Γιατί η Ευρώπη στρέφεται προς την Ακροδεξιά

Η εύκολη έως και χυδαία μεθοδολογικά κατηγοριοποίηση των όλων και περισσότερο διογκούμενων κοινωνικών διεργασιών στις χώρες της αναπτυγμένης Δύσης (με τελευταίο παράδειγμα τις γαλλικές εκλογές, όπου ενισχύθηκε η Ακροδεξιά) ως “εθνικολαϊκιστικών”, όρος που στην εποχή μας χρησιμοποιείται σαν το μοναδικό κλειδί που λύνει όλα τα σύγχρονα θεωρητικά και κοινωνικά προβλήματα, δεν προσφέρει απολύτως καμία θεωρητική ερμηνεία του τι πραγματικά διακυβεύεται εκεί στον πυρήνα των κοινωνικών διεργασιών.

Παράλληλα, επιτρέπει στις πολιτικές ελίτ να συνεχίζουν να αδιαφορούν, εξακολουθώντας να ασκούν τις ίδιες πολιτικές που έχουν προκαλέσει τις παρατηρούμενες κοινωνικές διεργασίες. Στοχεύει όχι στην πραγματικότητα των προβλημάτων, αλλά σε όσους επιχειρούν να δώσουν τον δικό τους τόνο στα συγκεκριμένα προβλήματα και να προωθήσουν τις δικές τους ιδεολογικές και πολιτικές επιλογές. Επιλογές που βρίσκονται στον αντίποδα όσων χρησιμοποιούν την έννοια του εθνικολαϊκισμού ως αναλυτική κατηγορία.

Οικονομικός εθνικισμός έναντι παγκοσμιοποίησης

Είναι γνωστό ότι τα ακραία δεξιά στοιχεία, είναι αυτά που δίνουν τον τόνο μέσω υπερβολών, κυνισμών, χυδαιοτήτων, ψεμάτων. Όμως, όπως μόλις υπαινιχτήκαμε, θα πρέπει να παραδεχθούμε ότι υπάρχει ένα πραγματολογικό στοιχείο, το οποίο είναι καταλυτικό στις αποφάσεις μεγάλου μέρους των ψηφοφόρων: Μεγάλη δυσαρέσκεια για τις ακολουθούμενες οικονομικές πολιτικές, αλλά και για τον τρόπο διαχείρισης της εξουσίας.

Δύο όψεις μιας πραγματικότητας που ο απλός ψηφοφόρος τις συνδέει αιτιακά. Θέτει, μάλιστα, ως αιτία τον τρόπο διαχείρισης της εξουσίας και ως αποτέλεσμα την ασκούμενη πολιτική. Συνεπώς, στο μυαλό του ψηφοφόρου απόλυτα υπεύθυνο είναι το υπάρχον κατεστημένο πολιτικό σύστημα. Η επανεμφάνιση ενός οικονομικού εθνικισμού στη Δυτική Ευρώπη, ο οποίος άρχισε τη δεκαετία του 1990, συνοδεύτηκε με την συνεχώς αυξανόμενη υποστήριξη των κομμάτων της Άκρας Δεξιάς.

Θα επικαλεστούμε μία παλαιότερη μελέτη των Italo Colantone και Piero Stanig, “Globalisation and economic nationalism, Voxeu.org, 20.02.2017”, στην οποία χρησιμοποιήθηκαν δεδομένα από τις εμπορικές σχέσεις και τις εκλογικές αναμετρήσεις. Για παράδειγμα, κόμματα της ριζοσπαστικής Δεξιάς (SMP Finnish Rural Party, PS True Finns, VB Flemish Bloc, LPF List Pim Fortuyn, PVV Party of Freedom, VB Flemish Interest, FN National Front, LN Northern League, LAOS Popular Orthodox Rally, FPO Austrian Freedom Party, Freedom Movement, NA/AN National Action for People and Fatherland, SD/DS Swiss Democrats, SVP/UDC Swiss People Party, Swiss Motorists Party, FPS Freedom Party of Switzerland, UKIP United Kingdom Independence Party) πέτυχαν καλύτερα αποτελέσματά τους σε περιοχές που είναι περισσότερο εκτεθειμένες στις κινέζικες εξαγωγές.

