Γιατί το Ισραήλ έπεσε στην παγίδα του Ιράν

Συνυπολογίζοντας δηλώσεις και ενδείξεις, εκτιμώ ότι το Ιράν διαθέτει ήδη πυρηνικά όπλα. Διαφορετικά, δε θα είχε ενθαρρύνει τη Χαμάς να προχωρήσει στην επίθεση της 7ης Οκτωβρίου, διακινδυνεύοντας μια γενικευμένη σύρραξη, χωρίς να είναι προετοιμασμένο. Υπό κανονικές συνθήκες, θα έκανε το παν για να την εμποδίσει. Ένα χτύπημα, όπως αυτό της 7ης Οκτωβρίου, θα έθετε σε κίνδυνο την ολοκλήρωση του πυρηνικού προγράμματος της Τεχεράνης, που θεωρητικά βρίσκεται σε τελικό στάδιο, σύμφωνα με δυτικούς υπολογισμούς.

Η Δύση υποτίμησε το Ιράν

Ενώ η Δύση είχε στραμμένη την προσοχή της στο ουκρανικό μέτωπο, φαίνεται ότι υποτίμησε το Ιράν. Ως αποτέλεσμα, η Τεχεράνη επιτάχυνε το πυρηνικό της πρόγραμμα, προετοιμάζοντας μια παγίδα με πρόσχημα την 7η Οκτωβρίου. Το Τελ Αβίβ έπεσε σε αυτήν, χωρίς σανίδα σωτηρίας, καθώς οι Ιρανοί γνωρίζουν πολύ καλά τις κινήσεις που θα ακολουθήσουν οι Ισραηλινοί από τη στιγμή που θα δεχθούν επίθεση. Αυτή η εκτίμηση βασίζεται τόσο στις διαχρονικές αντιδράσεις του Ιράν όσο και στις χρονολογικές δηλώσεις Ιρανών αξιωματούχων, τις οποίες θα εξετάσουμε λεπτομερώς στη συνέχεια.

Η αυξανόμενη διεθνής πίεση προς το Ιράν πυροδοτεί ανησυχίες σχετικά με τις πυρηνικές του φιλοδοξίες. Στις 9 Φεβρουαρίου 2021, ο Ιρανός υπουργός Πληροφοριών Μαχμούντ Αλαβί προειδοποίησε ότι η συνεχόμενη πίεση από τη Δύση θα μπορούσε να αναγκάσει την Τεχεράνη να αντιδράσει απρόβλεπτα, “σα στριμωγμένη γάτα” και να εξετάσει την απόκτηση πυρηνικών όπλων. Αυτή η παραδοχή, διατυπωμένη κατά τη διάρκεια τηλεοπτικής συνέντευξης, αποτελεί μία από τις λίγες φορές που το Ιράν υπονόησε δημοσίως ότι ενδέχεται να εξετάσει την επιλογή των πυρηνικών, αν και μέχρι τότε είχε αρνηθεί τέτοιες προθέσεις. Αυτό δείχνει ότι μέχρι το 2021, η Τεχεράνη δεν είχε πυρηνικά, αλλά απειλούσε ότι εάν η Δύση την πιέσει περαιτέρω, θα βρει “καταφύγιο” σε αυτά ως εσχάτη λύση.

Στις 9 Μαΐου 2024, ο Καμάλ Χαραζί, σύμβουλος του Αγιατολάχ Χαμενεΐ, δήλωσε ότι το Ιράν θα μπορούσε να αναθεωρήσει το πυρηνικό του δόγμα εάν αισθανθεί ότι απειλείται η ύπαρξή του από το Ισραήλ: «Δεν έχουμε αποφασίσει να αναπτύξουμε πυρηνικά όπλα, ωστόσο, εάν το Ιράν βρεθεί ενώπιον υπαρξιακής απειλής, ίσως αναγκαστούμε να αναθεωρήσουμε τη στρατιωτική μας στρατηγική». Η δήλωση υπογραμμίζει τις στρατηγικές επιλογές που το Ιράν θεωρεί πιθανές, εάν η γεωπολιτική κατάσταση στην περιοχή επιδεινωθεί. Ωστόσο, ενέχει αντιφάσεις, καθώς από τη μια κάνει λόγο για πυρηνική αποτροπή, η οποία προϋποθέτει την ύπαρξη πυρηνικών όπλων, ενώ από την άλλη αναφέρεται στην ανάπτυξή τους. Η δήλωση υποδηλώνει κατοχή πυρηνικών, αφού η κατασκευή τους δεν μπορεί να γίνει σε λίγες μέρες ή μήνες.

