγάλο βαθμό ευθύνη των εθνικών κρατών.

Στις διακηρύξεις, η ευρωπαϊκή πολιτιστική πολιτική στοχεύει στην προώθηση της πολιτιστικής ποικιλομορφίας, της δημιουργικότητας και της καινοτομίας, διατηρώντας και εκτιμώντας την πλούσια κληρονομιά της. Η πραγματικότητα όμως ακυρώνει τις γενικόλογες αρχές και την εμφανή έλλειψη ενός ολοκληρωμένου σχεδίου για τον πολιτισμό. Όσο για τα μεγαλεπήβολα προγράμματα πολιτισμού που χρηματοδοτούνται από την ΕΕ, ας αναρωτηθούμε ως προς τη βιωσιμότητά τους και ως προς τη συνοχή τους.

Αυτό που αποτέλεσε το συνεκτικό αρμό για την οικοδόμηση της ΕΕ, ο ευρωπαϊκός πολιτισμός, εμφανίζεται σήμερα ως συρφετός άμορφων δράσεων, ως μετέωρο βήμα απέναντι σε μια υφήλιο που υφίσταται τις μετασχηματιστικές επιδράσεις των νέων τεχνολογιών και τις σαρωτικές συνέπειες των γεωστρατηγικών αναταράξεων.

Συνεκτική πολιτιστική πολιτική για την Ευρώπη

Περιθωριακή υπόθεση ο πολιτισμός στην Ευρώπη και απρόβλεπτες οι συνέπειες της πολιτιστικής ακηδίας που τη διακρίνει, όταν διανοητικά αναστήματα επεσήμαναν πως η ισχύς της γηραιάς Ηπείρου ήταν ακριβώς ο πολιτισμός της. Μπορούμε σήμερα να αποδράσουμε από τις διλημματικές επιλογές ανάμεσα στις ψευδεπίγραφες ουμανιστικές αξίες των φιλελευθέρων, τις κρατικοδίαιτες αντιλήψεις των αριστερών και τις εθνικολαϊκιστικές εξάρσεις των ακροδεξιών;

Η οικοδόμηση μιας συνεκτικής πολιτιστικής πολιτικής για την Ευρώπη είναι μια σύνθετη αλλά ουσιαστική πρόκληση για την προώθηση της ενότητας, του διαπολιτισμικού διαλόγου και της αμοιβαίας κατανόησης εντός της Ένωσης. Αυτό συνεπάγεται τη συνεκτίμηση της ποικιλομορφίας των πολιτιστικών παραδόσεων, των γλωσσών και των καλλιτεχνικών εκφράσεων, με ταυτόχρονη επιδίωξη τη συνεπή και όχι ευκαιριακή προώθηση κοινών αξιών όπως η ανεκτικότητα, η δημοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Δεν μπορεί να αποτελεί άλλοθι το βάθος των δράσεων και η πολυσημία των εκδηλώσεων του πολιτισμού. Κι όμως στην προθετικότητα του νοήματος και στην πολυμορφία του πολιτισμού βρίσκεται το συγκριτικό πλεονέκτημα για τον επανασχεδιασμό μιας άλλης πορείας για την Ευρώπη.

Όπως ο πολιτισμός στη διττή του φύση κινείται μεταξύ της συμβολικής και της υλικής σφαίρας, μεταξύ της εγγενούς αξίας και της αγοραίας αξίας, αναδεικνύει ταυτόχρονα τα οφέλη που θα προκύψουν αν υπάρξει μια πολιτική που θα αξιοποιεί την αρχιτεκτονική, καλλιτεχνική και πνευματική κληρονομιά, σύγχρονες πολιτιστικές εκφράσεις και αντικείμενα που δημιουργούνται από καλλιτέχνες ή παράγονται και διανέμονται από πολιτιστικές βιομηχανίες, παράλληλα με τις ανθρωπολογικές του συνιστώσες, όπως παραδόσεις, έθιμα, αξίες, ένα σύνολο τρόπων ζωής και αναπαραστάσεων. Ξεχωρίζω τη θεμελιώδους σημασίας συμβολή της Ευρώπης στα γράμματα, το βιβλίο, προνομιακό πεδίο ενασχόλησής μου, για να φανούν οι παραλείψεις, τα κενά, όσο αναρμόδιοι και άφιλοι προς τον πολιτισμό εμπλέκονται σε ένα διακύβευμα που κρίνει την έκβαση της μελλοντικής μας πορείας.

Δει δη προσώπων και θεσμών

Χρειαζόμαστε πρόσωπα και θεσμούς που κατανοούν την αξία των πολιτιστικών αγαθών στην ανάπτυξη, την κοινωνικοοικονομική τους επίδραση στο οικονομικό, συμβολικό επίπεδο αλλά και στα μέσα ενημέρωσης. Χρειαζόμαστε πρόσωπα και θεσμούς που αντιλαμβάνονται την αποφασιστική πολιτική πίεση που μπορούν να ασκήσουν πολιτιστικοί οργανισμοί σε κυβερνητικές αρχές και κοινοτικούς φορείς.

Χρειαζόμαστε πρόσωπα και θεσμούς που γνωρίζουν τι συνιστά πολιτιστική έκφραση, ποια είναι η αξία της αύξησης της κατά κεφαλήν καλλιέργειας, πως προωθείται μια ευρωπαϊκή ταυτότητα που αμβλύνει ανταγωνισμούς. Γιατί ο πολιτισμός μπορεί να κινητοποιηθεί και να συναρμοσθεί ή να συναρμόσει εμπορικές, βιομηχανικές, επικοινωνιακές ή ακόμη και αναπτυξιακές πολιτικές, πέρα από μια stricto sensu πολιτιστική πολιτική.

Στο άχρωμο και πολιτικά ανιαρό σκηνικό των επερχόμενων εκλογών για την ανάδειξη εκπροσώπων μας για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο η επιλογή μας δεν μπορεί να είναι παρά η προσήμανση μιας πολιτικής που αναδεικνύει τον πολιτισμό ως μείζον διακύβευμα για τη χώρα μας, για την Ευρώπη, για το μέλλον των παιδιών μας.

*(1) Κ.Π Καβάφης
**(2) Κοσμάς Επίσκοπος Μαϊουμά και Οδυσσέας Ελύτης

---

Ο Βασίλης Χατζηιακώβου, υποψήφιος ευρωβουλευτής με τους ΔΗΜΟΚΡΑΤΕΣ