Η μαθητεία του Αλέξανδρου κοντά στον Αριστοτέλη

Σχολή με εξαετή διάρκεια φοίτησης (ανάλογη με αυτήν του σημερινού Γυμνασίου-Λυκείου), όπου ο άξιος του κάθε τμήματος γινόταν επιμελητής με σκοπό αργότερα να γίνει – σε οποιοδήποτε επίπεδο – ηγέτης. Για το λόγο αυτό, μάλιστα, ο επιμελητής έφερε το διακριτικό μιας πράσινης ζώνης, την οποία θα πρόσθετε αργότερα στα διακριτικά της στολής του ως αξιωματικού στη μάχη, ”ώστε να νιώθει πως αυτή είναι φυσική συνέχεια της μαθησιακής πορείας του”. Στη Σχολή του Αριστοτέλη σπούδαζαν 50 βασιλικοί παίδες, βασιλικοί ακόλουθοι και άλλα αρχοντόπουλα της Μακεδονίας ανάμεσα στα οποία ξεχώριζαν οι οκτώ ορκωτοί φίλοι του Αλέξανδρου με τους οποίους συναναστρεφόταν από παιδί: Ο Λυσίμαχος, ο Πτολεμαίος, ο Πύθωνας, ο Πευκέστας, ο Αριστόνους, ο Περδίκκας, ο Λεωνάτος και ο Ηφαιστίων, επικεφαλής των 8).

Κι αυτό το τελευταίο επαλήθευσε μέσα στον χρόνο την εξιδανικευμένη, αδελφική αγάπη που ένωνε τον Αλέξανδρο με τον Ηφαιστίωνα από παιδιά. Αγάπη που δεν έχει καμιά σχέση με την αήθη και ανιστόρητη προπαγάνδα την οποία εκτοξεύει σε βάρος τους διαχρονικά η φαιά σήψη των celebrities και των νοσηρών εγκεφάλων του Χόλιγουντ.

Κραυγαλέα άλλωστε απόδειξη το πόσο δεμένοι ήταν μεταξύ τους ο Αλέξανδρος με τον Ηφαιστίωνα αποτελεί το γεγονός ότι – κατά την επίσκεψή του πρώτου στο παλάτι του Δαρείου Γ’ Κοδομανού (μετά την εκδίκηση που πήρε για τη δολοφονία του από τον σατράπη Βήσσο το 330 π Χ, επακόλουθο της ήττας του Πέρση βασιλιά στα Γαυγάμηλα το 331 π Χ) – η μάνα του Δαρείου Σισύγαμβις μπέρδεψε τον Αλέξανδρο με τον Ηφαιστίωνα λόγω ύψους και γονάτισε στον δεύτερο θεωρώντας ότι είχε μπροστά της τον Έλληνα βασιλιά (πράξη απαγορευτική για τα περσικά δεδομένα) κάνοντας τον Αλέξανδρο να γελάσει και να της πει: ”Δεν πειράζει. Κι αυτός Αλέξανδρος είναι”.

Η διδασκαλία του Αριστοτέλη

Ας επανέλθουμε όμως στη Σχολή της Μίεζας, που είχε γίνει πρότυπο Εκπαίδευσης λόγω Αριστοτέλη. Εκεί ο πανεπιστήμων του 4ου π Χ αιώνα φιλόσοφος (πλαισιωμένος κι από άλλους ”δασκάλους ειδικότητας”) ”μετάγγιζε” στους μαθητές του τα σπουδαιότερα μαθήματα της εποχής του.Ο ίδιος δίδασκε Θεωρητική Φιλοσοφία και Μεταφυσική, Ακροαματικούς Λόγους, Φυσική, Ζωολογία, Βοτανική, Γεωγραφία και πρακτική Ιατρική, Πρακτική Φιλοσοφία και Ποίηση, ενώ είχε αναθέσει στον Θεόφραστο τις ”Φραστικές Ορθοέπειες” (μάθημα Γλώσσας), στον Μενακλή τη διδασκαλία της Γεωμετρίας, στον Κλείτο την Γυμναστική (εκγύμναση μαθητών στην Ιππασία, το Παγκράτιο και την Ξιφασκία) και στον ίδιο τον βασιλιά της Μακεδονίας Φίλιππο Β΄ τις στρατιωτικές επιχειρήσεις και τη διπλωματία.

