Η Τουρκία παίζει σε διπλό ταμπλό: Και Δύση και BRICS

Οι διαπραγματεύσεις βρίσκονται σε εξέλιξη και αναμένονται «συγκεκριμένες εξελίξεις» το επόμενο διάστημα, σύμφωνα με τον υπουργό Ενέργειας και Φυσικών Πόρων της Τουρκίας, Αλπαρσλάν Μπαϊρακτάρ. Παράλληλα, στη σύνοδο θα συζητηθούν και οι προοπτικές ενίσχυσης των εμπορικών και οικονομικών σχέσεων, οι οποίες ανήλθαν στα 55,4 δισ. δολάρια το 2023, με αύξηση 6,2% κατά τους πρώτους οκτώ μήνες του 2024.

Η κλιμακούμενη σύγκρουση στη Μέση Ανατολή αναμένεται επίσης να συζητηθεί στη Σύνοδο, ενώ ο Πούτιν θα συναντηθεί με τον Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ, Αντόνιο Γκουτέρες, την Πέμπτη, στην πρώτη του επίσκεψη στη Ρωσία τα τελευταία δύο χρόνια. Η σύνοδος κορυφής των BRICS αποτελεί το σημαντικότερο διπλωματικό γεγονός που έχει διοργανώσει μέχρι σήμερα η Ρωσία, με τη συμμετοχή 36 χωρών, πάνω από 20 από αυτές θα εκπροσωπηθούν σε επίπεδο αρχηγών κρατών, σύμφωνα με το Κρεμλίνο.

Η απόφαση της Τουρκίας να καταθέσει επίσημη αίτηση ένταξης στους BRICS δεν προκαλεί έκπληξη, δεδομένης της ρητορικής και των ενεργειών της Άγκυρας τα τελευταία χρόνια. Το οικονομικό μπλοκ ιδρύθηκε το 2009 από τη Βραζιλία, τη Ρωσία, την Ινδία και την Κίνα, ως αντίβαρο στις δυτικές δυνάμεις, αναζητώντας εναλλακτικές στη δυτική ηγεσία, ιδιαίτερα στον τομέα του παγκόσμιου εμπορίου. Σήμερα, το 2024, οι BRICS έχουν διευρυνθεί, περιλαμβάνοντας νέες χώρες-μέλη όπως το Ιράν, η Αίγυπτος και η Σαουδική Αραβία.

Ωστόσο, η πιθανή ένταξη της Τουρκίας θα αποτελεί καθοριστική εξέλιξη, καθώς θα σηματοδοτεί την είσοδο της πρώτης χώρας-μέλους του ΝΑΤΟ σε μια συμμαχία υπό την ηγεσία της Κίνας και της Ρωσίας. Η άποψη ότι η Δύση βρίσκεται σε παρακμή κερδίζει έδαφος στο πολιτικό φάσμα της Τουρκίας, με την Άγκυρα να θεωρεί πως η στρατηγική αυτονομία και η ανεξάρτητη εξωτερική πολιτική της, αποτελούν βασικά κλειδιά για την ανάδειξή της σε ισχυρότερο παγκόσμιο παίκτη.

Τουρκία, Δύση και BRICS

Παρά το γεγονός ότι οι χώρες των BRICS παράγουν περίπου το 36-37% του παγκόσμιου ΑΕΠ, η Ευρωπαϊκή Ένωση παραμένει ο κυριότερος εμπορικός εταίρος της Τουρκίας και η βασική αγορά για τις εξαγωγές της. Στον αντίποδα οι εμπορικές σχέσεις της Τουρκίας με τις χώρες των BRICS, είναι περιορισμένες.

Είναι σαφές ότι η Τουρκία επιδιώκει να διατηρήσει τις σχέσεις της με τη Δύση, ενώ ταυτόχρονα κινείται ευέλικτα ανάμεσα σε διαφορετικά γεωπολιτικά στρατόπεδα. Ο Ερντογάν αξιοποιεί την εξωτερική πολιτική, ως ένα εργαλείο διαρκούς εξισορρόπησης ανάμεσα στις μεγάλες δυνάμεις, με τις (χώρες) BRICS να αποτελούν ένα ακόμα μοχλό σε αυτή τη στρατηγική ισορροπιών.

Η συμμετοχή αυτή θα επιτρέψει στην Τουρκία να ενισχύσει τα οικονομικά της οφέλη στον παγκόσμιο Νότο, με έμφαση στην Κεντρική Ασία και την Αφρική, όπου έχει αναδειχθεί σε σημαντικό οικονομικό παίκτη. Παράλληλα, η Άγκυρα επιδιώκει την εμβάθυνση των εμπορικών της σχέσεων με την Κίνα, με την οποία έχει πρόσφατα εντείνει τις διπλωματικές της επαφές. Η επίσκεψη του υπουργού Εξωτερικών Χακάν Φιντάν στο Πεκίνο, η πρώτη υψηλόβαθμου Τούρκου αξιωματούχου τα τελευταία 12 χρόνια, ακολούθησε την ανακοίνωση ότι η κινεζική αυτοκινητοβιομηχανία BYD σχεδιάζει επένδυση ύψους ενός δισεκατομμυρίου δολαρίων για τη δημιουργία νέου εργοστασίου στην Τουρκία.

