Πώς φτάσαμε στον προπηλακισμό του Μουφτή Θράκης – Η εργαλειοποίηση της μειονότητας από την Τουρκία

Το συμβάν με τον Μουφτή ήρθε να αναδείξει για άλλη μια φορά τι συμβαίνει πραγματικά στη Θράκη, τη μακρά αλυσίδα από ανάλογα γεγονότα βίας και τραμπουκισμού μελών της μειονότητας που όντας σε διατεταγμένη υπηρεσία, δεν διστάζουν να βιαιοπραγούν εμπρός σε τηλεοπτικές κάμερες εις βάρος των νόμιμων εκπροσώπων της κοινότητας με σκοπό να ωθήσουν τον αναθεωρητισμό της Άγκυρας εντός του ελληνικού κράτους.

Ο πλέον συχνός τρόπος που τα ηχεία του τουρκικού βαθέως κράτους στη Θράκη κάνουν αισθητή την παρουσία τους είναι το ζήτημα των Μουφτήδων. Το σημερινό σημείωμα θα αναδείξει το ζήτημα αυτό, καταδεικνύοντας άλλη μια προσπάθεια εργαλειοποίησης των Ελλήνων Μουσουλμάνων για να προωθηθούν οι αποσταθεροποιητικοί στόχοι του βαθέως τουρκικού κράτους, μόνο που παράλληλα θα σημειωθεί και η χάλκευση ενός σημαντικού θρησκειολογικού ζητήματος που αποσιωπάται από την τουρκική πλευρά, αλλά που στην ουσία αποτελεί μια εμφατικώς δοσμένη δογματική αλλοίωση του Σουνιτικού δόγματος από την ίδια την Άγκυρα.

Τι είναι ο Μουφτής;

Σύμφωνα με το λεξικό του Πανεπιστημίου του Cambridge, o Μουφτής [مفتي] είναι ειδικός στον Ισλαμικό Νόμο με δυνατότητα να εκδίδει fatwas, επίσημες δηλώσεις ή διαταγές δηλαδή προς τις κοινότητες των πιστών, βασιζόμενος στο Κοράνι, στη Hadith [حديث], τη καταγεγραμμένη συλλογή των λόγων και πράξεων του τελευταίου προφήτη του Ισλάμ, Μωάμεθ, και των νομικών ισλαμικών συγγραμμάτων που αφορούν είτε τον πυρήνα του Ισλαμικού Νόμου [Sharia / شريعة] είτε τα κείμενα των νομικών σχολών που ερμηνεύουν τον Ισλαμικό Νόμο [Madhhab / مَذْهَب]. 

Διαχρονικά ο Μουφτής είναι ένας λόγιος εντός του πυρήνα της Ισλαμικής θρησκείας με σημαντικό ρόλο στην εδραίωση και εξέλιξη των θρησκευτικών δομών αλλά και την εύρυθμη λειτουργία των κοινωνιών εντός του θρησκειολογικού πλαισίου. Κατά την Αραβική περίοδο της κυριαρχίας του Ισλάμ ο ρόλος του Μουφτή προκρίνει κυρίως την ερμηνεία των ιερών κειμένων, δεχόμενος ερωτήσεις από τους πιστούς γύρω από τα ζητήματα πίστης και καθημερινής λειτουργίας των κοινωνιών που ο ίδιος εκπροσωπεί σύμφωνα με το περιεχόμενο του Κορανίου.

Ο ρόλος τους κατά την περίοδο της Αραβικής κυριαρχίας είναι κομβικός για την ωρίμανση των κοινωνιών και των ισλαμικών θεσμών και γι’ αυτό Μουφτής γίνεται αυτός που είναι ήδη στα υψηλότερα τμήματα της τοπικής κοινωνικής κλίμακας προερχόμενος από οικογένειες με πλούτο και ρόλο στην εδραίωση του Ισλάμ. Η ενασχόληση του Μουφτή με ζητήματα θρησκειολογικής νομολογίας, αλλά και η δυνατότητα του να καταφεύγει στην απαγγελία στίχων από το Κοράνι ή τη Hadith όταν αυτό είναι απαραίτητο για να υποστηρίξει τα επιχειρήματα του τον αναδεικνύουν σε πυλώνα της λειτουργίας των κρατικών δομών μαζί με το δικαστή, τον φύλαρχο και τον στρατιωτικό ηγήτορα.    