Πέρα και πάνω από αυτά, όμως, ο Αριστοτέλης δίδασκε στους μαθητές του (με πρώτο απ’ όλους τον Αλέξανδρο λόγω διαδοχής στον μακεδονικό θρόνο) το πώς να σκέφτονται (βλ. απάντησή του στον Φίλιππο σε ερώτηση που του έκανε ο βασιλιάς της Μακεδονίας για το τι θα διδάξει στον Αλέξανδρο).

Τους δίδασκε πώς να γονιμοποιούν τις διεργασίες της σκέψης και του συλλογισμού τους. Πώς να γίνουν φιλομαθείς, να διαβάζουν και να σέβονται την άποψη άλλων με στόχο τη δόξα, την αριστεία και την αρετή (αριστοτέλεια αρχή)!

Κι αυτοί οι τελευταίοι λόγοι ήταν οι κύριοι που έκαναν τον Φίλιππο Β’ να τον επιλέξει (μέσα σε πολλούς άλλους υποψήφιους) ως δάσκαλο υψηλών προσδοκιών του γιου του, καθώς είχε απλωθεί από δεκαετίας η φήμη του Αριστοτέλη ότι πέρασε είκοσι χρόνια κοντά στον (μαθητή του Σωκράτη) φιλόσοφο Πλάτωνα, του οποίου υπήρξε μαθητής στην Ακαδημία.

Τα κίνητρα του Αριστοτέλη

Έπειτα, ήταν και κάτι άλλο που συνηγορούσε στην πρόσληψή του ως δασκάλου του Αλέξανδρου. Ο πατέρας του Αριστοτέλη (Νικόμαχος) είχε υπηρετήσει ως γιατρός στην αυλή του πατέρα του Φίλιππου (Αμύντα) και αυτό έπαιξε κάποιο ρόλο (έστω και δευτερεύοντα) στην επιλογή του από τον Μακεδόνα βασιλιά για λόγους εμπιστοσύνης και οικειότητας.

Εντύπωση ωστόσο προκαλεί το γεγονός ότι πουθενά στα έργα του ο Αριστοτέλης δεν εκφράζει την άποψη ότι θα ήταν τιμή του να εκπαιδεύσει τον μελλοντικό μονάρχη Αλέξανδρο. Δεν εξηγεί, δηλαδή, πουθενά τον λόγο που τον έκανε να δεχτεί την πρόταση του Φιλίππου να διδάξει τον γιο του (με δεδομένο ότι τον Αριστοτέλη δεν τον δελέαζαν τα χρήματα).

Έτσι το πιο πιθανό είναι να αποδέχθηκε ο Σταγειρίτης φιλόσοφος την πρόταση του βασιλιά, γιατί είχε στα σχέδιά του να ιδρύσει στην Μακεδονία (λόγω εντοπιότητας) δική του (ανταγωνιστική προς την ”Πλατωνική” της Αθήνας) Σχολή, με το σκεπτικό ότι – όταν θα ολοκλήρωνε την αποστολή του εκεί – θα κατέβαινε στην πόλη της Παλλάδας για την ίδρυση δεύτερης Σχολής μετά την αποφοίτηση του Αλέξανδρου (340 π Χ).

Κάτι που έγινε κάποια χρόνια αργότερα (βλ. ίδρυση Περιπατητικής φιλοσοφικής Σχολής στην Αθήνα [334 π Χ], επονομαζόμενη ”Λύκειον” [βλ. ”Γυμνάσιον”-Γυμναστήριο κοντά στον Ιλισσό]).

Τα διδακτικά φυλλάδια του Αριστοτέλη

Μέχρι να γίνει όμως η κάθοδος του Αριστοτέλη στην Αθήνα, ο Σταγειρίτης φιλόσοφος είχε προλάβει να δώσει διαλέξεις στην Μακεδονία πάνω στα ”άγραφα δόγματα” του δασκάλου του Πλάτωνα (τα οποία έχουν χαθεί, αλλά εικάζεται – βάσει μεταγενέστερων πηγών πληροφόρησης – ότι περιείχαν σκέψεις περί μεταφυσικής εκείνου, σύλληψη και επιλογή του πραγματικού νοήματος από δύο αντίθετες εκδοχές λόγω της αμφισημίας των λέξεων και των φράσεων στην αρχαία ελληνική γλώσσα κλπ).

