Τί σήμαιναν οι Ολυμπιακοί στην αρχαιότητα

Η συμβολή των Ελλήνων στο σύγχρονο κόσμο των Ολυμπιακών Αγώνων, έγκειται ακριβώς στον τομέα της πνευματικής και πολιτισμικής συνεισφοράς, επίδρασης και επιρροής της ελληνικής σκέψης και παράδοσης στο σύγχρονο αυτό θεσμό, ώστε να είναι και να λέγονται οι Αγώνες Ολυμπιακοί. Σε τι ακριβώς μπορεί να συνίσταται επομένως αυτή η συνεισφορά της μητρόπολης των Ολυμπιακών Αγώνων της Ολυμπίας και των Ελλήνων στους σύγχρονους Ολυμπιακούς και ιδιαίτερα μετά και αυτούς της Αθήνας του 2004; Είναι το μεγάλο ερώτημα και για να το απαντήσουμε θα πρέπει να προβούμε σε στοιχειώδη παρουσίαση της καταστάσεως και πτυχών του ελληνικού και του σύγχρονου διεθνούς θεσμού των Ολυμπιακών Αγώνων.

Οι Ολυμπιακοί Αγώνες και στην Ήλιδα (Ολυμπία) όπως και στο σύγχρονο κόσμο αποτέλεσαν και αποτελούν θεσμό. Όπως όλοι γνωρίζουμε, για την σύσταση ή την ζωντανή παρουσία ενός θεσμού απαιτείται η ύπαρξη τριών κυρίως στοιχείων ανάμεσα σε πολλά το λειτουργικό στοιχείο, δια του οποίου ικανοποιούνται ανάγκες και επιθυμίες ατομικές ή και συλλογικές και το συμβολικό στοιχείο, το οποίο αποτελεί το γιατί του θεσμού και προσδίδει νόημα στην ικανοποίηση των αναγκών και των επιθυμιών και καθορίζει τον ορίζοντα και την προοπτική του θεσμού αυτού, όπως και το ρυθμιστικό, καταστατικό στοιχείο που εξασφαλίζει τον τρόπο και τη λειτουργία του θεσμού.

Η ύπαρξη τελικώς και η εν δυνάμει παρουσία του θεσμού λαμβάνει χώρα σε ένα καθεστώς υπό την τήρηση κανόνων, οι οποίοι προσδίδουν φυσιογνωμία στο θεσμό αυτό και επί πλέον εξασφαλίζουν την ομαλή και εύρυθμη λειτουργία του, αλλά και τη συνέχειά του. Κατά συνέπεια και ο θεσμός των Αγώνων της Ολυμπίας και οι σύγχρονοι διεθνείς Ολυμπιακοί Αγώνες ως θεσμοί κατά τα παραπάνω οφείλουν να διέπονται από τα στοιχεία που αναφέραμε, στη βάση των οποίων εκδηλώνουν το είναι τους στον κόσμο τον οποίο έχουν συσταθεί.

Αγώνες της αρχαιότητος στο Ιερό Ήλιδας

Υπό την οπτική της ανωτέρω ανάλυσης είμαστε υποχρεωμένοι να καταστήσουμε σαφές ότι όταν ομιλούμε για τους Αγώνες της αρχαιότητος στο Ιερό Ήλιδας (σήμερα Αρχαία Ολυμπία), ομιλούμε για Αγώνες-θεσμό με τα ιδιαίτερα δικά του χαρακτηριστικά, σε λειτουργικό, συμβολικό και νομικό-θεσμικό επίπεδο. Οι γυμνικοί Αγώνες τα Ολύμπια ήταν θεσμός στο πλαίσιο γιορτής, αρχικά κατ’ έθιμο του Ιερού των Ιαμιδών στην Ήλιδα (με τη φροντίδα του τιμωμένου Θεού του Δία), όπου στη συνέχεια κατέστη θεσμός διαπολιτειακού δικαίου υπό την εποπτεία και τον έλεγχο της Βουλής των Ηλείων κατά τους κανόνες της Εκεχειρίας.

Παρατηρεί κανείς ότι η ικανοποίηση των αναγκών και της επιθυμίας συμμετοχής στους αγώνες αυτούς γίνεται υπό το καθεστώς του Ιερού, το οποίο επιβάλλει συγκεκριμένη μορφή εκτέλεσης των αγώνων και προβάλλει ειδικό συμβολισμό, στη βάση ειδικού καθεστώτος δικαίου που διαμορφώνεται στο πλαίσιο συνεργασίας των αυτονόμων Ελληνίδων Πόλεων. Το σύνολο των στοιχείων αυτών προσδίδει ειδικό νόημα στους Αγώνες της Ολυμπίας, ένα ειδικό συμβολισμό ο οποίος ικανοποιεί τις συμμετέχουσες πόλεις και τους πολίτες τους.

