Ρωσία-Αζερμπαϊτζάν βάζουν ταφόπλακα στο όραμα Μπρεζίνσκι

Αν προχωρήσει η ένταξη του Αζερμπαϊτζάν στους BRICS –φιλοδοξούν να ανταγωνιστούν ακόμα και την κυριαρχία του αμερικανικού δολαρίου στην παγκόσμια οικονομία– θα πρόκειται για την πρώτη χώρα της μετασοβιετικής Κεντρικής Ασίας που θα ενταχθεί στο πολυμερές αυτό μπλοκ. Και δεν αναφερόμαστε σε οποιαδήποτε χώρα της περιοχής.

Το Αζερμπαϊτζάν, που βρίσκεται στον Καύκασο, αποτελεί χώρα-κλειδί στην ευρύτερη Κεντρική Ασία, σε σημείο που ο “Κίσινγκερ των Δημοκρατικών” Ζμπίγκνιου Μπρεζίνσκι – στο κλασικό πλέον βιβλίο του “Η Μεγάλη Σκακιέρα” – το είχε χαρακτηρίσει σαν μία από τις πιο σημαντικές χώρες του μετασοβιετικού κόσμου για τα συμφέροντα των ΗΠΑ, μαζί με την Ουκρανία.

Η Κεντρική Ασία είναι μία μεγάλη γεωγραφική έκταση που περιλαμβάνει (μεταξύ άλλων) όλες τις ασιατικές δημοκρατίες της τέως ΕΣΣΔ. Αποτελεί μία περιοχή κρίσιμης γεωστρατηγικής σημασίας, καθώς είναι πλούσια σε φυσικούς πόρους, αλλά είναι και κοιτίδα μιας σειράς “παγωμένες συγκρούσεων” που προέκυψαν από την διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, με σημαντικότερη αυτήν του Ναγκόρνο Καραμπάχ, μεταξύ του Αζερμπαϊτζάν και της Αρμενίας (που ως γνωστόν έληξε με την επικράτηση των Αζέρων).

Να σημειωθεί πως σχεδόν αμέσως μετά της διάλυση της ΕΣΣΔ, η χώρα που είχε σπεύσει να καλύψει το “κενό” στην Ευρασία ήταν η Τουρκία, ήδη από την εποχή του Οζάλ. Καζακστάν και Τουρκμενιστάν έχουν μεγάλο αριθμό τουρκόφωνων μουσουλμάνων, ενώ το Αζερμπαϊτζάν μετατράπηκε γρήγορα σε “αδελφό κράτος” της Τουρκίας, με την Άγκυρα να αποτελεί πάγιο σύμμαχο του σε όλους τους πολέμους του Ναγκόρνο Καραμπάχ.

Όμως, παρά τις φιλοδοξίες της, η Τουρκία δεν κατόρθωσε να υποσκελίσει την ρωσική επιρροή στην Κεντρική Ασία. Την ίδια στιγμή αντιμετώπισε τον ανταγωνισμό έτερων χωρών που έχουν συμφέροντα στην περιοχή, όπως της Κίνας και του Ιράν. Να σημειωθεί πως οι δραστηριότητες του φονταμενταλιστικού σουνιτικού Ισλάμ αποτέλεσαν μία εκ των κυριότερων απειλών εσωτερικής ασφαλείας που αντιμετώπισαν τα κράτη της Κεντρικής Ασίας, τα χρόνια που ακολούθησαν την διάλυση της ΕΣΣΔ.

Μάλιστα, Ρωσία και Ιράν – από κοινού με το Καζακστάν, το Τουρκμενιστάν και το Αζερμπαϊτζάν – κατέληξαν το 2018 σε ρύθμιση του  νομικού καθεστώτος της Κασπίας Θάλασσας, της μεγαλύτερης περίκλειστης θάλασσας του κόσμου. Σε ένα μέρος της συμφωνίας αυτής αναφέρεται ότι «απαγορεύεται η παρουσία στρατιωτικών βάσεων και πλοίων μη παράκτιων κρατών στην περιοχή». Ουσιαστικά απαγορεύεται η στρατιωτική παρουσία των ΗΠΑ σε μία περιοχή που αποτελεί κομβικό ενεργειακό σταυροδρόμι.

