Ζωτική για την εθνική άμυνα η μεταρρύθμιση

Οι στρατοί σε όλο τον κόσμο είναι συντηρητικοί μηχανισμοί που αντιστέκονται στις αλλαγές, διότι διέπονται από μεγάλη αδράνεια. Παρά ταύτα, αυτός είναι λόγος που συνηγορεί στην εντονότερη προσπάθεια για αλλαγή κι όχι αιτία για αναβολή. Όταν αλλάζει το διεθνές περιβάλλον, η κοινωνία και η τεχνολογία, δεν είναι λογικό ο χώρος της άμυνας να παραμένει ακίνητος. Η μη προσαρμογή οδηγεί κάθε οργανισμό στην απολίθωση και εξαφάνισή του.

Είναι πολύ ευχάριστο ότι τελευταία υπάρχει αυξημένη κινητικότητα στο υπουργείο Άμυνας, μετά από πολλά χρόνια στασιμότητας. Ο Νίκος Δένδιας ενημέρωσε πρόσφατα την Επιτροπή Εθνικής Άμυνας και Εξωτερικών της Βουλής, για τη Νέα Δομή Ενόπλων Δυνάμεων 2024-2035. H Νέα Δομή αποτελεί αναγκαία προϋπόθεση για την υλοποίηση της “Ατζέντας 2030”, η οποία –κατά τον υπουργό– «αποτελεί τη μεγαλύτερη μεταρρύθμιση που έγινε ποτέ στην ιστορία του ελληνικού κράτους στον τομέα της Εθνικής Άμυνας». Οι μεγαλόστομες διακηρύξεις ωστόσο, παραμένουν έκφραση προθέσεων και θα κριθούν εκ του αποτελέσματος.

Δεν έχουμε πλήρη εικόνα για το τι περιλαμβάνει η “Ατζέντα 2030”, αλλά δημιουργείται η εντύπωση ότι δεν πρόκειται για κάποιο συνολικό σχέδιο, μάλλον το αντίθετο συμβαίνει: μόλις ανακοινώνεται ή προκύπτει κάποια αλλαγή μπαίνει κάτω από την ομπρέλα της “Ατζέντας 2030”. Σκοπός μας δεν είναι να αναλύσουμε τη Νέα Δομή Δυνάμεων, αλλά να δώσουμε επιγραμματικά την ουσία, τι θα έπρεπε δηλαδή να περιλάβει μια συνολική μεταρρύθμιση της άμυνας.

Για τον σκοπό αυτό χρησιμοποιήσουμε μια διεθνή μεθοδολογία, η οποία είναι γνωστή ως μοντέλο των Γραμμών Ανάπτυξης της Άμυνας (Defence Lines of Development). Οι γραμμές αυτές, παρέχουν πλαίσιο για τον συντονισμό της παράλληλης ανάπτυξης πτυχών της άμυνας και περιλαμβάνουν οργάνωση, εκπαίδευση, προσωπικό, δόγμα, ηγεσία και μόρφωση, υλικό, επιμελητεία και υποδομές. Η τηλεγραφική ανάπτυξη αυτών των γραμμών αφορά κυρίως τον στρατό ξηράς, εκτός αν αναφέρεται διαφορετικά.

Μεταρρύθμιση στην Οργάνωση

Εδώ θα θίξουμε τρία θέματα: ανώτατο πολιτικοστρατιωτικό επίπεδο, επίπεδο υπουργείου Άμυνας και επίπεδο δομής δυνάμεων. Στο ανώτατο επίπεδο, το κυριότερο ερώτημα, που σπάνια τίθεται, είναι ποιος εκπονεί στρατηγική στη χώρα και με ποια διαδικασία; Η σύντομη απάντηση είναι ότι στερούμαστε οργάνου αλλά και διαδικασίας εκπόνησης στρατηγικής. Η ενορχήστρωση και ο συντονισμός των συντελεστών ισχύος, η εκπόνηση στρατηγικής, η διαδικασία λήψεως αποφάσεων, ζητήματα που θα αντιμετώπιζε το Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας, δεν υφίσταται. Παρά τη συνηγορία υπέρ της δημιουργίας τέτοιου οργάνου από όλο το πολιτικό φάσμα, δεν υπάρχει. Στρατηγική δεν είναι ένα κείμενο, ακόμη και τέλειο, αλλά καθημερινή διαδικασία.

