Τα γεγονότα που οδήγησαν στην Ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα

Χωρίς νά λησμονούμε ασφαλώς, ότι τόσο οι τελικές διεθνείς ή διμερείς νομικές πράξεις, όσο καί οι διπλωματικοί σταθμοί πού οδήγησαν στήν ανακήρυξη τής Ένωσης καί κατοχύρωσαν τή κρητική ένταξη στό ελεύθερο Ελληνικό Βασίλειο, είναι αποτέλεσμα ακριβώς τών αγώνων τού κρητικού λαού στό έδαφος τής ίδιας τής Μεγαλονήσου, όσο καί αποτέλεσμα τών δύο Βαλκανικών Πολέμων, στό πλαίσιο τών απελευθερωτικών αλυτρωτικών αγώνων τού Βασιλείου τής Ελλάδας στά Βαλκανικά μέτωπα.

Μέ τό πνεύμα αυτό καί αφετηρία τά Επαναστατικά γεγονότα τού 1897 στή Κρήτη, στό πλαίσιο τής Κρητικής Πολιτείας συντελούνται διαδοχικές διπλωματικές καί άλλες εσωτερικές μεταβολές πού αναγνωρίζονται (ή καί επιβάλλονται από τή διεθνή κοινότητα, δηλαδή τίς  “Προστάτιδες Ευρωπαϊκές δυνάμεις”, Αγγλία, Γαλλία, Ιταλία, Ρωσία) καί τήν Οθωμανική Αυτοκρατορία.

Αυτές οι μεταβολές δέν είναι ασφαλώς χωρίς εμπόδια καί ανατροπές, ούτε χωρίς οπισθοδρομήσεις, όπως π.χ. η ρήξη Ηγεμόνα καί Βενιζέλου, (1905) η σύλληψη από τίς ευρωπαϊκές Δυνάμεις τών Κρητών βουλευτών στή Σούδα πού κατευθύνονταν πρός τό Ελληνικό Κοινοβούλιο, η καταβίβαση τής ελληνικής σημαίας από τό Φρούριο Φιρκά, ή η παρεμπόδιση εισόδου Κρητών βουλευτών στήν Ελληνική Βουλή, από τόν ίδιο τόν πρωθυπουργό Ελευθέριο Βενιζέλο πού έκρινε ως άκαιρη καί παρακινδυνευμένη τήν υποδοχή τους στήν Ελληνική Βουλή (Μάιος 1912).

Γεγονότα που οδήγησαν στην Ένωση

Οι ακόλουθες πάντως πράξεις στή Κρήτη μετά τά γεγονότα τού 1897 καί στά Βαλκάνια μετά τούς δύο Βαλκανικούς Πολέμους διευκόλυναν καί επιτάχυναν τόν δρόμο πρός τήν Ενωση, πού διαγραφόταν πλέον ως μονόδρομος:

• Μετά τήν έκρηξη τού ατυχούς Ελληνοτουρκικού Πολέμου (Απρίλιος 1897) καί τήν εσπευσμένη αποχώρηση τού Συντάγματος Τιμολέοντος Βάσσου από τήν Κρήτη, τό πρόταγμα τής Ενωσης εκ τών πραγμάτων ατονεί καί η Επαναστατική Συνέλευση τών Κρητών αναγκαστικά δέχεται τή πρόταση τών Δυνάμεων γιά αυτονομία υπό τήν επικυριαρχία τού Σουλτάνου. Η Συνέλευση διαλύεται καί τό Εκτελεστικό θά εγκατασταθεί στή Χαλέπα.
• Ύστερα τά αιματηρά γεγονότα τού Ηρακλείου (25ης Αυγούστου 1898) κατά τά οποία έγιναν πυρπολήσεις καί σφαγές 700 περίπου Χριστιανών κατοίκων τής πόλης, αλλά κα 17 Άγγλων, μεταξύ τών οποίων καί ο Αγγλος Πρόξενος, οι Δυνάμεις επιβάλλουν δραστικά μέτρα, θέτουν δέ σύντομη προθεσμία γιά τήν αποχώρηση τού Τουρκικού Στρατού από Κρήτη. Ως συνέπεια, τόν Νοέμβριο 1898 δέν υπήρχε ούτε ένας Τούρκος στρατιώτης στή Νήσο.
• Διορισμός Πρίγκιπα Γεωργίου τής Ελλάδος ως Ύπατου Αρμοστή Κρήτης από τίς Προστάτιδες Δυνάμεις καί παράδοση τής διοίκησης πρός τόν πρίγκιπα από τούς 4 Ναυάρχους (9 Δεκεμβρίου 1898).
• Παρά τίς παραινέσεις τών Αρχών τό ήμισυ τού Τουρκικού Πληθυσμού μεταναστεύει από Κρήτη.
• Οι τέσσερεις Δυνάμεις συνεχίζουν νά κατέχουν τίς πόλεις μέ τά στρατεύματά τους, ενώ μοναδικό σύμβολο επικυριαρχίας τού Σουλτάνου αποτελεί τουρκική σημαία από λευκοσίδηρο στό φρούριο τής Σούδας. Η Κρήτη δέν κατέβαλε πλέον φόρο στό Σουλτάνο, ούτε διατηρούσε άλλη εξάρτηση από εκείνον.
• Συντακτική Συνέλευση (20 Φεβρουαρίου στά Χανιά) καταρτίζει τό Συνταγματικό Πολίτευμα τής Νήσου (29 Απριλίου 1899) ενώ σχηματίζεται η πρώτη Κρητική Κυβέρνηση, ακολουθεί δέ καί η σύγκληση τής Βουλής, πού εγκαινιάζει τό νομοθετικό της έργο. Ενώ καταρτίζεται από Ιταλούς οργανωτές τό επίλεκτο Σώμα τής Κρητικής Χωροφυλακής,προχωρεί δέ υποδειγματικά καί η οργάνωση καί τών άλλων υπηρεσιών.
•  Ύστερα από τό κίνημα τού Θερίσου (10 Μαρτίου 1905) τήν μετάκληση Ευρωπαϊκής Εξεταστικής Επιτροπής (Iανουάριος 1906, σύμφωνα μέ τό αίτημα τού Αρχηγού τού κινήματος Ελευθερίου Βενιζέλου πρός τούς Προξένους τών Ευρωπαϊκών Δυνάμεων στά Χανιά, οι Δυνάμεις μέ τήν ιστορική Διακοίνωσή τους ( 23ης Ιουλίου 1906) διακηρύσσουν τήν απόφασή τους:
• α) «νά ευρύνουν τήν αυτονομίαν υπό έννοιαν εθνικωτέραν καί νά βελτιώσουν ηθικήν καί υλικήν τής Κρήτης θέσιν» β) «νά επιτρέψουν τήν οργάνωση κρητικής πολιτοφυλακής κάτω από Έλληνες αξιωματικούς» γ) «νά ανακαλέσουν τά διεθνή στρατεύματά τους ευθύς ως αποκατασταθή η τάξις*» καί δ) «νά παραχωρήσουν στόν Βασιλέα τής Ελλάδος τό δικαίωμα νά προτείνει τόν ύπατο αρμοστή τής Κρήτης, όταν η θέσις τουτου ήθελε κενωθή». Αποφάσισαν χορήγηση επί πλέον νέου δανείου καί αναθεώρηση τού Συντάγματος τής Κρητικής Πολιτείας.
• Η Παραίτηση τού Πρίγκιπα Γεωργίου καί διορισμός τού Αλέξανδρου Ζαίμη ως Υπατου Αρμοστή, ο οποίος ανέλαβε τά καθήκοντά του τό Σεπτέμβριο τού 1906.
•  Αποχώρηση τών στρατευμάτων τών τεσσάρων Δυνάμεων από τήν Κρήτη, τόν Μάιο 1908.
• Κατάργηση από τούς Κρήτες τού καθεστώτος τής αρμοστείας τόν Σεπτέμβριο 1908, κήρυξη τής Ενωσης μέ τήν Ελλάδα. Πρόσκληση πρός τόν Βασιλέα τής Ελλάδας νά αναλάβει τή διακυβέρνηση τής Νήσου. Εκλογή προσωρινής Οικουμενικής Κυβέρνησης υπό τόν Αντ. Μιχελιδάκη από τή Βουλή καί ειδοποίηση πρός τόν ευρισκόμενο στήν Ελλάδα αρμοστή νά μήν επανέλθει.. Οι Δυνάμεις άφησαν τή θέση τού αρμοστή κενή, αλλά τό καθεστώς αναλλοίωτο.
•  Παραίτηση Κυβέρνησης (21 Αυγούστου 1909) Διακυβέρνηση από τριμελή Επιτροπή μέχρι τίς Εκλογές Εθνοσυνέλευσης (29 Δεκεμβρίου 1909) Σχηματισμός τριμελούς Κυβερνητικής Επιτροπής από Βενιζέλο, Β. Σκουλά καί Σ. Μυλωνογιάννη. Ανάληψη Ελληνικής Κυβέρνησης από Βενιζέλο. Διακυβέρνηση Κρήτης μέ σύστημα τριμελών Επιτροπών, μέχρι τήν κήρυξη Ελληνοτουρκικού Πολέμου (Οκτώβριος 1912).
• Μέ τήν έκρηξη τού Πολέμου, ο Βενιζέλος αποστέλλει τόν Στέφανο Δραγούμη ως Γενικό Διοικητή Κρήτης, ο οποίος αναλαμβάνει τή διοίκηση Κρήτης στό όνομα Έλληνα Βασιλέα, ενώ κατεβάζει τή τουρκική σημαία από φρούριο Σούδας. Ταυτόχρονα οι Κρήτες βουλευτές γίνονται δεκτοί στήν Ελληνική Βουλή.