Ο συμβολισμός αυτός ανάγεται στα στοιχεία πολιτισμού όπως: Πρώτο στοιχείο, η κοινή θρησκευτική λατρεία ενός και κοινά αποδεκτού θεού του Δία, ως θεού της δικαιοσύνης και της αλήθειας (Dic, Deus, Δίκη, Δίκαιο, Θέμις, Τεθμός-Θεσμός, Νέμεσις, Νόμος), όπου ο αγωνιστής της Ολυμπίας καλείται να επιδείξει ενώπιον του Κόσμου (Στάδιον – Στάσις – Ανάστασις – Επανάστασις) τη δική του αλήθεια τον τίμιο και δίκαιο Αγώνα εντός του Σταδίου.

Δια τούτο στο πλαίσιο του θεσμού αυτού ο Αγώνας προσλαμβάνει μέγιστο ηθικό βάρος και για τον αγωνιστή, υπό την διάκρισή του ως πρώτου, όπου του είναι αρκετό ένα στεφάνι αγριελιάς. Η αγριελιά δηλαδή ως σύμβολο της μάνας Γης (Γεωμήτηρ – Δημήτηρ – Δήμητρα) και καρπός εν Ειρήνη, πιστοποιεί με τον πιο τέλειο τρόπο την έκβαση του αγώνα, την νίκη δηλαδή του πρώτου και μόνον, που είναι στόχος και σκληρός πυρήνας του θεσμού και όχι η σωματική επίδοση.

Η θεσμική συμβολική των Αγώνων 

Η συμβολική των Ολυμπίων Αγώνων δεν σχετίζεται με την σωματική επίδοση και δεν αγιοποιεί την απόδοση του σώματος, το οποίο σαφώς ενδιαφέρεται να προβάλλει, ως Δυνατό και Ωραίο. Το σώμα αποτελεί το θεσμικό είναι της ανθρώπινης υπόστασης, γύρω από το οποίο αναπτύσσεται ένας ειδικός πολιτισμός, αυτός του σώματος, όπως τούτο φανερώνεται από τα έργα τέχνης που προβάλλονται στο χώρο των Ολυμπίων εορτών. Δεύτερο στοιχείο του θεσμού των Ολυμπίων Αγώνων είναι η κοινή παιδεία των συμμετεχόντων στη γιορτή και τους αγώνες, όπως τούτο εξάγεται από τη ρήτρα συμμετοχής, την ελληνική καταγωγή και την διεύρυνση των αγώνων κατά τους ελληνιστικούς χρόνους, κατά τους οποίους η ελληνική γλώσσα καθίσταται οικουμενική γλώσσα, μ’ όλες τις συνέπειές της στην κοινωνική και οικονομική και άλλη μορφή ζωής. Σύμφωνα με τον μεγάλο ρήτορα και φιλόσοφο Γοργία (Ολυμπικός), τη φυσιογνωμία στο σωματικό αγώνα προσδίδουν τα στοιχεία της αρετής, τόλμη και σοφία προσδίδουν: «Διττων [δε] αρετών δείται, τόλμης και σοφίας. Τόλμης μεν τον κίνδυνον υπομείναι, σοφίας δε το πλίγμα [αίνιγμα] γνώναι».

Τα στοιχεία αυτά προσδίδουν ειδικό νόημα στον Ολυμπιακό Αγώνα, ο οποίος προβάλλει το Κοινόν: Αυτόν και Έτερον. Η αντίληψη δε αυτή επιβάλλει τη διάκριση του πρώτου στη βάση της μεγίστης αξίας του δευτέρου, χάριν του οποίου αποκτά νόημα η νίκη. Κατ’ αυτόν τον τρόπο η νίκη, ο Πρώτος τιμάται για την επίδειξη και την απόδειξη του δίκαιου αγώνα σωματικής διάκρισης έναντι του δευτέρου και των άλλων, μαζί με τους οποίους όμως υφίσταται το Κοινόν, εξ αιτίας του οποίου και για το οποίο γίνεται ενώπιόν του κόσμου εν Σταδίω ο Αγώνας.

Τρίτο στοιχείο το δικαιϊκό-νομικό φανερώνει ότι τα παραπάνω λαμβάνουν χώρα στο πλαίσιο της Πόλεως ως συγκέντρωση εξουσίας των Πολιτών και των σχέσεων των Ελληνίδων Πόλεων, ως διελληνικές (διεθνείς) σχέσεις. Η διοργανώτρια αρχή, η Πόλις των Ηλείων θέτει το αγωνιστικό δίκαιο ως υποχρέωση τήρησής του από τους συμμετέχοντες. Οι κανόνες της εκεχειρίας επιβάλλουν την τήρηση μιας διαπολιτειακής ολυμπιακής έννομης τάξης, την οποία αποδέχονται και σέβονται οι πόλεις της Ελλάδος και οι πολίτες τους, προκειμένου να συμμετάσχουν στη γιορτή τα Ολύμπια (θρησκευτική τελετουργία, τέχνη και γυμνικοί Αγώνες). Επιβάλλεται έτσι ένα ειδικό καθεστώς ουδετερότητας και απαραβίαστου στο χώρο αυτό και οι Αγώνες της Ολυμπίας καθίσταται γεγονός δημοσίου, διελληνικού (διεθνούς) χαρακτήρα με τις ανάλογες επιδράσεις στην κοινωνικοοικονομική ζωή των πόλεων και των πολιτών.