Η έλλειψη είναι πιο εξοργιστική, αν αναλογισθούμε το σπουδαιότερο ίσως δίδαγμα από την κρίση των Ιμίων, την έλλειψη συντονισμού και απουσία διαδικασιών χειρισμού κρίσεων στο ανώτατο επίπεδο. Η εικόνα του αρχηγού ΓΕΕΘΑ στο πρωθυπουργικό γραφείο με έναν ναυτικό χάρτη ή του διοικητή της ΕΥΠ να περιμένει επί ώρες στον προθάλαμο με μια σημαντική πληροφορία, δεν οδήγησαν μετά από σχεδόν τριάντα χρόνια, στη λήψη διορθωτικών μέτρων, για να αποφευχθούν παρόμοια φαινόμενα.

Στη συνέχεια, υπάρχουν ζητήματα οργάνωσης, τα οποία δεν εμφανίζονται στη δημόσια συζήτηση. Το υπουργείο Άμυνας, ίσως είναι το μοναδικό στο ΝΑΤΟ που δεν διαθέτει ενοποιημένες λειτουργίες, παρά μόνο τα κλαδικά επιτελεία συν κάποιες διευθύνσεις, που δημιουργήθηκαν τα τελευταία 30 χρόνια. Είναι ενδεικτικό ότι το ΓΕΕΘΑ και τα επιτελεία δεν έχουν την κοινή αρίθμηση των διευθύνσεών τους από το 1 μέχρι το 9 που ισχύει στο ΝΑΤΟ και σε όλο σχεδόν τον κόσμο. Το αποτέλεσμα είναι να μην υπάρχει αντιστοιχία ούτε στο εσωτερικό μεταξύ των επιτελείων αλλά ούτε και με το εξωτερικό. Διατηρούμε ένα απαράδεκτο σχήμα διοικήσεως και ελέγχου στο Αιγαίο, με πολλούς διοικητές, διότι δεν το θεωρούμε ενιαία περιοχή επιχειρήσεων. Αντί να αντιμετωπίσουμε αυτό το σοβαρό πρόβλημα, το χειροτερέψαμε με την προηγούμενη αναδιοργάνωση και τη δημιουργία της Διοίκησης Ειδικού Πολέμου.

Άμυνα και νέες τεχνολογίες

Με τις ραγδαίες τεχνολογικές εξελίξεις τα τελευταία χρόνια στην τεχνητή νοημοσύνη και των μη επανδρωμένων συστημάτων, θεωρούμε αναγκαία τη δημιουργία θέσης υπαρχηγού ΓΕΕΘΑ, αρμόδιου για τις νέες τεχνολογίες, με ουσιαστικές αρμοδιότητες. Το ζήτημα είναι κρίσιμο, ώστε να αντιμετωπισθεί συνολικά και διακλαδικά, όχι με μια ακόμα διεύθυνση με περιορισμένες λειτουργίες. Οι επιχειρησιακές απαιτήσεις, η μελέτη και ενσωμάτωση των νέων τεχνολογιών στις ένοπλες δυνάμεις δεν είναι αντικείμενα αρμοδιότητας του ΕΛΚΑΚ. Η αντίρρηση ότι δημιουργούμε επιπλέον θέση στρατηγού, επισημάνουμε ότι μπορούν να εξοικονομηθούν από την κατάργηση των φαραωνικών και χωρίς ουσιαστικό λόγο ύπαρξης θέσεων, όπως η Διοίκηση Ειδικού Πολέμου και η Διοίκηση Κατασκευών και Αντιμετώπισης Φυσικών Καταστροφών.