Διαθέτει ήδη πυρηνικά όπλα το Ιράν;

Το τοπίο φαίνεται να ξεκαθαρίζει την επόμενη ημέρα, όταν ο Ιρανός βουλευτής Αχμάντ Μπαχσάγιες Αρντεστάνι ισχυρίστηκε ότι το Ιράν διαθέτει ήδη πυρηνικά όπλα, αλλά αποφεύγει να το επιβεβαιώσει επισήμως. Αυτή η δήλωση ρίχνει φως στις δυνατότητες του Ιράν και τις πιθανές κατευθύνσεις της πυρηνικής του πολιτικής. Ο Ιρανός βουλευτής μάλλον λειτούργησε σαν “λαγός”, αφού αποκλείεται το καθεστώς να επιτρέπει να αποκαλύπτονται κρατικά μυστικά. Άρα, υπάρχει έμμεση παραδοχή, αλλά όχι από επίσημα χείλη.

Οι παραπάνω δηλώσεις από Ιρανούς αξιωματούχους αποκαλύπτουν τη σύνθετη δυναμική των στρατηγικών αποφάσεων της Τεχεράνης. Σε συνδυασμό με τον τρόπο που αντιδρά σήμερα, το φαινομενικό ρίσκο που πήρε έναντι του Ισραήλ με την επίθεση της Χαμάς, φαίνεται να επιβεβαιώνει την αρχική μου εκτίμηση ότι η Τεχεράνη μπορεί ήδη να διαθέτει πυρηνικά όπλα. Αυτό θέτει το ερώτημα της περαιτέρω κλιμάκωσης και των επιπτώσεών της στην περιφερειακή και διεθνή ασφάλεια.

Το Ιράν δηλώνει δημόσια ότι δεν επιδιώκει κλιμάκωση, ενώ στην πραγματικότητα φαίνεται να κάνει το αντίθετο. Η επίσκεψη του Σοϊγκού στο Ιράν, συνοδευόμενη από αναφορές για ρωσικό εξοπλισμό αεράμυνας, υποδηλώνει την πρόθεση της Τεχεράνης να προετοιμαστεί για σκληρή απάντηση από το Ισραήλ, μετά από δική της καταστροφική επίθεση ως αντίποινα για την υπόθεση Χανίγια. Εκτιμώ ότι υπάρχουν ενδείξεις πως το Ιράν σχεδιάζει πολλαπλό πλήγμα κατά του Ισραήλ μέχρι τις 31 Αυγούστου. Μέχρι τότε, το Ιράν χρησιμοποιεί το χαρτί του ψυχολογικού πολέμου. Προκαλεί στο Ισραήλ αφόρητη πίεση και κόπωση, αυξάνοντας τις πιθανότητες λάθους από την πλευρά του αμυνόμενου.

Εάν το Ιράν, σε συντονισμό με Χεζμπολάχ και Χούθι, εξαπολύσει συντονισμένη επίθεση κατά του Ισραήλ, αυτό θα μπορούσε να λειτουργήσει ως αντιπερισπασμός, επιτρέποντας ταυτόχρονα μια χερσαία επίθεση μέσω της Συρίας. Σε μια τέτοια περίπτωση, οι συνέπειες θα μπορούσαν να είναι καταστροφικές, καθώς η προσοχή του Ισραήλ θα ήταν επικεντρωμένη στην αεράμυνα, μειώνοντας την ικανότητά του να αντιμετωπίσει χερσαίο πλήγμα.

Και ο Ερντογάν στο στόχαστρο!

Το Ισραήλ, ως ορθολογικός δρών, είναι απίθανο να προβεί σε προληπτική επίθεση. Όταν σχεδιάζεις προληπτικό χτύπημα, δεν το ανακοινώνεις, αλλά το εκτελείς χωρίς να αφήνεις περιθώρια αντίδρασης στον αντίπαλο. Είναι σημαντικό να διαχωρίσουμε τη δολοφονία ηγετών από τα προληπτικά χτυπήματα, καθώς πρόκειται για διαφορετικές τακτικές. Πιθανοί στόχοι αυτών των χτυπημάτων φαίνεται να είναι ο Χασάν Νασράλα, ο Αλί Χαμενεΐ, Γιαχια Σινουάρ (νέος ηγέτης της Χαμάς) και ίσως ο Ερντογάν.