Σε αυτές τις περιοχές διαπιστώνεται μια ομοιογένεια των ψήφων των εκλογέων, ανεξάρτητα αν κάθε ένας από αυτούς υπέστη προσωπικά βλάβη ή όχι, λόγω ότι η επιχείρηση στην οποία εργαζόταν είχε δυσμενείς εξελίξεις ως προς τη λειτουργία της. Σύμφωνα με τους συγγραφείς, οι εξελίξεις αυτές αποτελούν σαφέστατα τα αποτελέσματα της παγκοσμιοποίησης. Αυτές εκμεταλλεύονται στο έπακρον τα κόμματα της Άκρας Δεξιάς από την Μαρίν Λεπέν, μέχρι τους Σουηδούς Δημοκράτες και το γερμανικό AfD (με το οποίο η Λεπέν ήρθε σε ρήξη). Παρεμπιπτόντως τα ίδια αποτελέσματα είχαν προκύψει και από την εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ στην προεδρία των ΗΠΑ.

Δυσαρέσκεια για το κατεστημένο

Η δυσαρέσκεια, που μετατρέπεται σε οργή και πολλές φορές σε λεκτική και όχι μόνο βία, ενδυναμώνεται στις δυτικές δημοκρατίες από τον τρόπο που αντιμετωπίζεται εντός του πλαισίου του συνταγματικού φιλελευθερισμού: Της “τεχνικότητας” και της κανονιστικής νομιμότητας του νομοθετικού κράτους. Αυτό που εν τέλει απειλεί τη δημόσια σφαίρα δεν είναι η βία αλλά οι “κανόνες”, η προσπάθεια “ομαλοποίησης” των πολιτικών διαφορών, η τεχνικότητα της “μετα-βιομηχανοποίησης”, η μαζικοδημοκρατία, ο λειτουργισμός και ο οικονομικός υπολογισμός.

Η αύξουσα “τεχνικότητα” του κράτους, δηλαδή η τυποποιημένη διακυβέρνηση διαμέσου διοικητικής οργάνωσης και διοικητικών μέτρων, δεν περιορίζει μόνο τον χώρο της πολιτικής, αλλά συνάμα ανοίγει την πόρτα για μια μετατόπιση προς την αυταρχική διακυβέρνηση. Με διάφορα προσχήματα ή και αλήθειες αρκετές φορές εγκαθίσταται σιγά αλλά σταθερά και με σαφήνεια ο περιορισμός των δικαιωμάτων.

Σε αυτό το δημιουργημένο περιβάλλον γίνεται αμέσως αισθητό ότι απουσιάζει η αυθεντικότητα της πολιτικής πράξης. Δεν μπορεί όλοι οι άνθρωποι να γεννηθούν και να πεθάνουν ως δεξιοί σοσιαλδημοκράτες! Είναι αδύνατον να συζητούν και να αποφασίζουν όλοι, με βάση την επικοινωνιακή άποψη του Habermas, ή με το κανονιστικό δικαιϊκό πλαίσιο του Rawls. Γι’ αυτό αυτές οι αντιλήψεις δεν αντανακλούν παρά ελάχιστη μερίδα των πολιτών που δρουν στις κοινωνίες της αναπτυγμένης Δύσης.

Την αυθεντικότητα της πολιτικής πράξης επιδιώκουν να επαναφέρουν μια σειρά κινήματα, τα σημαντικότερα των οποίων συνήθως βρίσκονται στο χώρο της Άκρας Δεξιάς. Τουλάχιστον αρχικά έτσι πιστεύουν. Λειτουργούν με έντονη κριτική διάθεση εναντίον του νομοθετικού κράτους. Επικαλούνται κυρίως την αρχή της πλειοψηφίας, εκμεταλλευόμενα τη βαθιά αποστροφή-δυσαρέσκεια που αγγίζει και τα όρια της απέχθειας για τους υπάρχοντες θεσμούς. Θεσμοί που επί της ουσίας αναπαράγουν και διαιωνίζουν ένα σάπιο καθεστώς που συντηρεί συνεχώς τα ίδια και τα ίδια πολιτικά πρόσωπα (οικογένειες).