Ο στρατός ξηράς από το 1974 και μετά κατέβαλε τεράστια προσπάθεια να αναδιαταχθεί για να αντιμετωπίσει την εξ ανατολών απειλή. Μέχρι σήμερα έκανε πολλές βαθμιαίες αλλαγές, συνήθως συρρικνούμενος, αλλά ποτέ συνολική μεταρρύθμιση. Τα προηγούμενα 30 χρόνια παρατηρείται αμηχανία, ανακυκλώνονται οι ίδιες ιδέες και μολονότι έχουν εμφανιστεί πολλές “νέες δομές”, τελικά καμία δεν υλοποιήθηκε. Η φιλοσοφία της νέας δομής είναι «η δημιουργία ενός σύγχρονου, τακτικά ευέλικτου και άρτια εξοπλισμένου στρατού, μικρότερου σε μέγεθος αλλά με μεγαλύτερη ισχύ πυρός».

Πρόκειται για κλασική έκφραση όταν πρόκειται για μείωση ενός στρατού, η οποία έχει χρησιμοποιηθεί στο παρελθόν στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Εδώ ελλοχεύουν δύο μύθοι. Πρώτον, ότι η νέα τεχνολογία οδηγεί στη μείωση του απαιτούμενου προσωπικού, ενώ στην πραγματικότητα δημιουργεί νέες απαιτήσεις. Δεύτερον, ότι η αυξημένη ισχύς πυρός μειώνει την ανάγκη των αριθμών. Και οι δύο τελευταίοι πόλεμοι τον διαψεύδουν. Οι Ρώσοι με 200.000 στρατιώτες αποπειράθηκαν αρχικά να καταλάβουν το Κίεβο και απέτυχαν. Ο δε ισραηλινός στρατός, ενεργεί εδώ και πάνω από έναν χρόνο εναντίον της Χαμάς στη Γάζα (400 περίπου τετρ. χλμ) με 20 περίπου ταξιαρχίες ελιγμού, παρόλη τη συντριπτική ισχύ πυρός.

Μεταρρύθμιση στο Προσωπικό

Κανείς δεν διαφωνεί στη θεωρία ότι οι άνθρωποι είναι ο πιο σημαντικός παράγοντας και του στρατού. Η θητεία έχει μειωθεί σταδιακά και η εκάστοτε μείωσή της ήταν ανεξάρτητη από τις ανάγκες επάνδρωσης. Επιπλέον η θητεία έχει γίνει περίπου εθελοντική, όσοι δεν παρουσιάζονται δεν υφίστανται συνέπειες. Παρότι ο στρατός έχει γίνει ημιεπαγγελματικός, στηρίζεται ακόμη στην εφεδρεία και στην επιστράτευση. Δεν έχει βρεθεί ικανοποιητική λύση στο όντως δύσκολο θέμα της συσχέτισης της επάνδρωσης των μονάδων εν ειρήνη και των απειλών που πρέπει να αντιμετωπίσουν, με αποτέλεσμα όλες σχεδόν οι μονάδες να χρειάζονται συμπλήρωση με επιστράτευση.

Τα τελευταία χρόνια το πρόβλημα δεν είναι μόνον ότι δεν εκπαιδεύεται η εφεδρεία, αλλά κι ότι η εκπαίδευση των οπλιτών στη θητεία τους είναι προβληματική. Στηριζόμενος στους επαγγελματίες, ο στρατός ουσιαστικά χρησιμοποιεί τους εφέδρους κυρίως για αγγαρείες. Η θητεία έχει απαξιωθεί, αλλά πρέπει να αποκτήσει περιεχόμενο. Οι περισσότεροι νέοι που κατατάσσονται είναι πρόθυμοι να κάνουν κάτι ουσιαστικό, αλλά αυτό συνήθως δεν συμβαίνει.