Οι διαφορές στο status των Μουφτήδων εντός του Μουσουλμανικού κόσμου ξεκινούν με την εμβάθυνση των δογματικών και πολιτικών διαφορών μεταξύ του Σουνιτικού και του Σιιτικού κόσμου. Στον Οθωμανικό σουνιτικό κόσμο οι Μουφτήδες αποκτούν ρόλο δημόσιου λειτουργού και αναλαμβάνουν τη σημαντική αποστολή να οικοδομήσουν την Οθωμανική γραφειοκρατία. Λειτουργούν εντός της Υψηλής Πύλης, λαμβάνουν τακτικό μισθό από το κράτος, μετέχουν σε επίσημα ανώτατα συμβουλευτικά όργανα του κράτους, ενώ σε αρκετές περιπτώσεις εκτελούν παράλληλα ανώτερα γραφειοκρατικά καθήκοντα με συχνότερο αυτό του επόπτη λειτουργίας ανοικτών και κλειστών αγορών. Ο ρόλος τους είναι σημαντικός, ενώ το γεγονός ότι λειτουργούν εντός του πυρήνα του κράτους οδηγεί την Υψηλή Πύλη να διορίζει στο ρόλο αυτό λαμπρούς νομομαθείς και λόγιους. 

O διορισμός του Μουφτή ανταποκρίνεται και στο θεολογικό πυρήνα του Σουνιτικού Ισλάμ. Ο όρος Sunni σημαίνει νόμιμο. Η αφετηρία της εφαρμογής του νόμιμου πρακτικού της πίστης ξεκινά από την αποδοχή της σειράς της τεσσάρων Χαλίφηδων μετά το θάνατο του Μωάμεθ, των πέντε πυλώνων ύπαρξης του Ισλάμ, αλλά και της απόλυτης υποταγής στο λόγο του Θεού και στις επίγειες δυνάμεις που εκπροσωπούν την πολιτική του παρουσία στον πυρήνα του Σουλτανάτου και του Χαλιφάτου. Επομένως, ο Σουνίτης Μουφτής για να πραγματώσει ορθά τους θεολογικούς όρους που επιβάλει το δόγμα του οφείλει υποταγή στην πολιτική και θρησκευτική εξουσία της κρατικής οντότητας μέσα στην οποία βρίσκεται και λειτουργεί. Ως εκ τούτου, ο διορισμός από την κρατική αρχή που αναγνωρίζει τον Μουφτή ως ανώτατο κρατικό λειτουργό είναι ο μόνος νόμιμος και αποδεκτός δογματικά. 

Σε αντίθεση με τη συντηρητική προσέγγιση του Σουνιτικού Ισλαμ, ο Σιίτης Μουφτής παίρνει μια άλλη διαδρομή. Ο Σιιτισμός σε σχέση με τον Σουνιτισμό, και στα δυο κυρίαρχα παρακλάδια του [Ιμαμίτες & Ισμαηλίτες] αναδεικνύει το μεσιανισμό ως κυρίαρχο δόγμα του. Ο τελευταίος Ιμάμης που θα εμφανιστεί και θα λειτουργήσει ως ο φορέας της τελικής κρίσης δημιουργεί μια διαρκή ρευστότητα μεταξύ της κρατικής δομής και των Μουφτήδων. Στην περίπτωση του Σιιτικού Ισλάμ ο Μουφτής δεν είναι απλώς ένας δημόσιος λειτουργός. Είναι η γέφυρα που ενώνει το μεταφυσικό και με το γήινο, ενώ λειτουργεί και ως διαμεσολαβητής μεταξύ της κοινωνίας και του κράτους. Συνεχίζει να ερμηνεύει τα ιερά κείμενα του Ισλάμ αλλά παράλληλα αποτελεί τον πνευματικό ηγήτορα μικρών ή μεγάλων τμημάτων της κοινωνίας. Ως προς το ποιος γίνεται Μουφτής αποφασίζει λοιπόν το κοινωνικό σύνολο δια της αποδοχής του και όχι το κράτος, μιας και το κράτος ελέγχεται από τον Μουφτή αναφορικά με την ικανότητα του ή όχι να ακολουθεί το δρόμο της πίστης. 

Η σχέση με το ελληνικό κράτος 

Όσο παράδοξο κι αν ακούγεται το ελληνικό κράτος κατανόησε πολύ αργά τις δυναμικές μεταβλητές στον πυρήνα της σουνίτικης μουσουλμανικής μειονότητας εντός του πλαισίου του. Κι αυτό κυρίως έχει να κάνει ότι από τη δημιουργία του ελληνικού κράτους δεν υπήρξε πρόνοια τοποθέτησης στο νέο εθνοκρατικό περίγραμμα μη χριστιανικών πληθυσμών.

Αρχικώς, το κράτος ήταν μικρό και η μουσουλμανική μειονότητα ισχνή, ενώ η κυρίαρχη μέριμνα ήταν η απελευθέρωση των περιοχών αυτών που το ελληνικό στοιχείο υπερτερούσε αριθμητικά και η ενσωμάτωση των εδαφών αυτών στον εθνοκρατικό κορμό. Όταν όμως στη συνέχεια, από τους Βαλκανικούς Πολέμους και μετά απελευθερώνονται από τον Ελληνικό στρατό περιοχές με μουσουλμανικό στοιχείο τότε το ελληνικό κράτος, το 1920, αποδέχεται με μια μεταβατική διάταξη την εκλογή των Μουφτήδων από τις μουσουλμανικές κοινωνίες, μια απόφαση που στην ουσία δεν υιοθετήθηκε ποτέ αφού η διαδικασία της εκλογής ήταν ξένη προς τη σουνιτική θρησκειολογία ενώ και τα πολιτικά γεγονότα της Μικρασιατικής Καταστροφής παρήγαγαν έντονη ρευστότητα εντός της ελληνικής επικράτειας.