Η απάντηση στην Ακροδεξιά

Έτσι, αυτά τα κινήματα αρχίζουν να υπονομεύουν το μονοπώλιο της πολιτικής από το κράτος. Μέσω της  μυθοποίησης της εξουσίας που είναι σύμφυτη με τα κινήματα αυτά, υποδηλώνεται με όλους τους τρόπους ότι η κατάληψη της εξουσίας θα κατορθωνόταν τόσο πιο εύκολα όσο πιο απομακρυσμένοι ήταν οι πολίτες από τις πηγές εξουσίας. Η σημερινή πραγματικότητα, όμως, οδηγεί σε αντίθετη κατεύθυνση.

Η σταδιακή κατάληψη δήμων, περιφερειών, βουλευτικών εδρών κτλ γκρεμίζει όλες αυτές τις αντιλήψεις, φέρνοντας τη γρήγορη ενσωμάτωση όλων αυτών των κινημάτων στην καθεστηκυία τάξη (παράδειγμα ο Ματέο Σαλβίνι που μετείχε στην κυβέρνηση Ντράγκι και ο ενδεχόμενος σχηματισμός κυβέρνησης από την Λεπέν). Αυτό, όμως γίνεται με τρόπο που αποσαθρώνει και τα τελευταία στηρίγματα του νεωτερικού κράτους. Το πρόβλημα διαιωνίζεται, βαθαίνει, χειροτερεύει. Οι μελλοντικές εξελίξεις προβλέπονται δυσοίωνες όσο πιο περίπλοκες και διασπασμένες γίνονται οι κοινωνίες, ακολουθούμενες από τον πλήρη κατακερματισμό του σημερινού ατόμου.

Το κομματικοπολιτικό τοπίο στην προσπάθειά του να επιβιώσει και να συνεχίσει να κυβερνά, μετατρέπεται σε συλλέκτη απίστευτου αριθμού “ιδιαίτερων συμφερόντων”, τα οποία τις περισσότερες φορές βρίσκονται σε πλήρη αντίθεση μεταξύ τους, γεγονός που καθιστά εκ προοιμίου αδύνατη την πραγμάτωσή τους. Ας μην κάνουμε αναφορά σε ιστορικά προηγούμενα, διότι τα συναγόμενα συμπεράσματα είναι πολύ χειρότερα και προκαλούν τρόμο.

Όμως, όταν η αδήριτη πραγματικότητα σε οδηγεί σε απόγνωση, η λειτουργία του θυμικού είναι καταλυτική. Οι αποφάσεις των ανθρώπων σπάνια οδηγούν στην επίτευξη των στόχων, για τους οποίους πάρθηκαν. Γι’ αυτό το λόγο και η ιστορία είναι ανοικτή και δύσκολα προβλέψιμη. Ας το πούμε όσο πιο καθαρά μπορούμε: Η πολιτική πρόκληση για τις περισσότερες χώρες της Ευρώπης είναι να αναπτύξουν μια “υπεύθυνη οικονομική αυτάρκεια” στο πλαίσιο του εθνικού δημοκρατικού κυρίαρχου κράτους τους, ανοικτή στις διεθνείς συναλλαγές, σε μια διακριτική, και όχι κανονιστική και οριζόντια αλληλεξάρτηση με όλες τις χώρες του πλανήτη.

Είναι ξεκάθαρο πως οι ψηφοφόροι διψούν για πολιτικές που λαμβάνουν σοβαρά υπόψη το τοπικό έναντι των ευρύτερων οικουμενικών οικονομικών ανησυχιών. Η αντιμετώπιση αυτής της δίψας με δημιουργικό αντί για καταστροφικό τρόπο, είναι η πρόκληση της ερχόμενης δεκαετίας. Γνωρίζουμε πως ούτε η αδιαφορία για την δίψα αυτή, ούτε η εξήγηση πως βασίζεται σε λανθασμένες πεποιθήσεις, είναι βιώσιμη στρατηγική. Το αποτέλεσμα των γαλλικών εκλογών πρέπει να σημάνει συναγερμό.