Καρφιά στο φέρετρο του Μ. Καραγάτση

Όλα για τον Καραγάτση (1908-1960), τον συγγραφέα, που δέχθηκε ουκ ολίγα καρφιά στο φέρετρό του και βέλη αποκαθήλωσης καλοκαιριάτικα. Λειτούργησε ο καλώς εννοούμενος “φεμινισμός και η αντιπατριαρχία” ως ο κοίλος καθρέφτης της απαράδεκτης “ενδοοικογενειακής βίας και των γυναικοκτονιών” που μαστίζουν την ελληνική κοινωνία από άκρη σε άκρη της χώρας; Και τώρα, θα πληρώσει τη νύφη ο Καραγάτσης; Ζούμε το Cancel Karagatsis για όλες τις “αμαρτίες” μας;

Στα social media βγήκαν μαχαίρια, γροθιές σηκώθηκαν. O Καραγάτσης δεν είναι μεγάλος λογοτέχνης, δεν είναι Ντοστογιέφσκι, μήτε Καζαντζάκης, μήτε Καρκαβίτσας, μα είμαστε σοβαροί; Λάθος! Επιφανειακό πάντα έβρισκα το έργο του, γιατί αντιμετωπίζει τις γυναίκες ως αντικείμενα, είναι σεξιστής. Λάθος! Ο Καραγάτσης είναι προχειρογράφος και είναι πολλά αυτά που πρέπει να ειπωθούν, και ίσως, είναι καλύτερα να μην ειπωθούν, ας τα αφήσουμε. Λάθος! Ήξερε να γράφει, αλλά δεν έγραψε τίποτα αξιόλογο. Λάθος! Δεν έχει νόημα να αναμετρηθεί κανείς μαζί του, έχει νόημα να αναμετρηθεί κανείς με τον Όργουελ, τον Καμύ ή, τον Κάφκα; Λάθος!

Και οι σκέψεις, που υπάρχουν ανάμεσα στις κάτωθι γραμμές, δεν έχουν να κάνουν με την Αριστερά ή τη Δεξιά, τη woke culture και υστερία ή το να κρίνεις κάτι με κριτήρια μιας μεταγενέστερης εποχής. Είναι σκέψεις που λαμβάνουν υπόψη τους διάφορα κοινωνικό-ιστορικά πλαίσια και ενδεχόμενη επιρροή του κάθε γραφιά στην εποχή που ακολουθεί. Σωστό! Ο Καραγάτσης ήταν κοινωνικά και πολιτικά αντιδραστικός. Περίπου σωστό! Ναι, σίγουρα, ο Καραγάτσης είχε κάποια καλά μοτίβα, έχτιζε κόσμους σημαντικούς και φανταστικούς, με ρηχούς όμως χαρακτήρες και “ατελείωτα σεντόνια”. Περίπου λάθος!

Τί ήταν τελικά ο Καραγάτσης;

Ήταν/είναι ο Καραγάτσης ένας χειμαρρώδης storyteller με ποσότητα άπειρη, μέσα στην οποία χάνεται και η όποια αξία μερικών αριστουργηματικών σελίδων που υπάρχουν; Μα βιαζόταν, ίσως γιατί πέθανε νωρίς, μόλις στα 52 του χρόνια. Είναι τυχερός που τον Καραγάτση τον έχει “αναλάβει εργολαβία” ο έφηβος/μεσήλικας Χωμενίδης και ίσως ακολουθήσει και μία ταινία του Γιώργου Λάνθιμου. Ο Λάνθιμος ενδιαφέρεται να μεταφέρει στην μεγάλη οθόνη τη νουβέλα “Το Χαμένο Νησί” (1943).

«Έχει τα δικαιώματα [για] ένα τόσο μεγάλο πρότζεκτ;» θα δηλώσει ο εγγονός του Καραγάτση, ο Δημήτρης Τάρλοου. Σαφώς, η “υπεργολαβία Χωμενίδη” και η επικείμενη ταινία δεν πρόκειται να αλλάξουν το γεγονός ότι ο Καραγάτσης είναι ένας “προχειρογράφος”, αλλά τυχερός. Μα για όνομα του Θεού, μπορεί στα αλήθεια ένας “προχειρογράφος” να στέκεται τόσο πολύ τυχερός; Μήπως συμβαίνει το αντίθετο και είναι σημαντικός συγγραφέας που έχει πολλά να διδάξει σε όλους τους Έλληνες συγγραφείς αλλά και στους αναγνώστες!

Υπάρχουν στοιχεία στη δουλειά του Καραγάτση που είναι ικανά να τον κατατάσσουν στο πάνθεον των μεγάλων συγγραφέων; Μπορεί να σταθεί ως συγγραφική οντότητα στο παγκόσμιο συγγραφοχώρι; O Καραγάτσης έγραφε από παιδί. Ερωτεύτηκε την καθηγήτριά του στο σχολείο και αυτός ο έρωτας, ήταν αστείρευτη πηγή! Διάλεξε ψευδώνυμο κι αυτό πέτυχε στην αποστολή του (η ακριβής σημασία του “Μ” παραμένει μυστήριο)!