Το 1990 η Ελληνική πολιτεία στο πλαίσιο της επαναπροσέγγισης των σχέσεων της με την ελληνική μουσουλμανική μειονότητα θεσμοθετεί το μέτρο του διορισμού των Μουφτήδων από τα αρμόδια όργανα της Πολιτείας και την απόδοση στον Μουφτή ρόλο ανώτατου λειτουργού. Η εξέλιξη αυτή ενώ γίνεται κανονιστικώς αποδεκτή από τις πλειοψηφίες των Ελλήνων Μουσουλμάνων λόγω του κυρίαρχου σουνιτικού δόγματος δημιουργεί έντονες διαφοροποιήσεις στους κύκλους εντός της Μειονότητας που ελέγχονται από την Άγκυρα και που σήμερα διαπράττουν σωρεία αδικημάτων εις βάρος ομόθρησκών τους αξιωματούχων του Ελληνικού κράτους. 

Είναι σημαντικό να σημειωθεί στο σημείο αυτό πως η εργαλειοποίηση της ελληνικής μουσουλμανικής μειονότητας ξεκινά από την Κεμαλική περίοδο της Τουρκίας. Οι προσπάθειες όμως έχουν ενταθεί κατά τη διάρκεια της κυριαρχίας του AKP και του Ερντογάν με την αναβάθμιση της θρησκευτικής ατζέντας ως αιχμή του δόρατος της τουρκικής ήπιας ισχύος και των παιγνίων επηρεασμού των μουσουλμανικών κοινωνιών των Βαλκανίων. Ενδιαφέρον παρουσιάζει ότι ενώ στο δόγμα περί των μηδενικών προβλημάτων με τους ο Ahmet Davutoglu άνοιγε μια σειρά από θέματα που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε αποκλιμάκωση χρόνιων εντάσεων, στο ζήτημα ευρύτερα της ελληνικής μουσουλμανικής μειονότητας επικράτησε μια ιδιόμορφη σιγή και μη διάθεση περαιτέρω εμβάθυνσης ή ομαλοποίησης για την οικοδόμηση ενός εύρυθμου modus operandi. 

Αντί Επιλόγου

Ένας από τους βασικούς διαχρονικούς στρατηγικούς στόχους της Τουρκίας στα Βαλκάνια είναι η αναγνώριση των μουσουλμανικών κοινοτήτων ως εθνικές αντί θρησκευτικές. H προσπάθεια αυτή έχει στεφθεί με επιτυχία σε διάφορα βαλκανικά κράτη, π.χ. Βουλγαρία, Βόρειος Μακεδονίας κ.α. Η Ελλάδα όμως κρατά μια σθεναρή στάση απέναντι σε αυτές τις πιέσεις στηριζόμενη στο πνεύμα της Συνθήκης της Λοζάνης που συνεχίζει να αποτελεί ακόμη και σήμερα το θεμέλιο λίθο των ελληνοτουρκικών σχέσεων.

Είναι δεδομένο πως η Τουρκία επιδιώκει την περαιτέρω εργαλειοποίηση των “πρόθυμων παραγόντων” εντός της ελληνικής μουσουλμανικής κοινότητας με στόχο τη δημιουργία εμποδίων στην αρμονική συνύπαρξη των Ελλήνων πολιτών διαφορετικού θρησκεύματος στη Θράκη. Μια από βασικές επιλογές είναι η επίδειξη ανυπακοής προς τον νόμιμο Μουφτή και η δημιουργία ενός παράλληλου συστήματος Μουφτήδων που τοποθετούνται από τους παρακρατικούς κύκλους της μειονότητας υπό το πρόσχημα της εκλογής. 

Έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον ότι στην υπόθεση της “εκλογής” του Μουφτή διενεργείται μια ξεκάθαρη διάβρωση του σουνιτικού δόγματος και η a la carte χρήση σιιτικών πρακτικών από την ίδια τη Πέμπτη Φάλαγγα της Άγκυρας στη Θράκη που διατείνεται πως λειτουργεί ως ασπίδα των Σουνιτών Μουσουλμάνων στην περιοχή. Εμπρός στις στοχεύσεις του Τουρκικού βαθέως κράτους να εργαλειοποίησει τους Έλληνες μουσουλμάνους πολίτες, επιδιώκεται η αλλοίωση πρακτικών και αντιλήψεων του σουνιτικού δόγματος με σιιτικές επικαλύψεις, ενώ η Ελληνική πολιτεία με τα νομοθετήματα της διαφυλάσσει την ορθή πρακτική αλλά και τα θρησκευτικά πιστεύω των Ελλήνων μουσουλμάνων της Θράκης.