Για τον τελευταίο, θα εξαρτηθεί από τη στάση του στη μεγάλη γεωπολιτική εικόνα, δηλαδή τη θέση της Τουρκίας απέναντι στη Δύση και στον άξονα Ρωσίας-Κίνας-Ιράν. Εάν η σύγκρουση κλιμακωθεί (Ανατολική Ευρώπη και Μέση Ανατολή) και η Άγκυρα δεν συμμορφωθεί με τις απαιτήσεις των Δυτικών, τότε το σενάριο δολοφονίας του Ερντογάν ενδέχεται να γίνει πιο πιθανό, καθώς το πραξικόπημα του 2016 δε μπορεί να επαναληφθεί, δεδομένης της βαθιάς επιρροής του Τούρκου προέδρου στη δομή του τουρκικού κράτους. Σε σχέση με τον Λίβανο, το Ισραήλ πρέπει πρώτα να σταθεροποιήσει το εσωτερικό μέτωπο (Γάζα και Δυτική Όχθη) πριν επιτεθεί στον Λίβανο ή στο Ιράν, που φαίνεται να είναι ο τελικός του στόχος.

Συνοψίζοντας, η προετοιμασία άμυνας στο εσωτερικό μέτωπο υποδηλώνει σχέδιο επίθεσης του Ισραήλ κατά του Ιράν. Η πτώση του ιρανικού καθεστώτος φαίνεται πιθανή μόνο θεωρητικά. Η ρυμούλκηση του Ιράν στη Δύση θα μπορούσε να είχε καταστεί δυνατή πριν την ουκρανική κρίση. Τώρα η διάσπαση του άξονα Ρωσίας-Κίνας-Ιράν μοιάζει με σενάριο επιστημονικής φαντασίας. Στην πράξη, οι στρατηγικές των κρατών είναι δυναμικές και αναπροσαρμόζονται συνεχώς. Η στρατηγική συμμαχία μεταξύ Ρωσίας-Κίνας-Ιράν καθιστά απίθανη την κατάρρευση του ιρανικού καθεστώτος.

Νέο ρόλο διεκδικεί το Ιράν

Σε γενικές γραμμές, η αποκλιμάκωση δεν φαίνεται πιθανή ούτε στη Μέση Ανατολή ούτε στην Ανατολική Ευρώπη. Αν σ’ αυτά τα μέτωπα προκύψει περαιτέρω κλιμάκωση, το ενδεχόμενο ανοίγματος τρίτου μετώπου στην Ταϊβάν, γίνεται όλο και πιθανότερο και ίσως συμβεί συντομότερα από ό,τι αναμένουμε. Συμπερασματικά, η γεωπολιτική κατάσταση στον πλανήτη χαρακτηρίζεται από ρευστότητα και αβεβαιότητα. Η αλληλεξάρτηση των συμφερόντων και η σύγκρουση μεταξύ ισχυρών δυνάμεων δημιουργούν ένα περίπλοκο σκηνικό, όπου η ισχύς και οι στρατηγικές συμμαχίες παίζουν καθοριστικό ρόλο στην πορεία των διεθνών εξελίξεων. Το Ιράν διεκδικεί νέο ρόλο στο υπό διαμόρφωση διεθνές σύστημα, επιδιώκοντας να βάλει τη σφραγίδα του τόσο ως περιφερειακή δύναμη όσο και ως μέρος μιας μεγαλύτερης συμμαχίας κατά της αμερικανικής ηγεμονίας.

Η Ουάσιγκτον αντιμετωπίζει δύσκολη περίοδο, καθώς πρέπει να διαχειριστεί δύο μέτωπα: Πρώτον, το εσωτερικό, με το βαθύ διχασμό μεταξύ Δημοκρατικών και Ρεπουμπλικάνων, ειδικά μετά την απόπειρα δολοφονίας του Τραμπ και το κενό εξουσίας που θα δημιουργηθεί εάν η Καμάλα Χάρις χάσει στις εκλογές. Ο Τραμπ έχει ήδη αρχίσει να συμπεριφέρεται σαν πρόεδρος, ανατρέποντας σχεδιασμούς της κυβέρνησης Μπάιντεν.

Δεύτερον, το εξωτερικό μέτωπο, δηλαδή τον πόλεμο στην Ουκρανία και την εμπλοκή του Ισραήλ σε έναν πόλεμο φθοράς με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τις ΗΠΑ και την επιρροή τους στη περιοχή. Εάν, μάλιστα, επιβεβαιωθεί το σενάριο ότι το Ιράν διαθέτει πυρηνικά όπλα, το Ισραήλ θα βρεθεί σε εξαιρετικά δύσκολη θέση, αδυνατώντας ουσιαστικά να απαντήσει αποτελεσματικά, καθώς το Ιράν θα έχει πλέον το πλεονέκτημα της πυρηνικής αποτροπής.

---

Ο Κρις Κωνσταντινίδης είναι οικονομολόγος-διεθνολόγος