Έγραψε από ποιήματα μέχρι θεατρικό, από μυθιστορήματα μέχρι φανταστική νουβέλα. Γύρισε μία ταινία και υπήρξε και υποψήφιος βουλευτής. Είδε το sex ως απόλαυση και ηδονή από τη μεριά των γυναικών, σε εποχή περασμένη και με άλλα ήθη. Και τοποθέτησε γυναίκες σε ρόλο κεντρικών χαρακτήρων, επιτυγχάνοντας “διείσδυση” στον ψυχισμό τους. Έγραψε για ωραίες γυναίκες, για τρυφερά κορίτσια, για γεροντοκόρες, αλλά και για “ξεσαλωμένες αστές”.

Τί δείχνουν τα γραπτά του

Μα είναι μεγάλος συγγραφέας; Τα γραπτά του –υλικό της εποχής του– που γρήγορα-γρήγορα ρούφηξα στο παρελθόν αλλά και τώρα, δείχνουν πως είχε πολύ καλή γνώση του κοινωνικού του περίγυρου. Δίνει μια έξοχη απόδοση της νεοελληνικής διαφθοράς που συνεχίζει. Είχε εμμονές, κι αυτό δεν είναι απαραίτητα κακό σε έναν λογοτέχνη. Οι εμμονές σε ωθούν ψηλά… Οι ήρωες του Καραγάτση είναι σκοτεινοί, με ιδεοληψίες, και με στοιχεία μισανθρωπιάς. Μα η μεγάλη λογοτεχνία με τέτοιους τύπους δεν ασχολείται;

Στο βιβλίο του “Η Μεγάλη Χίμαιρα” (1953) «υπάρχουν τσιτάτα μίσους» γράφτηκε σε ένα από τα άρθρα που ξεκίνησαν την αντικαραγατσική ρητορική. Μα δεν είναι το μίσος μέρος της κοινωνίας μέσα στην οποία ανατράφηκε ο συγγραφέας ή, μέρος της κοινωνίας μέσα στην οποία διαδραματίζεται το έργο; Τι δηλαδή, θα πρέπει να αρχίσουμε να σχίζουμε σελίδες από τα βιβλία περασμένων εποχών; Είναι δύσκολο, αλλά θα πρέπει να μάθουμε να εξετάζουμε το έργο τέχνης ανεξάρτητα από την προσωπικότητα του δημιουργού του. Να μην μπερδεύουμε τους χαρακτήρες με τον συγγραφέα. Ταυτόχρονα, η συγγραφική διαδικασία είναι απείρως σύνθετη. Δεν ξέρουμε ακριβώς ποια είναι η σχέση του συγγραφέα με όσα περιγράφει στο χαρτί, τι ακριβώς πιστεύει ο ίδιος.

Η τέχνη πάντα εγείρει ζητήματα και προσφέρει συγκινήσεις. Το ιστορικό-κοινωνικό πλαίσιο πρέπει κάπως να γίνεται σεβαστό. Καμία κριτική ορθότητα ή πολιτική ορθότητα δεν έχει νόημα αν απουσιάζει η λογική. Στην Αθήνα «ακόμη ακούγονται τα καραγατσινά χτυπήματα στα πλήκτρα της γραφομηχανής». Δεν είχε την τύχη σαν συγγραφέας να έχει την ευκολία που είναι ικανός να σου παρέχει ένας υπολογιστής. Ο Καραγάτσης, όμως, όπως προείπαμε, είναι τυχερός που τον υποστηρίζει το ιππικό (εν καιρώ αντικαταστάθηκε από τα τεθωρακισμένα) του Χωμενίδη και του Λάνθιμου. Είναι τυχερός, γιατί, η άτακτη γραφή του κερδίζει τον αναγνώστη. Η Νίκη Καραγάτση είπε για αυτόν: «Δεν ήταν φτηνός, μικρός σε τίποτα».

Κάθε βιβλίο, αξίζει να αντιμετωπίζεται ως η κορύφωση μιας ζωής, του συγγραφέα του. Και ως, η κορύφωση της κοινωνίας, μέσα στην οποία γράφτηκε με μόχθο. Είναι επέλαση αμορφωσιάς η άκρως προσβλητική φράση «ελληνόφωνη παλιατζούρα…», που γράφτηκε σε ένα από τα αρχικά άρθρα. Έχει η κάθε νέα/νέος επίδοξη/ος συγγραφέας δικαίωμα να προσθέτει καρφιά στο φέρετρο άλλου “πληγωμένου στις φτερούγες αετόπουλου”; Όχι άλλα καρφιά!