Το ερώτημα που προκύπτει είναι, εάν και εφόσον, η Ευρώπη και οι ΗΠΑ αντιδράσουν στη νέα γεωπολιτική κίνηση της Τουρκίας, εάν οι δυτικοί σύμμαχοι της Τουρκίας θα συνεχίσουν να αγνοούν τη γεωπολιτική της απόκλιση ή αν θα χαράξουν μια κόκκινη γραμμή που θα αναφέρει ότι η συμμετοχή στους BRICS είναι ασύμβατη με τις υποχρεώσεις της Τουρκίας σε δυτικούς θεσμούς.

Μία υπολογίσιμη δύναμη… 

Από την άλλη, οι Ευρωπαίοι και οι Αμερικανοί πρέπει να σταματήσουν να υποτιμούν τους BRICS. Ενώ η οργάνωση δεν έχει προς το παρόν στρατιωτική δύναμη, χρηματοπιστωτικό σύστημα ή κοινή εξωτερική πολιτική, αυτό θα μπορούσε να αλλάξει στο μέλλον. Σε ιδεολογικό επίπεδο, τα μέλη φαίνεται να συμφωνούν με την άποψη ότι η Δύση έχει βυθιστεί στην υποκρισία, ειδικά όσον αφορά στη Γάζα, ότι έχει παραμείνει επικεφαλής της παγκόσμιας εξουσίας για πολύ μεγάλο διάστημα και, για καθεστώτα όπως η Κίνα και η Ρωσία, το δυτικό δημοκρατικό μοντέλο δεν αντιστοιχεί απαραίτητα σε όλες τις χώρες.

Eάν η Τουρκία είχε καλύτερη σχέση με τη Δύση, δεν θα έβρισκε ελκυστική την ιδέα ένταξης της στους BRICS, λένε Τούρκοι αξιωματούχοι. Επιπλέον, θα ήταν σημαντικό, οι ευρωπαϊκές χώρες και οι Ηνωμένες Πολιτείες, να σκεφτούν τον τύπο της σχέσης που θέλουν με την Τουρκία. Η ένταξη στους BRICS θα περιέπλεκε τους θεσμικούς δεσμούς της Άγκυρας με το ΝΑΤΟ και την Ευρωπαϊκή Ένωση, ενώ την ίδια στιγμή η Τουρκία βλέπει ως όνειρο απατηλό την ενταξιακή πορεία της στην Ευρώπη. «Εάν η οικονομική μας ενσωμάτωση με την ΕΕ είχε στεφθεί με ένταξη, ίσως να μην ήμασταν σε τέτοια αναζήτηση», δήλωσε πρόσφατα ο Φιντάν.

Η εμπορική σχέση της Τουρκίας με τους BRICS αυξάνεται, ενώ η μακροχρόνια οικονομική σχέση της με την Ευρώπη παραμένει σταθερή. Η Τουρκία και η ΕΕ σκέφτονται εδώ και καιρό να εκσυγχρονίσουν τη συμφωνία τελωνειακής ένωσης του 1995, η οποία θα επιτρέψει στις τουρκικές επιχειρήσεις να έχουν μεγαλύτερη πρόσβαση στις ευρωπαϊκές αγορές, ενώ παράλληλα θα ανοικοδομήσει την οικονομική και πολιτική επιρροή της Ευρώπης στον περίπλοκο πολιτικό χάρτη της Τουρκίας.

Αναμφίβολα ως ομάδα, οι BRICS σηματοδοτούν μια άγνωστη ακόμη, αλλά υπολογίσιμη δύναμη στη νέα τάξη πραγμάτων. Η επιθυμία της Τουρκίας για ένταξη στους BRICS, είτε για να ταρακουνήσει τη Δύση, είτε για να δημιουργήσει μεγαλύτερες οικονομικές ευκαιρίες, είναι απόρροια της μεταβαλλόμενης παγκόσμιας γεωπολιτικής κατάστασης, μέσα στην οποία η Τουρκία αναζητά εναλλακτικές.

Εν κατακλείδι, η αίτηση ένταξης της Τουρκίας στους BRICS θα εξεταστεί στην επικείμενη σύνοδο στο Καζάν, όπου θα παραβρεθούν τόσο ο Ερντογάν, όσο και ο Πούτιν. Αν προχωρήσει, θα αποτελεί μια μεγάλη νίκη για τη Ρωσία και την Κίνα και όχι απαραίτητα μια απώλεια για τη Δύση, υπό την προϋπόθεση ότι θα επανεξετάσει τη σχέση της με την Τουρκία. Ίσως, σε αυτό να υπολογίζει ο Ερντογάν…