Οι συνθήκες του 1913

Yστερα από τόν Α Βαλκανικό Πόλεμο (μεταξύ Οθωμανικής Αυτοκρατορίας από τή μιά πλευρά καί τών Βασιλείων Ελλάδας, Μαυροβουνίου, Σερβίας καί Βουλγαρίας από τή άλλη) καί ύστερα από τή Συνθήκη Ειρήνης τού Λονδίνου (30 Μαίου 1913) ο Σουλτάνος παραιτείται (άρθρο 4)*… υπέρ τών συμμάχων ηγεμόνων, πάντων τών ών εκέκτητο επί τής νήσου ταύτης (Κρήτης) κυριαρχικών δικαιωμάτων.*

Η Κρήτη επίσης, ρητά εξαιρείται από τίς ρυθμίσεις τού άρθρου 5 τής Συνθήκης αυτής πού παραχωρούσε τό δικαίωμα στίς Μεγάλες δυνάμεις νά ρυθμίσουν αργότερα τήν τύχη τών νήσων τού Ανατολικού Αιγαίου (τήν παραχώρηση τών οποίων στήν Ελλάδα, εξαρτούσαν από τήν αποχώρηση τών ελληνικών στρατευμάτων από τή Βόρεια Ηπειρο, πράξεις πού πραγματοποιήθηκαν τό 1914).

Ύστερα από τόν Β Βαλκανικό Πόλεμο καί τή Συνθήκη τού Βουκουρεστίου (10ης Αυγούστου 1913 ( πού υπογράφηκε από Ρουμανία, Ελλάδα, Μαυροβούνιο, Σερβία καί Βουλγαρία) η ηττηθείσα Βουλγαρία (άρθρο V) «παραιτείται τυπικώς πάσης αξιώσεως επί τής Κρήτης, παραχωρηθείσης υπό τής Οθωμανικής Αυτοκρατορίας κατά τήν συνθήκην τού Λονδίνου εις όλους τούς ηγεμόνας». Στίς επόμενες μέρες (16 Αυγούστου 1913) μέ τό Σύμφωνο μεταξύ τών πρωθυπουργών Σερβίας, Pachic καί τής Ελλάδας, Βενιζέλου, στό Βελιγράδι καί η Σερβία παραιτήθηκε από κάθε αξίωση επί τής Κρήτης.

Μετά καί τή διμερή Συνθήκη τών Αθηνών (14 Νοεμβρίου 1913) μεταξύ Οθωμανικής Αυτοκρατορίας καί Ελληνικού Βασιλείου, σύμφωνα μέ τήν οποία καί τά δύο Μέρη δεσμεύονται καί πάλι καί επανεπιβεβαιώνουν τούς όρους καί δεσμεύσεις τής Συνθήκης Ειρήνης τού Λονδίνου (30ής Μαίου 1913) η Ελλάδα αφού επικυρώνει τίς συνθήκες, κηρύσσει τήν προσάρτηση τής Κρήτης. Τακτοποιεί καί διεθνώς τό ζήτημα μέ αποστολή Διακοίνωσης πρός τίς Δυνάμεις ( Νοέμβριος 1913) στήν οποία αναφέρει:

«Θεωρεί τάς διομολογήσεις εις τάς υπό τής Ελλάδος προσαρτηθείσας χώρας , ως καταργηθείσας, καθώς καί τά εξ αυτών απορρέοντα δικαιώματα τών ξένων»… Μεταξύ τών «χωρών» πού είχαν προσαρτηθεί συγκαταλεγόταν καί η Κρήτη. Η δέ σχετική απάντηση τών Δυνάμεων θεωρήθηκε ως τίτλος κυριαρχίας τής Ελλάδας επί τής Κρήτης. Σύμφωνα μέ τήν απαντητική νότα…..¨(αι Δυνάμεις) … «έλαβον γνώσιν τής διακοινώσεως τής Ελληνικής Κυβερνήσεως».

Μέ τήν ύψωση ευθύς αμέσως (1η Δεκεμβρίου 1913) τής σημαίας στό Φιρκά επισφραγίστηκε καί τυπικά η Ένωση τής Κρήτης μέ τήν Ελλάδα. Σημειώνεται ότι στό πλαίσιο τής ανταλλαγής πληθυσμών πού επέβαλε η Συνθήκη τής Λωζάνης τού 1923, αποχώρησαν τότε καί οι υπόλοιποι Τούρκοι κάτοικοι τής Κρήτης…

Στο επόμενο άρθρο θα αναφερθούμε στην ενσωμάτωση των νησιών που περιβάλλουν την Κρήτη και στις τουρκικές διεκδικήσεις επί αυτών

 

---

 

Ο Κυριάκος Ροδουσάκης είναι Έλληνας διπλωμάτης. Μεταξύ άλλων διατέλεσε διευθυντής του Διπλωματικού Γραφείου του πρωθυπουργού Ανδρέα Παπανδρέου, πρέσβης της Ελλάδας στη Ρωσία, την Κύπρο και την Ιαπωνία, και διευθυντής της Διπλωματικής Ακαδημίας του Υπουργείου Εξωτερικών.