Ρωσία, Αζερμπαϊτζάν και Ναγκόρνο Καραμπάχ

Σε ό,τι αφορά το Αζερμπαϊτζάν, το αίτημα για ένταξη στους BRICS ήρθε λίγο μετά την επίσκεψη του Ρώσου προέδρου, την πρώτη στο εξωτερικό από όταν ξεκίνησε η ουκρανική εισβολή στο Κουρσκ (τις οποίες γενικά ο Πούτιν αποφεύγει, λόγω του εντάλματος σύλληψης που έχει εκδώσει η Χάγη).  Χαρακτηριστικό παράδειγμα των σχέσεων Ρωσίας-Αζερμπαϊτζάν είναι ότι ο Αζέρος ηγέτης, Ιλχάμ Αλίεφ, είχε επιλέξει να μην ακυρώσει το ταξίδι του στην Μόσχα το 2022, το οποίο πραγματοποιήθηκε λίγο μετά την έναρξης της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία.

Στην ατζέντα των συνομιλίων του Πούτιν με τον Αλίεφ ήταν βεβαίως και το φυσικό αέριο, καθώς οι δύο χώρες έχουν καλές ενεργειακές σχέσεις. Να σημειωθεί ότι το Αζερμπαϊτζάν αποτελεί μία εκ των χωρών που στράφηκε για ενεργειακό εφοδιασμό η ΕΕ, αφού μειώθηκαν οι ρωσικές παραδόσεις φυσικού αερίου μετά την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία, τον Φεβρουάριο του 2022.

Ο Αζέρος πρόεδρος είναι γιος του ιστορικού ηγέτη του Αζερμπαϊτζάν Χεϊντάρ Αλίεφ, ενός από τα κορυφαία στελέχη της σοβιετικής πολιτικής ελίτ, καθώς ήταν μέλος του πανίσχυρου Πολιτικού Γραφείου του ΚΚΣΕ. Μάλιστα σε αντίθεση με τον πατήρ Χεϊντάρ, ο οποίος κατά τον πρώτο πόλεμο του Ναγκόρνο-Καραμπάχ είχε σχεδόν εχθρικές σχέσεις με τη Μόσχα (και το πλήρωσε), ο υιός Ιλχάμ έχει επιλέξει από το 2014 την πολιτική ανοιγμάτων προς την Ρωσία, χωρίς να επιδιώκει την μετατροπή του Αζερμπαϊτζάν σε χώρα ανάσχεσης της ρωσικής επιρροής, όπως οραματίζονταν ο Μπρεζίνσκι.

Η πολιτική Αλίεφ δικαιώθηκε στο Ναγκόρνο Καραμπάχ, αφού στον δεύτερο μεγάλο πόλεμο με τους Αζέρους το 2020, η Ρωσία είχε κρατήσει ισορροπίες μεταξύ των δύο πλευρών, κάτι στο οποίο βεβαίως συνέβαλαν και τα ανοίγματα της Αρμενίας προς την Δύση, που ξεκίνησαν επί πρωθυπουργίας του Νικόλ Πασινιάν (και τα οποία ουδέποτε είδε με καλό μάτι η Μόσχα). Ο πόλεμος του 2020 έληξε με σημαντικά εδαφικά κέρδη για το Μπακού (κυρίως με την κατάληψη της Σούσα). Ακολούθησε ο νέος πόλεμος τον Σεπτέμβριο του 2023 που έληξε με την πλήρη επικράτηση των Αζέρων, την ολοκληρωτική κατάληψη του Ναγκόρνο Καραμπάχ και την φυγή χιλιάδων Αρμενίων.

Την στιγμή που το Αζερμπαϊτζάν έχει προσεγγίσει την Ρωσία, η Αρμενία είναι σε τροχιά οριστικής ρήξης με την Μόσχα, με την κυβέρνηση Πασινιάν να προσεγγίζει την ΕΕ, την Ουκρανία, ακόμα και τις ΗΠΑ. Ο δε Αρμένιος πρωθυπουργός δήλωσε πως η χώρα του θα αποχωρήσει από τον Οργανισμό Συνθήκης Συλλογικής Ασφάλειας (CSTO) ένα στρατιωτικό σύμφωνο του μετακομμουνιστικού κόσμου, που συγκροτήθηκε υπό την ηγεσία της Μόσχας. Σε ό,τι αφορά τις διευρυμένες σχέσεις Ρωσίας-Αζερμπαϊτζάν, στον Αλίγιεφ αποδίδεται η φράση πως το «Αζερμπαϊτζάν ανήκει περισσότερο από την Αρμενία στον CSTO, ακόμα και αν δεν είναι μέλος του!». Επομένως, το αζέρικο αίτημα για ένταξη στους BRICS, ουδόλως πρέπει να εκπλήσσει…