Στην ανακοίνωση της Νέας Δομής αναφέρθηκε ότι λόγω της χαμηλής επάνδρωσης των μονάδων πρώτης γραμμής, κάποιες μονάδες θα καταργηθούν για να αυξηθεί το ποσοστό επάνδρωσης των υπολοίπων. Ωστόσο, δεν αναφέρεται αν με λιγότερες μονάδες υλοποιούνται τα υφιστάμενα επιχειρησιακά σχέδια. Υποψιαζόμαστε ότι ενδεχομένως παραπέμπει σε μια παλιά πρακτική: στις ασκήσεις κατά τη διάρκεια δοκιμαστικών βολών όλμων ή πυροβόλων, εκεί όπου έπεφτε το πρώτο βλήμα καθοριζόταν και ο στόχος! Η αύξηση της θητείας σήμερα είναι επιτακτική για ικανοποιητική επάνδρωση των μονάδων, αφού δεν έχει βρεθεί τρόπος να υποκατασταθεί με άλλο μέτρο.

Μία δεύτερη παρατήρηση αφορά το ηθικό, διότι στρατός χωρίς ηθικό δεν έχει μαχητική αξία. Το ένα ζήτημα είναι ότι τα τελευταία χρόνια η πολιτική και στρατιωτική ηγεσία, λειτουργώντας ίσως υπό το κράτος ενοχής, ενεργούσε βάσει της λογικής «ό,τι δεν έχουμε να σας δώσουμε σε χρήμα θα σας το δώσουμε σε χρόνο». Αυτή οδήγησε σε θεσμοθέτηση παντός είδους απαλλαγών και αδειών που υπονομεύουν την ετοιμότητα και τη λειτουργία του στρατού.

Φτάνει, μάλιστα, μέχρι του «εφόσον δεν υπάρχουν λεφτά για εκτός έδρας, οι μονάδες δεν θα ασκηθούν στο πεδίο»! Αυτό οδηγεί στην υπονόμευση του μαχητικού πνεύματος και στη δημοσιοϋπαλληλοποίηση του στρατού. Αρνητικό δείγμα του ηθικού αποτελεί η μη πλήρωση των θέσεων εισαγωγής στις στρατιωτικές σχολές, όπως και οι παραιτήσεις κατωτέρων αξιωματικών και υπαξιωματικών. Πρόκειται για πρωτοφανή και άκρως ανησυχητικά φαινόμενα, τα οποία απαιτούν δραστικά μέτρα, επειδή έτσι καμία μεταρρύθμιση δεν θα είναι αποτελεσματική.

Ο στρατός ξηράς ενώ είναι ενιαίος οργανισμός, αποτελείται από διάφορα τμήματα, Όπλα και Σώματα. Το μαχητικό πνεύμα το παράγουν όσοι είναι στην αιχμή του δόρατος, δηλαδή στα Όπλα ελιγμού. Τα Όπλα ελιγμού πρέπει να απολαμβάνουν αυξημένο κύρος και να διαθέτουν περισσότερα προνόμια, όχι βεβαίως χρηματικά. Σταδιακά όμως, τείνει να συμβεί το αντίθετο: όσο περισσότερο απομακρύνεται κανείς από την αιχμή του δόρατος, τόσο περισσότερα προνόμια απολαμβάνει και τόσο λιγότερες ευθύνες τού ζητούνται! Οι περισσότερες θέσεις στρατηγών που έχουν θεσμοθετηθεί τα τελευταία χρόνια, αφορούν την “περιφέρεια” κι όχι τον σκληρό πυρήνα. Ένα τέτοιο φαινόμενο όμως υπονομεύει όχι απλώς το ηθικό του στρατού, αλλά και το ίδιο το DNA του. Ένας στρατός μεταλλαγμένος δεν είναι χρήσιμος.