Είχε προλάβει, επίσης, να συγγράψει και διδακτικά φυλλάδια επιμόρφωσης του Αλέξανδρου, για να γίνει καλός βασιλιάς (σ.σ: Κάποιους τίτλους των φυλλαδίων αυτών διέσωσε ο βιογράφος του Αλέξανδρου Διογένης ο Λαέρτιος: ”Περί Βασιλείας”, ”Περί Αποικιών”, ”Αλεξάνδρου Συνέλευσις”, ”Η Δόξα του Πλούτου” κλπ).

Διδακτικά φυλλάδια που (με βάση τους τίτλους των διασωζομένων) εκτιμούμε ότι θα αφορούσαν τη γενική εκπαίδευση των νέων στην αρχαία Ελλάδα. Εκπαίδευση η οποία περιελάμβανε τη μελέτη ποιητών, φιλοσόφων και δραματουργών από τον Όμηρο μέχρι τον Σοφοκλή. Αλλά και αριστοτελικές απόψεις για τις επιστήμες, προπάντων για τη βιολογία, τη φυσική και την ιατρική, δεδομένου ότι μία πλειάδα επιστημών ήταν στα ενδιαφέροντα του Αριστοτέλη.

Η σχέση Αριστοτέλη-Αλέξανδρου

Μεγάλο μέρος από αυτά διοχετεύτηκαν ως γνώσεις από τον μεγάλο φιλόσοφο του 4ου π Χ αι. στον μαθητή του διάδοχο του μακεδονικού θρόνου ο οποίος τα υιοθέτησε ως πνευματικός κληρονόμος του δασκάλου του, κατά τον ίδιο τρόπο που είχε υιοθετήσει εκείνος τη φιλοσοφική κληρονομιά του δικού του δασκάλου, Πλάτωνα (πνευματικού κληρονόμου και διαδόχου του Σωκράτη).

Όσον αφορά τώρα την αλληλεπίδραση δασκάλου-μαθητή (Αριστοτέλη-Αλέξανδρου) προβληματισμό δημιουργεί το γεγονός ότι, ενώ ο δεύτερος ήταν επιφυλακτικός έναντι του πρώτου στην αρχή της μαθητείας του στην Μίεζα (και ευγνώμων μετά την αποφοίτησή του [βλ.”Στους γονείς μου οφείλω το ζην, αλλά στον δάσκαλό μου το ευ ζην’’), ο Αριστοτέλης εκδήλωσε επιφυλακτικότητα (κάποια χρόνια αργότερα) στο θέμα της νέας μορφής διακυβέρνησης που εγκαινίασε ο Μέγας Αλέξανδρος μετά τις κατακτήσεις του.

Διακυβέρνησης που επεδίωκε τη μόνιμη συνύπαρξη Ελλήνων και ”βαρβάρων”. Κάτι που δεν εντυπωσίαζε διόλου τον Σταγειρίτη φιλόσοφο, για να μην πω ότι τον δυσαρεστούσε. Κι αυτό γιατί ο Αριστοτέλης πίστευε ότι η φύση των Ελλήνων ήταν ριζικά διαφορετική από τη φύση των ανατολικών λαών. Κατά την αντίληψή του, συγκεκριμένα, ”η αντίθεση ανάμεσα στους ελληνικούς πολιτικούς θεσμούς και την ανατολική δεσποτεία παρέμενε ασυμφιλίωτη”…

Ερμηνευτικά:

* Μίεζα: ”Ιερό των Νυμφών” στην αρχαία Μακεδονία (2 χ.λ.μ από τη σύγχρονη Νάουσα του νομού Ημαθίας), όπου διασώζονται αρχαία λείψανα του 4ου αιώνα π Χ (ο τειχοβάτης μιας στοάς με ιωνικούς κίονες σε σχήμα Π κλπ).

Ενδεικτική Βιβλιογραφία (για το σύνολο του αφιερώματος στον Αριστοτέλη):

• Πλούταρχος: ”Βίοι Παράλληλοι”- ”Ἀλέξανδρος” και ”Περί τῆς Ἀλεξάνδρου Τύχης ἢ Αρετ ῆς”
• Αρριανός: ”Ἀλεξάνδρου Ἀνάβασις”
• Διόδωρος Σικελιώτης: ”Ιστορική Βιβλιοθήκη”
• Βασίλης Κάλφας: ”Αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι” και ”Ο Αριστοτέλης πίσω από τον φιλόσοφο”
• Βούλα Ηλιάδου: ”Καλπάζοντας στον άνεμο” (ιστορικό μυθιστόρημα)