Το τελευταίο λεωφορείο και η τελευταία ανταλλαγή αιχμαλώτων το 1974

Εκείνη τη στιγμή για κάποιους έσβηνε και η ελπίδα να επιστρέψει, διά της ανταλλαγής αιχμαλώτων, ο δικός τους άνθρωπος. Εκείνη την ημέρα, για πολλές οικογένειες ξεκινούσε ο μεγάλος Γολγοθάς για την ανεύρεση του αγνοούμενου ανθρώπου τους. Έκτοτε η φωτογραφία στο χέρι τους, δεν θα “υποσταλεί” ποτέ. Δεν θα ρωτούν πλέον τους απελευθερωθέντες αιχμαλώτους, αλλά θα τριγυρνούν παντού, αναζητώντας μια πληροφορία, μια αλήθεια, που θα τους ενισχύσει την ελπίδα.

Στο φύλλο του “Φιλελεύθερου” της 29ης Οκτωβρίου 1974, το ρεπορτάζ περιγράφει σκηνές αρχαίας τραγωδίας, που ακόμη και με την απόσταση του χρόνου, αγγίζει όσους δεν ξεχνούν: «Πολλοί απ΄ όσους πήγαν χθες στην Ξενοδοχειακή Σχολή Λευκωσίας έφυγαν με την καρδιά ξαλαφρωμένη. Έφυγαν με τους αγαπημένους τους, που η μοίρα έταξε ν’ απολυθούν τελευταίοι… Είδαμε εικόνες ξέφρενης χαράς στην Ξενοδοχειακή. Μα τελικά φύγαμε με ένα κόμπο στο λαιμό και την καρδιά γεμάτη πίκρα. Γιατί δίπλα μας προχωρούσαν προς την έξοδο με βήμα τρεμάμενο μάνες, αδελφοί, αρραβωνιαστικιές, σύζυγοι, πατέρες. Δεν είχε έλθει ούτε χθες ο αγαπημένος τους. Και το μόνο που ήθελαν ήταν να φθάσουν στο σπίτι, ν΄ απομονωθούν σε μια καμαρούλα και να θρηνήσουν μακριά από ξένα μάτια.

»Όλος αυτός ο πικραμένος κόσμος ήταν οι χιλιάδες των αγνοουμένων που σε ανταλλαγή αιχμαλώτων πήγαιναν στη Ξενοδοχειακή Σχολή με μια φωτογραφία στο χέρι και ένα μόνο ερώτημα στα τρεμάμενα χείλι: Μήπως τον είδατε; Χθες πήγαν ξανά- για τελευταία φορά- και στο βάθος της καρδιάς είχαν την ελπίδα ότι δεν θα χρειαζόταν να δείξουν τη φωτογραφία και να ρωτήσουν. Στάθηκαν σε μία άκρη κι όταν πλησίασε το πρώτο λεωφορείο κάρφωσαν το βλέμμα στους αιχμαλώτους πού κατέβαιναν, ενώ αγωνίζονταν να συγκρατήσουν τους φοβερούς χτύπους της καρδιάς και τα δάκρυα που ασταμάτητα ανάβλυζαν στα μάτια. Το μόνο πράγμα που τους κρατούσαν όρθιους ήταν η ελπίδα…».

Ο μακρύς κατάλογος των αγνοουμένων

Σε άλλα ρεπορτάζ, υπήρχαν ειδικές αναφορές στον λοχαγό τότε Ανδρέα Φωτιάδη αλλά και τον ποδοσφαιριστή του ΑΠΟΕΛ, Τάκη Αντωνίου, ο οποίος ρωτούσε για συμποδοσφαιριστές του, που είχε ακούσει στα μπουντρούμια του Αττίλα ότι είχαν σκοτωθεί στις μάχες. Εκείνη την ημέρα απελευθερώθηκαν 251 Ελληνοκύπριοι. Μέχρι την 28η Οκτωβρίου, με βάση τη συμφωνία Κληρίδη-Ντενκτάς, είχαν απελευθερωθεί 2.448 Έλληνες Κύπριοι και 3.319 Τουρκοκύπριοι. Από αυτούς 550 Ελληνοκύπριοι επέλεξαν να παραμείνουν στα σπίτια τους, στα κατεχόμενα και 84 Τουρκοκύπριοι παρέμεινα στις ελεύθερες περιοχές. Η συμφωνία περιλάμβανε απελευθέρωση λιγότερων Ελληνοκυπρίων και περισσότερων Τουρκοκύπριων.

Η τελευταία ανταλλαγή αιχμαλώτων, είχε “ανοίξει” για καλά το κεφάλαιο των αγνοουμένων. Οι αδήλωτοι αιχμάλωτοι, οι οποίοι δεν επέστρεψαν εκείνη την ημέρα, καταγράφηκαν πλέον σε ένα μακρύ κατάλογο ανθρώπων που αγνοούνταν. Και από τις οικογένειές τους είχε αρχίσει ο δύσκολος και σκληρός αγώνας, μια ανηφορική πορεία για την ανεύρεσή τους. Το κράτος κρατούσε και κρατάει ακόμη φακέλους, με κάποιες καταθέσεις στρατιωτών, που κάτι είχαν δει ή είχαν ακούσει. Κάποιοι από τους φακέλους μέχρι σήμερα δεν έχουν την παραμικρή πληροφορία. Η ιστορία των αγνοουμένων, πέντε δεκαετίες μετά, τραγική, μια ανοικτή πληγή, εξακολουθεί να είναι ανοικτή.

Κάποιοι από τους συγγενείς έφυγαν από τη ζωή. Άλλοι παρέλαβαν δεκαετίες μετά μερικά οστά για ταφή. Κάποιοι περιμένουν ακόμη τους ανθρώπους τους. Όλοι αναζητούν ακόμη την αλήθεια. Πώς χάθηκαν, τι τους έκαναν; Οι περισσότεροι, που είχαν συλληφθεί από τον κατοχικό στρατό, δολοφονήθηκαν. Με μια σφαίρα στο κεφάλι.

Η χθεσινή ημέρα, ήταν μια… άλλη επέτειος. Μια επέτειος κομβικής σημασίας και για εκείνους που επέστρεψαν κουβαλώντας μια σκληρή βασανιστική ιστορία, αλλά πρωτίστως όσους δεν ήταν στο τελευταίο λεωφορείο.